Katalog

NEIL MacGREGOR’DAN “100 OBJEDE DÜNYA TARİHİ” Geçmişi yazan nesneler British Museum’un eski yöneticilerinden Neil MacGregor, Gamze Bulut’un Türkçeye çevirdiği “100 Objede Dünya Tarihi”nde, ele aldığı nesnelerin hikâyesiyle geçmişin nasıl örüldüğünü anlatırken icatların şaşırtıcılığını, işlevselliğini ve kültüre katkılarını aktarıyor. ALI BULUNMAZ yor: “Bu kitapta Karayip’ten alibulunmaz@cumhuriyet.com.tr Tainolar, Avusturya Aborjinleri, Benin’deki Afrikalılar ve İnkalar, geçmiş başarılarını N esneinsan iletişiminden bahsedilen günümüzde, zamanda yolculuk yapıp insanın tasarlayarak ilişki kurduğu objeleri anlamaya çalışıyoruz. Bu eylem, tarihinin sayfalarında gezinmek demek. Müzelerde insanın geçmişini; eylemlerini, inançlarını, korkularını, dünyada bıraktığı izleri, uygarlıkları, kültürün oluşumunu ve tarihi kavşakları simgeleyen bu nesneler, bir anlamda yeryüzünün hikâyesi. British Museum’un eski yöneticilerinden Neil MacGregor, 100 Objede Dünya Tarihi’nde, ele aldığı nesnelerin hikâyesiyle geçmişin nasıl örüldüğünü anlatırken icatların şaşırtıcılığını, işlevselliğini ve kültüre katkılarını aktarıyor. bize yalnızca yaptıkları obje ler aracılığıyla en iyi şekilde anlatabilir; objelerle anlatı lan bir dünya tarihi onlara söz hakkı tanır. Bunlar gibi okuryazar olan ve olmayan topluluklar arasındaki ilişki ye baktığımızda, elimizdeki doğrudan haberlerin tümü, diyaloğun tek tarafını kap Neil MacGregor sar ve mutlaka çarpıktır. Bu diyaloğun diğer tarafını bula caksak yalnızca metinleri değil, objeleri de okumak durumundayız.” MacGregor, yazılı kaynak bırakmayan toplumlara ilişkin bilgileri, yarattıkları nesnelerin işlevlerine ve kültüre yaptığı katkıya bakarak anlamaya çalışıyor. Konunun diğer tarafında ise yazılı kay naklar var. Kısacası değişime uğrasa da, OBJELERİ OKUMAK Tarihî ve kültürel anlatılarda, niceliğin öne çıkarıldığı başlıklar, niteliği çoğunlukla ötelerken konuyu sıradanlaştırıp asıl meselenin ıskalanmasına neden olabiliyor. MacGregor’un çalışması, bu anlamda aynen korunsa da objeler, MacGregor’a göre “yaratıldığı dünyanın değil, onu dönüştüren sonraki dönemlerin de bir belgesi.” Peki, bu nesneler hangileri ve onların tarihte nasıl bir önemi var? istisnalardan biri. Çünkü SESSİZ ANLATICILAR yazar, anlattığı konunun MacGregor, yaşamın başlangı uzmanı, dahası dünyanın Taino Tören Oturağı cından bu yana yazılan tarihi an sayılı müzelerinden birinin latmak için yüz obje seçmiş. Mesela eski yöneticisi. insanlığın ortak mirasını hatırlatan Mı Yerelden hareket eden MacGregor, sır’daki Hornedjitef Mumyası bunlardan tarihi anlamak için onu oluşturan parça biri. Olduvai Boğazı’nda (Tanzanya) bu ları enine boyuna inceyerek iki milyon lunan balta ise hayal etmenin ve bunun yıl öncesinden günümüze dek uzanan pratiğe dökülüşünün (el becerisinin) bir bir araştırmaya imza atıyor. ürünü. MacGregor’un adını andığı yüz obje, ABDArizona’da keşfedilen Clovis Mız Olmek Taş Maske, Hornedjitef Mumyası Paracas Dokuması örneği, Lewis Satranç Figürleri. insanın günlük yaşamının bir parçası rak Ucu, yazarın ifadesiyle gelecek ne olduğu gibi hayatı şekillendirme özelliğine de sahip: İnsanın tarihteki yolculuğunu nesneler Rus Devrimi Tabağı sillere geçmiş hakkında bilgi aktaran, “bir kenara atılmış ya da kaybedilmiş” objelerden. Dünyanın ilk bir kartvizit. Bunun bir benzeri, “Irak’ın (ve Mezopotamya’nın) kartviziti” diye nitelendirilebilecek Ur Sancağı, bölge üzerinden anlatan yazar, çömleklerinden ve Japonla deki şehirlerin yapısına, siyasî tarihine “bizlerin meydana çıkardığı rın beslenme alışkanlıkları ve coğrafyada yaşanan savaşlara ışık tarihin birçoğumuza yabancı nın değişimine dair veriler tutuyor. gelebileceği” uyarısında bu sunan Jomon Çömleği de Şehir ve devletlerin kuruluşuyla ilgili lunmasının ardından, “kitap benzer bir işleve sahip. önemli bilgiler veren nesnelerden bah boyunca tek bir olayın tanı Mısır Kralı Den’in MÖ seden MacGregor, aynı şekilde bilim ve ğı objelerdense birden çok 2985’e ait olan Sandalet edebiyatın ilk örneklerine ilişkin ipuç hikâye anlatanları seçtim” di Etiketi, bugünkü anlamıyla larının da objelerle bulunabileceğini belirtiyor. Girit’te keşfedilen Minoslu Boğa Cambazı Heykeli, Girit hükümdarı Minos’un boğalarla ilgili düşüncelerini anlattığı hikâyeler ortaya koyarken bildiğimiz şiir ve edebiyat nüvelerini çıkarıyor karşımıza. Yazarın kitabında yer verdiği bu heykel ise mitteki bir sahnenin tasviri. Peru’da bulunan Paracas Dokuması ise dünyada bilinen en renkli ve karmaşık dokumaları üreten bölge insanının, sanatsal ve kültürel kimliğini yansıtırken toplumsal sınıfları anlatan politik özellikler de içeriyor. Carlos Fuentes’in hayranlıkla incelediği, Meksika ormanlarında kök salan Olmek Uygarlığı’nın simgesi Olmek Taş Maske; Afrika, Çin ve Akdeniz kültürlerinin bir karışımı. MacGregor, bu objenin, kültürel geçişkenliği ve yayılımı ortaya koymasıyla tarihte hayli özel bir yeri olduğunu not etmiş. Kitaptaki objelerin hemen hepsinin sessiz bir hikâye anlatıcısı olduğu aşikâr. Bunlardan bazıları dinî inaçları bazıları da günlük yaşamı temsil ederken kimi nesneler ise kralın yani devletin gücünü simgeliyor. Lothar Kristali, Tara Heykeli ve Çin Tang Hanedanlığı Mezar Figürleri onlardan sadece birkaçı. Aşırı gücün doğal sonucu olan fetihler ve bu süreçte gerçekleşen yağmalarda yer değiştiren nesneleri (“ganimetleri”) es geçmemiş yazar: Bunlardan biri, Suriye’de yapıldığı düşünülen Hedwig Bardağı, diğeri ise Endonezya’da bulunan Borobudur Buda Taşı. Bunlar içinde statü sembolleri de var; mesela İskoçya’da keşfedilen Lewis Satranç Figürleri, Nijerya’da bulunan pirinç heykel İfe Başı ya da Dominik Cumhuriyeti’ndeki ahşap Taino Tören Oturağı. MacGregor, yeni dünyaya adım attığında ise Rus Devrimi Tabağı’yla, 1960’larda hayat bulan ve cinsel kimlik devrimini simgeleyen David Hockney’in In The Dull Village (“Kasvetli Köyde”) isimli resmiyle ve günümüzde âdeta bir uzvumuz hâline gelen kredi kartlarıyla karşılaşıyor. Sıraladığı yüz objeyle insannesne ilişkisine gelen MacGregor, “tarihin sonuna vardığını” düşünüyor bir an. Fakat henüz yolun çok başında olduğumuzun farkında: “Taş ya da kâğıt, altın, tüy ya da silikon olsun, dünyamızı şekillendirip yansıtan ve gelecek nesiller için bizi tanımlayan objeler yapmaya devam edeceğimiz kesin.” n 100 Objede Dünya Tarihi / Neil MacGregor / Çeviren: Gamze Bulut / Pegasus Yayınları / 736 s. 4 6 Eylül 2018 KITAP