Katalog

MERAL BOSTANCI’DAN “JOHN HEARTFIELD VE POLİTİK FOTOMONTAJLARI” ‘Fotoğrafı bir silah gibi kullanmak’ (*) Meral Bostancı’nın kaleme aldığı “John Heartfield ve Politik Fotomontajları”, fotomontajın sanatsal bir yöntem olarak kullanımına, yirminci yüzyılda politik gelişmelerin ve sanatsal stratejilerin birbirini yapılandıran karşılıklı etkilerine ilgi duyanlar için bir başvuru kitabı. ÖZLEM KALKAN ERENUS S anat kuramı çalışmaları ve düzenlediği güncel sanat etkinlikleriyle tanıdığımız Meral Bostancı’nın John Heartfield ve Politik Fotomontajları adlı kitabı okurla buluştu. Bostancı’nın, Sanat Kuramı ve Eleştiri alanında “John Heartfield ve Nesne Yorumu” başlıklı yüksek lisans tezini hazırlarken gerçekleştirdiği özenli literatür taramasının yanı sıra Berlin Sanat Akademisi, John Heartfield Arşivi ve Heartfield Topluluğu bünyesinde bizzat yaptığı görüşme ve araştırmalar üzerine kurulan kitap, aynı zamanda Heartfield’ın sanatına dair Türkçe kaleme alınmış en kapsamlı çalışma. Bostancı, kitabın ilk bölümünde, Türkiye’de yeterince tanınmadığını düşündüğü Heartfield’ın yaşamöyküsünü ve sanatsal gelişimini; hem yirminci yüzyıl sanatının avangart yönelimleri hem de iki büyük dünya savaşıyla sonuçlanan, dönemin gergin sosyopolitik arka planı bağlamında, biçim ve içerik açısından çok yönlü karşılaştırmalar çerçevesinde değerlendiriyor. KURŞUNKALEMİN YETERSİZLİĞİ Bilindiği gibi Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde yaşayan avangart sanatçıların önemli bir bölümü, Birinci Dünya Savaşı’nı burjuva toplumunun ürettiği organize bir suç olarak değerlendirerek savaş boyunca tarafsızlığını koruyan İsviçre’nin Zürih kentinde toplanır. Böylece Batı’nın entelektüel çevreleri 1916’da, savaşın getirdiği inanılmaz boyutlardaki yıkıma verilen sanatsal bir refleks olarak vücut bulan Dada hare keti ile tanışır. Kısa sürede uluslararası bir erişime ulaşan bu savaş karşıtı etkinlikler, en radikal formunu Berlin’de kazanır. Berlin Dada hareketinin en aktif isimlerinden John Heartfield (18911968), fotomontaja dayalı düzenlemeleriyle son derece etkili bir politik söylemi gündeme getirirken Dada hareketinin en saldırgan kulvarı diye değerlendirilen Berlin Dada’nın da kuşkusuz en sert dışavurumunu sergileyen isimdir. 1915’te tanıyarak resimlerine hayran olduğu Alman ressam George Grosz’un, “savaşa karşı hiçbir şey yapılmazsa savaş asla bitmeyecektir” yönündeki düşüncesi, Heartfield ve yazar kardeşi Wieland Herzfelde’nin stratejisini de büyük ölçüde etkiler. Gerçek adı Helmut Herzfeld olan John Heartfield’ın, fanatik Alman milliyetçilerine hâkim olan İngiliz karşıtlığını protesto etme amacıyla hem de sava Türkiye’de yeterince tanınmayan John Heartfield’ın yaşamöyküsü ve sanatsal gelişimi değerlendiriliyor kitapta. şın tam ortasında, 1916’da adını İngilizceleştirerek verdiği cesur tepki dikkat çekicidir. 1918 sonlarında kurulan Alman Komünist Partisi’ne, Herzfelde ve Grosz ile birlikte katılan Heartfield, hayatı boyunca ideolojik olarak Komünist Parti’ye sadakatini sürdürür. Heartfield, fotomontaj olarak değerlendirilebilecek ilk çalışmasını 1919’da, Herzfelde ve Grosz ile birlikte yalnızca tek bir sayısını çıkartabildikleri Herkesin Kendi Futbolu Vardır adlı derginin kapağı için hazırlar. Kardeşi Herzfelde’yi bir futbol topu görünümündeki gövdesiyle canlandırdığı bu fotografik kolaj yayımlandığında fotomontaj terimi henüz sanat ortamının gündemine girmemiştir. Aynı kapakta yer alan ve Grosz’un hazırladığı yelpaze görseli ise üzerinde bulunan Weimar hükümetinin liderlerine ait fotoğraflarla dikkat çeker. Bu hicvî düzenlemeler, fotomontajın politik kullanımına yönelik ilk örnekler olarak kabul edilir. “DAHA ÂDİL BİR DÜNYA İÇİN” Sanatın daha âdil bir dünya yaratmaya yardım edebileceği düşüncesiyle yeni bir ifade arayışına giren Heartfield, bu John Heartfield, fotomontajla son derece etkili bir politik söylem geliştirdi ve Dada hareketinin en saldırgan kulvarı diye değerlendirilen Berlin Dada’nın en sert dışavurumunu sergiledi. Heartfield’ın çalışmalarından örnekler... dönemde başlayan ve iki büyük dünya savaşı arasında etkili bir yergi aracına dönüştürdüğü fotomontaj etkinliğini, hayatının son yıllarında değerlendirirken şöyle söyleyecektir: “Savaşa karşı direnişte kurşunkalemin yeterli olmadığını saptadığımda, fotomontajlar yapmaya başladım.” Berlin Dadacıları fotomontaj terimini, zamanın ruhuna uygun olduğunu düşündükleri mekanik çağrışımlarından dolayı cazip bularak benimser. 1920’de Berlin’de düzenlenen İlk Uluslararası Dada Fuarı’nda sergilenen çok sayıda fotomontaj ve makine estetiğini insana dair değerlerin yok edilişiyle özdeşleştiren üç boyutlu montajlar, askerî otoritenin yıkıcı gücüne yönelik ağır göndermeler içerir. Nitekim Alman Ordusu’nu aşağıladıkları gerekçesiyle fuarı düzenleyenlere dava açılır. Etkinlikle ilgili afişlerde yer alan sloganlar ısrarla, Dada’nın devrimci mücadelede proleteryanın yanında yer aldığını dile getirse de Alman Komünist Partisi’nin >>yayımladığı dergiler, fuarda yer alan çalışmaların “ahlaksızlığın 10 6 Eylül 2018 KITAP