Katalog

Kızılay’ın hanım takvimleri Hazırlık aşamasında Kızılay mensubu hanımların da çalıştığı ve Doktor Besim Ömer Paşa’nın gözetiminde basılan takvimlerin kadın, aile, sosyal hayat, kadın çocuk sağlığı, hemşirelik, ebelik, hastabakıcılık tarihi, savaşta kadının önemi ve Osmanlı kadınlarınlarının savaşta yaptıklarını anlatıp belgelemesi bakımından çok önemlidir. 1868’in 11 Haziranı’nda Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti adı altında kurulan Türkiye Kızılayı, 1877’de Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti, 1923’te Türkiye Hilaliahmer Cemiyeti, 1935’te Türkiye Kızılay Cemiyeti şeklinde isim değiştirerek faaliyetlerini sürdürür. 1947’de ismi Türkiye Kızılay Derneği olarak kabul edilen bu hayır kuruluşunun kadın kolları 7 Mart 1328 [20 Mart 1912] günü Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi adıyla kurulup çalışmalara başlar. Ünlü kadın doğum doktoru Besim Ömer Paşa’nın öncülüğünde Osmanlı hanımları, 27 Ocak 1914 Salı günü Darülfünun Konferans Salonu’nda (İstanbul Üniversitesi) Paşa’nın konuşmasını dinler ve askerlere yün eldiven örmeye başlar. Konuşmayı izleyen dört hanım tarafından tutulan notlar daha sonra kitap hâline getirilir (“Hanımefendilere Hilali Ahmer’e Dair Konferans” İst., 1914, Yeni Harflerle Yayını Ankara, 2007). Osmanlı hanımları üzerinde önemli bir etki yapan bu konuşma ve basılan kitap, Kızılay tarihinin temel kaynaklarından birini oluşturur. Besim Ömer Paşa’nın öncülüğünde örgütlenen hanımlar, İstanbul ve diğer illerde Kızılay için gönüllü olarak pek Takvimlerde aileye, sağlığa ve topluma yarayacak bilgiler, öğütler yer alır. çok etkinlik yapar: İstanbul sokaklarında “Hilali Ahmer çiçekleri”ni satar, 14 Ağustos 1914’te ilk defa bakıcılık öğrenimini bitiren hanımlara Sanayi Madalyası töreni düzenler, 25 Ocak 1915’te Kızılay yararına bir müsamere sahneler. Yine 1915’te ilk kez hanımlar heyeti adına cep kitabı diyebileceğimiz türde ve boyutta o yıla ait bir takvim Ahmed İhsan Matbaası’nda bastırılıp satışa sunulur. Sonraki yıllarda basılacaklara göre basit ve hacimsiz olan bu kitapçıkta resim ve çizim yoktur. Geleneksel usulde yayımlanan Osmanlı takvimlerine benzeyen bu eserin en ilginç noktası, her sayfasının üç kenarına bir satırlık uzun veya kısa bir atasözünün yazılmasıdır. İÇERİĞİ ZENGİNLEŞEN TAKVİMLER 1916’da basılan hanımlar için takvimin ikincisi, birincinin iki katı hacminde, Osmanlı Hilali Ahmer cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi tarafından tertib edilen Takvim [Sene] 1 İstanbul, Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı 1331 / 1915, 72 sayfa. Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi tarafından tertib edilen Takvim [Sene] 2 İstanbul, [Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı], 1332 / 1916, 144 sayfa. Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi tarafından tertib edilen Takvim [Sene] 3 İstanbul, [Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı], 1332 / 1917, 237 sayfa. Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi tarafından tertib edilen Takvim [Sene] 4 İstanbul, [Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı], 1334 / 1918, 276+1 sayfa. Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi tarafından tertib edilen Takvim [Sene] 5 İstanbul, [Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı], 1335 / 1919, 216+8 sayfa. Osmanlı Hilali Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyeti Merkeziyesi tarafından tertib edilen Takvim [Sene] 6 İstanbul, [Matbaai Ahmed İhsan ve Şürekâsı], 1336 / 1920, 232 sayfa. resimli ve çizimlidir. Takvimin üçüncü sayfasında o dönemki Kızılay ikinci başkanı Doktor Besim Ömer Paşa’nın Hanımlar Heyeti Merkeziyesi’nde basılan ilk takvimin gördüğü ilgiden dolayı duyulan memnuniyeti ifade ettiği bir takdir yazısı bulunur. Abdülhak Hamid Tarhan, Faik Âli Ozansoy, Hüseyin Daniş, Sadık Vicdani, Tevfik Fikret gibi şairlerin Hilali Ahmer konulu şiirlerinin yer aldığı bu takvimde aileye, sağlığa ve topluma yarayacak bilgiler, öğütler yer alır. Hilali Ahmer adına üretilen rozetler, küpeler, iğneler, kartpostallar, mektup zarfları, hanım süsleri tanıtılırken bunların satılması ve dağıtılması teşvik edilir. 1917’de basılan üçüncü takvim de öncekilere benzemekle birlikte içeriği itibariyle çok zengindir. Cep kitabı ölçüsündeki bu kitapçıkta çok başarılı çizimler, klişeler, vinyetler eseri şirinleştirir. Bu sayı da kuşe kâğıda basılır ve içeriğe Hilali Ahmer hanımlarının çalışmalarını gösteren fotoğraflar eklenir. 1918’de basılan dördüncü sayı, sayfa ölçüsüne göre birincinin üç katından fazladır. Resimler ve fotoğrafların çok modern bir tarzda kullanıldığı takvimin sonuna doğru 48 sayfalık her ayın gün gün satırlarla çizilerek boş bir not defteri hâline getirilmiş bir bölüm ve takvimin sonunda 42 sayfalık “İlk İmdad” (yardım) başlıklı özel ek bir kitapçık bulunur. DEĞERLİ ANTOLOJİLER 1919’da basılan beşinci takvim diğerleriyle aynı formatta, bazı bilgilerin geçmiş yıllardan alınarak tekrar edildiği bir kitaptır. Sayfa sayısı bir öncekine göre azalmıştır. Takvimin önsözünde, daha öncekiler savaş zamanında çıktığı için “Harb zamanında imdad ve muavenet” (savaşta yardım) hakkında yazılar yer aldığını, Mütareke’de çıkan bu sayıda savaş hâli dışında yapılacak işleri içeren yazılar ve Kızılay’ın ne gibi görevleri olduğu bulunur. 1920’deki takvim ise kâğıt kalitesinden çok şey kaybederek son kez basılır. Millî Mücadele yıllarında basılan kitabın ilk sayfalarında, son Halife Abdülmecid Efendi’nin bir mektubu ve Doktor Adnan Adıvar’ın bir yazısı vardır. Savaşın getirdiği yıkım, verem hastalığının yol açtığı ölümler hakkında fotoğraf ve yazılar bulunan bu takvim Kızılay üyesi kadınların çıkardığı son takvimdir. Hazırlık aşamasında Kızılay mensubu hanımların da çalıştığı ve Doktor Besim Ömer Paşa’nın gözetiminde basılan bu takvimlerin kadın, aile, sosyal hayat, kadın çocuk sağlığı, hemşirelik, ebelik, hastabakıcılık tarihi, savaşta kadının önemi ve Osmanlı kadınlarınlarının savaşta yaptıklarını anlatıp belgelemesi bakımından çok önemlidir. Ayrıca bu takvimler altı kitabın her sayfasında yer alan üç atasözü ile yaklaşık 3 bin 558 atasözünü içeren çok değerli bir antoloji özelliği taşır. n 20 9 Mart 2017 KItap