Katalog

Jamie Lincoln Kitman’dan “Kurşunlu Benzinin Gizli Tarihi” Endüstri devlerinin arşivlerinden ve ABD’nin devlet arşivlerinden elde edilen belgeler, yeni birçok akademik araştırma ve artık iyice mazide kalmış bu döneme ait kayıtların yanı sıra The Nation dergisi ve yazar Jamie Lincoln Kitman tarafından yapılan düzinelerce röportaj ışığında hazırlanan bu araştırma, kurşunlu benzinin gerçek ve acımasız hikâyesini anlatıyor. r Ziya RAMADANİ atırlayabildiğiniz en büyük (doğal olmayan) çevre felaketi hangisi? Taksim Meydanı’ndan ağaçların yok edilip her yere beton dökülmesinden daha büyük felaketleri kastediyoruz. Tüm İstanbul’un üzerine beton dökülmesi, Boğaz’ın imara açılması, 3. Köprü ile kalan son orfarkı kazayla gözden manların da yok edilecek olmasıyla kaçıramazsınız, göz boy ölçüşecek veya daha beter bir ardı edemezsiniz. felaket hatırlıyor musunuz? Kurşunlu benzinde Aklınıza nükleer reaktör kazaları ise söz konusu olan gelebilir: Amerika’da Üç Mil Adası bundan da beteri: Bir (1979), Ukrayna’da (SSCB Dönemi) kaza veya kaza ihtimaÇernobil (1986) ve Japonya’da Fuli bile değil; kurşunlu kuşima (2011). benzinin zehirli bir Hindistan Bhopal’de böcek ilacı ürün olduğu, çevreyi üreten fabrikadaki kazayla yaşanan kirleterek insanları ölölümcül gaz sızıntısı sonrasında zeJamie Lincoln Kitman düreceği önceden gahirlenen yüz elli bin kişiden on sekiz yet iyi bilindiği halde bininin öldüğü felaketi de hatırlaüretimine geçilmiş olmasıdır. yanlarımız çıkacaktır. Üstelik üretimin daha ilk ayı Bir adım daha öteye gidelim: Kadolmadan beş işçinin, bir süre zalar sonucu değil de zaman içinde sonra da üretim tesisindeki yavaş yavaş meydana gelen felaketişçilerin yüzde 80’inin ölmesine lerden hangisini hatırlıyorsunuz? rağmen kurşunlu benzin satışıBelki Özbekistan’da 1960’lardan na başlanmıştır. itibaren pamuk ekimi uğruna Aral Kurşunlu benzinin otomobil Denizi’nin kurumasına yol açan motorunda yakıldıktan sonra felaket gelecektir aklınıza. Ancak içerdiği kurşunun hidrokarbon hemen hemen hepimiz şu ya da bu fabribileşikleriyle birlikte egzozlardan havaya kanın atıkları dolayısıyla zehirlenmiş en az karışacağı ve havayı kirleterek insanları bir dere bir yöre hatırlayacaktır. Elbette ağır ağır zehirleyeceği biliniyordu çünkü Haliç’i kirli buluyoruz ve nasıl bu hale kurşun zehirli bir ağır metal ve merkezi geldiğini biliyoruz. Dilovası’ndan geçmesinir sistemini etkileyen “tesirli bir nöromiş olanımız yoktur. toksindir.” ESASLI PLANLAMA Aslında kurşunlu benzin yukarıda andıYeni yayımlanan Kurşunlu Benzinin ğımız şekliyle “hava kirliliği gibi” değildir Gizli Tarihi’nde tüm bu felaketlerden hava kirliliğinin en büyük nedenidir. daha beter ve sinsi ama örgütlenmiş bir Şimdi kurşunsuz benzin kullandığınız için felaketin, dünyanın en büyük ve korkunç tüm bunlardan kurtulduğunuzu düşünefelaketinin tarihi aktarılıyor. Beter ve sinsi bilirsiniz. Fakat yanılıyorsunuz. çünkü hava kirliliği gibi bir felaket. ÖrKurşunlu Benzinin Gizli Tarihi’nin gütlenmiş çünkü bizzat insan eliyle hazırdaha ilk önermesi, “birileri koymadığı lanmış bir felaket. sürece benzinde doğal yollarla oluşmuş Elbette tüm doğal olmayan felaketlerde kurşunun” bulunmadığıdır. Evet, beninsan etkeni birincildir ve tüm felaketlere zinin içinde kurşun zaten yoktu. Birileri neden olan tesisler insan eliyle yapılmıştır. benzinin içine kurşun kattı ve şimdi ise Bir nükleer reaktörün kaderi her zaman sadece katmaktan vazgeçtiler. Bu birileri, için kazadır, üstelik tüm üretim faaliyetledünyanın en büyük otomobil üreticisi rinde de kaza olabilir, Tayyip Erdoğan’ın General Motors, dünyanın en büyük petdediği gibi “evdeki tüpgaz da patlayarol şirketi olan Standard OilNew Jersey bilir.” Ancak tüpgaz patlaması sadece (sonradan Exxon ve bugün ExxonMobil) bir evi etkilerken nükleer reaktör kazası ve dünyanın en büyük ikinci kimya devi yüz binlerce haneyi ve milyonlarca insanı Du Pont şirketlerinden başkası değildi. etkilemektedir. Zaten bu risk yüzünden Bu şirketler benzine kurşun kattılar kıyaslanamaz. Ancak bu ikisi arasındaki çünkü bunun patentini almışlardı ve kenC U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1268 Örgütlenmiş bir felaketi yaşıyoruz aleyhine bilim ve kamu sağlığı çevrelerinde hemen başlayan muhalefetin bertaraf edilmesi kalmıştı. Kurşunlu Benzinin Gizli Tarihi bu üçlü ittifakın icat ettikleri katkı maddesi ETHYL için ortak bir şirket kurmaları (Ethyl Benzin Şirketi) ve bu şirket aracılığıyla yaptıkları pazarlama ve reklama bir hayli yer ayırmış. KÂR ÖLDÜRÜR İnsanlık en küçük bir ihtiyacı olmadığı halde 90 yıla yakın bir süredir kurşunlu benzin kullanmaktadır. Ortada hiçbir zorunluluk olmadığı halde milyonlarca insan zehirlenmektedir. Bu süre içinde sadece ABD’de 7 milyon ton kurşun atmosfere karıştı. Dünyanın en kirli (ve yoğun nüfuslu) kentlerinden olan Mexico City’de, 4 milyon otomobil her gün havaya tahminen 32 ton kurşun pompalamakta. Cakarta’da, her yirmi dört saatte bir atmosfere bir buçuk ton kurşun salınmakta. Kanada Ulusal Su Araştırma Enstitüsü’nde görev yapan bir araştırma bilim insanının Nijerya’da gerçekleştirdiği karayolu kenarındaki toz analizlerinde, 6.000 parça/milyon gibi yüksek oranda kurşun olduğu ortaya çıkarıldı. Amerika Birleşik Devletleri’nde, kurşun tozunun 600 parça/milyon oranında, çocuklar için tehlikeli olduğu kabul edilmektedir. Tahminlere göre dünya çapında modern insanın maruz kaldığı kurşun miktarı, doğal veya zemindeğer seviyenin 300 ila 500 misli daha fazla. Britanya Çevre Kirliliği Kraliyet Komisyonu’nun 1983’te çıkardığı rapora göre, kurşun yirminci yüz yılda dünyanın dört bir yanına o kadar çok dağıldı ki, “yeryüzünde insan üretimi kuşundan etkilenmeyen tek bir toprak parçası veya canlı türü kalmadığı düşünülüyor.” Dünya Bankası’na göre, gelişmekte olan ülkelerde, kentlerde yaşayan 1,7 milyar kişi, havadaki, yüzde 90’ı kurşunlu benzine atfedilebilir olan kurşun nedeniyle, nörolojik hasar, yüksek tansiyon ve kalp hastalığı dahil olmak üzere kurşun zehirlenmesi riski ile karşı karşıya bulunuyor. Tüm bunların tek nedeni kâr... Bitmeyen bir kâr elde etme yarışı. Bir yıl için elde edilen kâr miktarının bir sonraki yıl için geriye düşülmemesi gereken sınır olması... Kâr oranı yükseltmek en azından korumak var olmanın tek ölçütü: Var olmanın diğer ölçütleri mi? Yaşamak, sağlıklı yaşamak, insanca yaşamak... Tüm bunlar özel ya da ulusal çıkar kılığına bürünebilen kâr uğruna feda edilmiştir. Kurşunlu benzin tezgahı örgütlenmiş bir felaketin ta kendisidir ve artık geçmişte kalmış kötü bir deneyim değildir. Bu deneyimin başka ürünlerde yinelenmediğini düşünebilir miyiz? Ölümcül felaketleri kâr uğuruna örgütleyenlerin bundan vazgeçeceklerini düşünebilir miyiz? Galiba bunun cevabını vermemiz için yeni ve daha beter felaketin yaşanmasına gerek yok çünkü kapitalizm zaten başımıza gelen en büyük felakettir. n Kurşunlu Benzinin Gizli Tarihi/ Jamie 2 0 1 4 n S A Y F A 2 3 H dileri üretmese dahi dünyada satılan her damla benzin üzerinden muazzam kârlar elde edeceklerdi. Öyle ki 1923’te, bizzat kendi hesaplamalarına göre bu patent sayesinde benzin piyasasının yüzde 20’sine hakim olabileceklerdi Oysa sadece on yıl içinde piyasanın yüzde 80’ini kurşunlu benzin satışı oluşturuyordu. Üstelik piyasanın kendisi bu süre içinde iki kat büyüyerek 45 milyar litreyi aşmıştı. Ethyilciler litre başına yaklaşık 1 cent kazanıyorlardı. Toplamda 300 milyon dolarlık (1930’lardaki dolar değeriyle; bugüne düzeltilmiş değeri 14 ila 194 kat daha büyük) bir kâr miktarı karşısında insanların zehirlenmesinin ve ölmesinin ne önemi olabilirdi ki? Ölen işçiler unutuldu ve egzozlardan atılan kurşunun havaya karışması sonucu yaşanacak zehirlenmeler ve neden olacağı hastalıkların tüm toplumu ve hatta insanlığı tehdit etmesi göz ardı edildi. Du Pont kimya şirketi Birinci Dünya Savaşı boyunca ABD ordusuna barut satarak muazzam kârlar elde etmişti. Elindeki sermaye kaynağıyla 1920’lerin başında General Motors’un hisselerinin yüzde 38,5’unu satın almış, kurucu ortağı yerinden ederek yönetimi eline geçirmişti. Standart Oil ise petrol üretimi yerine rafinerisinde uzmanlaşmış ve petrol üreticilerinin ürünlerini taşıyan demiryolu şirketiyle gizli bir anlaşma imzalayarak rakiplerine göre yüzde 70 indirimle petrolünü taşıtmış hatta rakiplerinin ürünlerinin taşınmasından pay alarak kârını arttırmıştı ve sonuçta zora düşen diğer rafinerileri satın alarak tekelleşmişti. Öyle ki ABD meclisi çareyi bu devasa şirketin 34 farklı şirkete bölünmesine karar vermekte bulmuştu. General Motors da bu petrol şirketi gibi rakiplerini satın alarak dünyanın en büyük otomobil üreticisi haline gelmişti. Geriye bu ürünün bir ihtiyaç ve hatta zorunluluk olarak pazarlanması; kurşun 5 H A Z İ R A N