Katalog

Kerem Çalışkan imzalı ‘100 Yılın Örgütü’ raflarda ‘Başbakan Erdoğan’ın birçok tutumu İTC’den esinleniyor’ İttihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) niçin subaylar arasında örgütlenmeye öncelik verdi? Asıl hedefleri neydi? Manastır’daki örgütlenmeyi yürüten Kâzım (Karabekir), ilk Türk çetelerini nasıl kurdu? Alemdar Ordusu planı kimindi? İstanbul’da 31 Mart isyanını bastırmak için Selanik’ten Hareket Ordusu’nu örgütleyip yollayan ve ismini veren İTC’li kimdi? Gazeteciyazar Kerem Çalışkan, kaleme aldığı “100 Yılla Yüzleşme ‘Anlaşılır Tarih’ Dizisi”nin üçüncü kitabı 100 Yılın Örgütü‘nde bu ve benzeri soruların yanıtlarını arıyor. Çalışkan’la 100 Yılın Örgütü kitabını konuştuk. Ë Gamze AKDEMİR ttihat ve Terakki Partisi (İTC), kuruluşu ve mücadele biçimi, dava azmi perdelerinde nasıl bir “siyasi ve silahlı” örgüt örneğidir, örgütü yaratan şartlar nelerdir? Her ne kadar İTC’nin ilk kuruluş tarihi Fransız Devrimi’nin 100. yılı olan 1889’a ve o dönemin İstanbul’daki tıbbiye öğrencilerine uzansa da bugün bildiğimiz İTC örgütünün kuruluş tarihi 18 Eylül 1906 ve kuruluş yeri de Selanik’teki 5 Çınar bahçesidir. Kuruculardan Mithat Şükrü Bleda, Talat Bey’in 9 arkadaşı ile İTC’nin temelini attığı o günü anılarında tüm canlılığı ile anlatır. İTC Bulgar komitacılığından esinlenerek kurulmuş bir gizli örgüttür. Örgüt içinde ayrıca ‘Fedailer’ şubesi vardır. Bunlar her türlü silahlı eylemi ve suikastı gözünü kırpmadan gerçekleştirmeyi kabul eder. Enver, Halil (Kut), Kâzım (Karabekir), Manastır’da Şemsi Paşa’yı vuran Teğmen Atıf, Yakup Cemil gibi isimler daha baştan hem İTC, hem de Fedailer şubesi üyesidir. Zaten örgüte girenler ‘Kuran ve tabanca’ üzerine meşrutiyet ve hürriyet ilanına kadar ölümü de göze alarak her türlü fedakârlığı yapacaklarına yemin ederler. Ser verir, sır vermezler! “İTC’NİN VAGON TAHSİSİ YANDAŞ EKONOMİ VE ZENGİNLER YARATTI” İTC bugüne olumlu ve olumsuz ne gibi siyasi, sosyal ve ekonomik miraslar bırakmıştır? “100 Yılın Rövanşı” ve “100 Yılın Darbesi” adlı kitaplarınızın ardından yayımlanan “100 Yılın Örgütü”nde örgütü ne açılardan ve tarihi platformda hangi stratejik konjonktürel gerçekleri öne çıkararak ele alıyorsunuz? SAYFA 6 ? 21 ŞUBAT İ İTC’nin adı ve zihniyeti günümüzde politik polemiklerde hâlâ sık sık geçiyor. Demek ciddi bir miras bırakmış. Örneğin Başbakan Erdoğan sık sık İttihatçılığı eleştirmesine rağmen birçok tutumu İTC mirasından esinleniyor. Yasalara aldırmadan keyfi ve zorbaca yönetim tarzı, dış politikada hesapsız ve hayalci maceracılık, pek farkında olmasa da Erdoğan’da İTC’nin genetik mirası gibi ortaya çıkıyor. Tabii İTC çok vatanseverdi ve sonunda Türk milliyetçiliğine sarılmıştı. O konu hariç... Ancak örneğin İTC’nin 100 yıl önce ‘Türklerden zengin yaratmak için’ uyguladığı ‘vagon tahsisi’ gibi yöntemler var. Yandaş ekonomi ve yandaş zenginler yaratıyor. Günümüze kadar gelen tüm iktidarlar ‘ihale tahsisi’ yolu ile İTC’nin yolunu izlediler. AKP de 10 yıldır ihale tahsisleri ile tıpkı İTC gibi ‘yandaş zenginler sınıfı’ yaratmaya çalışıyor. İTC dönemi ve bıraktığı bazı olumsuz miraslara belki daha derinlemesine bakmak gerekiyor. Mustafa Kemal’in İTC ile temel fikir ayrılıkları çerçevesinde gelişen inişliçıkışlı ilişkisini nasıl inceliyorsunuz kitapta? Onun İTC’nin komita halinden çıkıp siyasi partiye dönüşmesini istemesinin nedenlerini de anlatır mısınız? Mustafa Kemal ta başından (1906) İTC yönetimi ile keskin fikir ayrılıklarına sahip. Osmanlı’yı tasfiye edip hatta küçültüp Türk unsura dayalı modern bir devlet kurmak istiyor. İTC ise Osmanlı’yı olduğu gibi koruyup kurtarma peşinde. Mustafa Kemal, Meşrutiyet sonrası iktidara el koyacak kadro ve program istiyor. İTC ‘Ayıp ayıp... Biz kendimiz için bir şey istemeyiz’ diye bunu reddediyor. En keskin çatışma 1909 İTC kongresinde patlak veriyor. Dönüşümlü di2013 Kerem Çalışkan, “100 Yılın Rövanşı” ve “100 Yılın Darbesi” adlı kitaplarının ardından “100 Yılın Örgütü”nü de yayımladı. van başkanı olan Mustafa Kemal, siyaset yapacak subayların ordudan ayrılmasını, İTC’nin de ‘komita’ yapısından çıkıp siyasi parti olmasını istiyor. Bu iki noktayı şunun için istiyor: Orduda disiplinin siyasi çekişme nedeniyle bozulmasına karşı çıkıyor. İTC’nin dar komite yapısından çıkıp siyasi parti kurarak politikanın halka yayılmasını ve kitlesel tabanın yaratılmasını istiyor. Üstelik bu taleplerini kongrede oylamaya koyup geçirmeyi başarıyor. Ancak İTC yönetimi bu kararları hiç uygulamıyor ve Mustafa Kemal’i dışlıyor. Hatta öldürmeyi deniyorlar ama Mustafa Kemal tedbirli olduğu için başaramıyorlar. Mustafa Kemal 1909’da savunduğu bu fikirleri Kurtuluş Savaşı sonrası kurduğu yeni Türkiye Cumhuriyeti’nde hayata geçiriyor. “MUSTAFA KEMAL, ASİ KOMUTAN!” İTC’li Enver, Çanakkale’de Mustafa Kemal’in başarılarını nasıl sansürledi? Ve Mustafa Kemal’in istifasını kim, nasıl engelledi? Dönemi (191516) yakından inceleyenlerin bildiği bir konudur. Harbiye Nâzırı Enver Paşa, Mustafa Kemal’in Çanakkale başarısını anlatan bir harp dergisinin kapağını değiştirtip onun resmini çıkarır. Ayrıca cephe ziyaretinde bir tek Mustafa Kemal’in karargâhına uğramaz. Mustafa Kemal öfke ve kırgınlıkla istifa eder. Cephe kumandanı Alman Liman von Sanders Paşa Enver’e mektup yazıp böyle değerli bir komutanın harcanmasını engeller. Mustafa Kemal’e izin ve istirahat verir. Enver özür mektubu yazar. Olay tatlıya bağlanır. Mustafa Kemal savaşın sonunda yine isyan edip kendi deyimi ile ‘asi bir komutan’ haline gelecektir. İTC ile açık çatışması ve İTC karşıtı olarak bilinmesi Mustafa Kemal’in savaş sonrası askeri rütbesini koruyup Anadolu’ya görevli gönderilmesinde temel etkendir. Kurtuluş Savaşı’nı başlatan yol böyle açılmıştır. İTC önce destekleniyor ama sonra karşı çıkan çıkana… İTC’nin savaş gibi kritik dönemlerde başlıca hayal kırıklıkları nelerdi? Ayrıca örgütün seçim dönemlerinde çalışma yöntemleri nelerdi? İTC 23 Ocak 1913 Babıâli darbesi ile iktidarı kesin olarak ele geçiriyor ve her türlü muhalefeti baskıyla sindirip yok ediyor. 191418’de I. Dünya Savaşı’nda Almanların yanında savaşa giriyorlar ve Osmanlı İmparatorluğu onların yönetiminde çöküp parçalanıyor. Başta halk desteği olmasına rağmen savaş döneminde küçük ve dar bir kadroyla, seçimsiz, denetimsiz, eleştirisiz ve itirazsız ülkeyi yönettikleri için sonunda tüm çöküşün yükü ve sorumluluğu onların sırtında kalıyor. 1918’de TalatEnverCemal gibi önde gelen İTC yöneticileri ülkeden kaçıyor ve birkaç yıl içinde hemen hepsi çeşitli şekillerde öldürülüyor. Mustafa Kemal’in onların bıraktığı enkazdan, kendi ilkeleri doğrultusunda modern bir ülke yaratması ise 100 yıl sonra bakınca başlı başına bir mucize! Bakalım Türkiye 2023’ü bu mirası koruyarak görecek mi? Yoksa NeoOsmanlı ve Neoİttihatçı maceracılar Mustafa Kemal’in mirasını yeniden dağıtıp bırakacak mı? Cumhuriyetin ilanından sonra İttihatçılar, Mustafa Kemal’e karşı nasıl örgütlendi? Kurtuluş Savaşı’nda birçok İTC’li Mustafa Kemal’in yanında ve onun ekibinde mücadeleye katıldı. Ancak 1924 yılı sonu başta Kâzım Karabekir, Rauf Orbay ve Ali Fuat Cebesoy gibi en yakın silah arkadaşı paşalar ‘Terakkiperver Parti’yi kurarak ona karşı muhalefete geçti. Bunlar İTC geleneğinden gelen isimlerdi. 1925’te Mustafa Kemal, İnönü ile ittifak yaparak 1925 Şeyh Sait İsyanı gerekçesiyle partiyi kapattı, askerleri siyasetten kopardı, bu girişimi tasfiye etti. 1926’da bu kez eski İTC kalıntıları ile ilişkili bir grup Mustafa Kemal’e İzmir’de suikast girişiminde bulunmaya kalktı. Girişim gerçekleşmeden yakalandılar. Bazıları İzmir’de, bazıları Ankara’da asıldı. Ankara’da idam edilen ünlü İTC’liler, Maliyeci Cavit Bey ve Komitacı Dr. Nâzım ile aslında İTC tümüyle tarihe karışmış sayılabilir. Eski İTC’li Celal Bayar ile eski İTC’li İnönü’nün iktidar kavgaları ise 27 Mayıs darbe süreci ve sonrasına kadar sürer ama bu başka bir öyküdür!.. ? gamzeakdemir@cumhuriyet.com.tr 100 Yılın Örgütü/ Kerem Çalışkan/ Caretta Yayınları/ 203 s. 100 Yılın Rövanşı/ Kerem Çalışkan/ Caretta Yayınları/ 142 s. 100 Yılın Darbesi/ Kerem Çalışkan/ Caretta Yayınları/ 152 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1201