Katalog

O J kuduğum Kitaplar METİN CELÂL Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım ale Parla, Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım’da (2011, İletişim Yay.) kahramanları şair ya da yazarlar olan romanları inceliyor. Künstlerroman (sanatçı romanları) olarak adlandırılan bu türde romanın kahramanı şair ya da yazar olduğu gibi esas meselesi de sanattır. Türk romanında ise durum biraz farklıdır. Bizde yazarın hem toplumsal hem de sanatsal bir misyonu vardır. Yazar aynı zamanda bir aydın olarak görülür, tanımlanır. Yazar karakterlerinin iki tür altında toplanabileceğini yazıyor Parla, hem edebi hem de entelektüel açıdan önderlik vasıfları olan, başarılı olan yazarlar ve “edebi alanda istediklerini gerçekleştirememiş, toplumun dışına itilmiş, yabancılaşmış, aciz ve yetersiz yazarlar”. Jale Parla bu ikinci tür yazarları, antikahramanları incelemeyi yeğlemiş. Parla, marjinal, aciz ve yenik olan bu kahramanların egemen değerleri ters yüz eden, bu değerleri oluşturan siyasi ve ideolojik yapıları irdeleyip yadsıyan ve aynı anda da estetik alanın sınırlarını zorlayan kahramanlar oldukları tespitinde bulunuyor. Başarısızlıklarının nedenleri de “kendi çıtalarını yüksek tutmaları”, toplumsal ve siyasal baskı, sansür ve engellemeler, maddi koşulların yetersizliği, gecikmişlik duygusu, köksüzlük duygusu, babayla çatışma, kimlik çatışması ve kendilik saplantısı, etkilenme endişesi, kayıp tarih ve bastırılmış bellek, yaralı dil ve yaralı benlik olarak sıralanıyor. Türk romanında kahramanı yazar olan “künstler” romanlar Ahmet Mithat’la başlıyor. Halit Ziya, Yakup Kadri, Tanpınar, Peyami Safa, Sabahattin Ali gibi Türk romanının kurucu adlarından başlayıp günümüz romanından Atilla Birkiye, İbrahim Yıldırım, Şebnem İşigüzel’e dek uzanan 29 yazarlık/romanlık bir liste oluşturmuş Parla (bkz. s.10 dipnot 1). Her yıl ortalama 500 roman üretildiğini göz önüne alırsak bu listenin çok daha uzun olması gerektiğini düşünmeliyiz kuşkusuz. “İçinde yazar, ‘yazan’ figürasyonu bulunan romanlar bulunamayanlardan çoktur” diyen Jale Parla, kuşkusuz kendince önem verdiği yazarlardan oluşan bir şeçme yapmış ama inceleme aşamasında bu liste daha da kısalıyor. Jale Parla Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım’da Ahmet Mithat, Tanpınar, Oğuz Atay, Bilge Karasu, SAYFA 12 ? 1 ARALIK romanının gelişimine nasıl bir etkide bulunduğuna bakmadan tekil örneklere gelmenin incelenen konuyu eksik bıraktığını düşünüyorum. Türk romanı okumaları kaçınılmaz olarak Cumhuriyetin gelişimi ve değişimi ile bağlantılar kurmayı gerektiriyor. Parla’nın belirttiği gibi ülkenin siyasi gelişiminde rol alması öngörülerek aydın olmaya da zorlanıyor hep yazarlarımız. Jale Parla, Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım’da “eksik yazar” olarak adlandırdığı antikahramanların değişim karşında değişimi ele alıp yönetmek yerine başkalaşım’ı yeğlediklerini ve böylelikle o değişime karıştıklarını söylüyor. Siyasi ve ideolojik yapıları sorgulayan da estetik alanın sınırlarını zorlayan da bu tür kahramanlar. Jale Parla’nın Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım’ı üzerinde düşünülüp tartışılması gereken nadir bulunur, önemli bir çalışma. SİNEK ISIRIKLARININ MÜELLİFİ Barış Bıçakçı Sinek Isırıklarının Müellifi’nde (2011, İletişim Yay.) bir yazar adayının ilk romanının basılıp basılmayacağının cevabını yayınevinden beklerken kendi kendisiyle giriştiği hesaplaşmayı konu alıyor. Romanın kahramanı Cemil, eşi Nazlı ve iki arkadaşından oluşan küçük ve oldukça sınırlı bir hayat yaşıyor. Yıllarca inşaat mühendisliği yaptıktan sonra 35 yaşında işten ayrılıp yazar olmaya karar vermiş. Eve kapanmış. 2000’lerin başından itibaren ekonomik krizlerle işten atılıp “ev erkeği” olan nitelikli işsizlerin bir örneği. Ankara’da, şehrin dışında kurulmuş, gün geçtikçe gelişip büyüyen bir toplu konut bölgesinde yaşıyor. Barış Bıçakçı isim vermese de kitabın kapağındaki fotoğrafın da yarattığı çağrışımla mahallenin Eryaman olabileceğini tahmin ediyoruz. Cemil’in hayatı, haftada bir oynadığı halı saha maçları dışında bu mahallede ve esas olarak bir oda ve bir salondan oluşan evde geçiyor. Elektrik faturasının zamanında ödenmesi gibi küçük işler, üst kattan banyoya su sızması gibi olaylar, komşudan gelen bir ses ya da evde duyulan bir tıkırtı, yaşlı komşuy Jale Parla’nın Türk Romanında Yazar ve Başkalaşım’ı üzerinde düşünülüp tartışılması gereken nadir bulunur, önemli bir çalışma. Latife Tekin, Sevim Burak, Hasan Ali Toptaş ve Orhan Pamuk’un romanlarını inceliyor esas olarak. Başlığın (Türk romanında) kapsayıcılığı ile çelişen bir durum. Ahmet Mithat, Türk romanı üzerine çalışma yapanların kaçınılmaz başlangıç noktası. Ahmet Mithat’tan başlamazsanız incelemeniz temelsiz kalıyor. Ahmet Hamdi Tanpınar ise en önemli durağı. Tanpınar’sız bir çağdaş Türk edebiyatı incelemesi, eleştirisi düşünülemiyor sanki. Tanpınar’ı da yine kaçınılmaz olarak Oğuz Atay ve Orhan Pamuk izliyor. Bu yazarların eserleri üzerinde çok çalışılmış olması incelemecilere bir kolaylık sağlıyordur kuşkusuz. Ama zaten çok az olan nitelikli eleştiri, inceleme kitaplarının hep bu yazarlarla sınırlı kalması üzerinde tartışmaya değer bir yaklaşım. Cumhuriyetin kurucularının öngördüğü ülkülere bağlı yazarların, “milli edebiyat” sonrasında köy edebiyatının, toplumcu anlayışın çağdaş Türk 2011 la, bakkalla ya da güvenlikle zorunlu olarak kurulan birkaç sözcüklük diyalog bu son derece durağan hayatta anlatılmaya değer önemli olaylar halini alıyor. Olağanüstü olaylar yok, her şey sıradan. Kitabın arka kapağında yazıldığı gibi Sinek Isırıklarının Müellifi aşk, edebiyat ve arkadaşlıklar üzerine. Ama aşk toplu konutta, ama edebiyatla hayat birbirine karışıyor, ama arkadaş grubu üç kişi... “Toplu konutta aşk” deyince arka kapağın ve roman boyunca Cemil’in yarattığı beklentinin aksine somut bir şey yok. Kastedilen Cemil’le Nazlı’nın evliliğe dönüşen sevgi temelinde gelişen ilişkisi mi? Yoksa çok fazla söze dökülmeyen Cemil’in Nazlı’nın iş arkadaşı genç bir doktora duyduğu geçici ilgi mi? Cemil yeni bir aşkı, bu aşkla birlikte yaşam biçimini aklından geçiriyor ama genç yazar adayı Bertan’ın kız arkadaşı Şeyda’nın verdiği işareti anlamazdan geliyor. Dosyasını okuyup karar verecek güzel editörle bir ilişki kurmayı ise sadece bir an aklından geçiriyor. Editörle edebiyat, yazarlık anlayışı gibi konularda düşsel monologlar kurmakla yetiniyor. Âşık olma isteği duyuyor ama böyle bir girişime cesareti yok. İki yakın arkadaşından İlhan’ın karısını aldatarak genç bir kızla girdiği macerayı da desteklemiyor. “Ben doğru dürüst konuşamadığım, konuşmaktan tad almadığım birine âşık olamam” diyor. Kitabın adındaki ironi romanın verdiği mesajı da iletiyor sanki. Cemil, “Yazmak bir bakıma anlatılmaz olanı anlatmaktır. Böylelikle anlamsız olanı anlamlı kılmaya cüret etmektir” diyor. Küçük ayrıntıların, detayların anlatıcısı oluyor. “Sinek Isırıklarının Müellifi” olmak romanın kahramanı Cemil’in olduğu kadarı yazarı Barış Bıçakçı’nın da özelliği. Cemil, roman boyunca, şiirlere, romanlara, öykülere gizli ve açık göndermeler yapıyor ki bu hem yazarın hem de kahramanın düşünsel yapısını, kaynaklarını kavramak açısından önemli bir veri. 50. bölümü oluşturan liste ise bu göndermelerin doruk noktası. Bıçakçı edebiyata, hayata bakışını hem klasikleşen “veciz sözler”le hem de roman boyunca kahramanın girdiği hesaplaşmalarla okurla açıkça paylaşıyor. “Aforizma modern insanın kullandığı bir ağrı kesicidir. Hiç olmanın ağrısını dindirir. Sonra ağrı yine başlar” diyerek sürekli veciz sözler söyleme ihtiyacının nedenini açıklamaya çalışsa da ve kahramanlarına veciz söz söyletmek Bıçakçı’nın kendine has özelliği halini almış olsa da bana bu aforizmaların yeterinden fazla geldiğini söylemeliyim. Bir doz ayarı gerek. Bazı paragraflar, hatta bölümler sırf aforizma söyleyebilmek için yazılmış gibi. Bıçakçı’nın sevdiğimiz yalın anlatımını zedeliyorlar. Barış Bıçakçı simasını ve yaşam öyküsünü ne kadar gizlese de okuduklarımız bize Sinek Isırıklarının Müellifi’nin yoğun olarak otobiyografik nitelikte olduğunu düşündürüyor. ? CUMHURİYET KİTAP SAYI 1137 CUMH