Katalog

KıymetCiraydan "Cumhuriyet'in ilk Ressamları" Cumhuriyetle gelen farklılık bilinci Kıymet Ciray "Cumhuriyetin ilk Ressamlan'nda, Cumhuriyetle gelen farklılık bilincinin; Atatürk ve Cumhuriyet yönetiminin kültür ve sanata verdiği önemi, "sanatı halka benimsetmek," "sanat anlayışını ve zevkini bütün yurda yaymakL" ilkesi doğrultusunda çaba gösteren ressamlarımızdan beşinin yaşamöykülerini, sanat anlayışlarını anlatıyor. D şeneröZTOP " en hııyıık enıeltm lurk San at vc tlmının bcynelmdel san'al vt ılını \ohntlen yttıştırecck Jcnccycyukscbncsıdır 24. 11. 1932 RaşitGALİPMaarifVekili 16Temmuz 1928 Öğrenimlerinı Pariste tamamlayan genç ressamlarTarı adlı vapurla Istanbul limanına glrerler Cevat Derell, Mahmut Cuda, Refık Epıkman, Muhlttın Sebati, Seref Akdik, Hale Asaf Ismail Hakkı Oygar (Kıymet Cıray Arsıvi) muddet ıçınde, cn yuksck vc guç sanat §u bele rındcn bırının ıstedığımı/ gıbı ınkı^al bulmamış olınasına kınibe hayret etmeye ccktır Fakat bu ınküjafsızlıgın başlıca scbeb leıınden bııı cumhuııyet devrıne kadar res me lazıııı gelen değer verılmcmi!) olmasıdır Iler turlıı yardım ve reşvikleıı ıle lınk les samını mınnettar bırakan cumhurıyet, ilk fırsatta bır galerı vucuda getırmekle, bıı r,i rattan bu yardım ve te^vıkleıı metodlaşjıı nıii}, bır ta raftan da mıllî bır gu/el sanatlar muzesının temellerını atnıış olacaktır' der (ülu\, "> 9 /9J6, s 1) Turk cdebıyatına ve yakın tarıhımızle ılgı lı bırbırınden ılgı çekıcl eserlcr bııakan ve Turkçeyı lyı kullanan, yazan, bır uslup sahıbıdıı h R Atay Yıllar once Ulus gazetesın t.\m detledığım yazılarından sadece bıusıdıı bu Benı burada duygulandıran vc dıışundtıren yazaıın ne kadat ongorulıı olılıığu duı Cıcleteğı gotuı ve ya^avan parlak be yınlı bır kışılık CJda^udur Altmi'j dokıi7 yıl onte Furklye'de "Mıllî (ıiı/el Sanatlaı MU/CM "nın yerıne geccn O/LI scktorun ça baları lle mcydana gctırılen Turkıye nın ilk modeın mu/esı "Istanbul Modern" 11 Ara lık 2OO4'lc aı,ıldı Yarım yıızyılı on sckız yıl geterek ( umlıutıyet kuşağuıın oncnılı ressamlarından bırı olan ( emal I'ollu "Kcsım Hcykıl Mu/esı ve Atatııık" başlıklı ya/ı^ı anılaıın iislı, hıslı golgcLfiınde, sankı tmgesel bır tab lo gıbı yaşanmışlıkları ı,ok gu/el betımleı Atatıırk'un muzeyı a(,ı^ını, mutevazı ortaını ^oyle anlatır " Nıhayet heyecan ve sabıı sı/lıkla beklenen vakıt geldı nıahdut davetlı grubunun bekledığı, sablk velıaht daırcsının kapısında Hııyıık adanı gnııındu sanat tarı hımı/de çok onemlı bu ver alacak ve yenı nesıllere ı^ık. tutacak olan bu mu/enın halka açılmasindan dolayı çok mutlıı fakat bııa/ sııııılı ve du^uncelı gorunuyorlardı Alt kat takı heykeller hakkınıla Bıırhan loprak'ın kısa ı/.ıhatınd.ın suıııa cikjlan bırıncı katın holuııde durarak mısafırlerın ge7mekte dc vam etmelerını ısredıler ve kendılerı ortatla kı meımeı nıasanın yanında otunnayı, ku çuk Ulku ıle oyalanmayı tercıh ertıler Kısa dınleıımeden sonıa, Halıl Dıkmen'm veıdığı ızahatı ılgı ıle dınlcycrek salonları dola^tılar ( ) Mıı/egezıldıkren sonra hep bıılıkte denız laıalındakı bahçeye ge^ıldı, bıı a^acm altında duran Ataturk orada bulıınanlara, ayıı ayıı bakıyoı, memnunluğu ıradelı go/le rındcn anlaşılıyordu Muzeyı Saray kısmın dan ayıran demır parmaklıklı kapıya kadar uğurlandı " Cemal ToUu, muzcnın açddığı 10 Eylul I937'den 1967 yılındakı durumunu otu/ yıl sonıa kendı ıfatlesıyle "hoyrat duşuncelerle kııvulnıayı lıo$ kaı^ılayaınıyoıuz" der Hu /ıınlu bır anlatımla " Atarurk'un a/17 hâtı rasina saygı dııymadan bu bına nıu/elıkteıı cıkaııhnca hangı nıaksada tahsıs edılecektır Cıene bır toplıım hi7iııetıne veıılmesı ısteııe tek ıse bır resım muzesı ıcın ıdcal bır bına olmamakla bcrabcr, bugıınku malı ımkân sı/lıklar yu/unden Ataturk'un kurdugu bu Resım ve Heykel Muzesı'nın yennde bırakıl ması daha uygundur Meselenın can alitı noktasına gelıı ıessanı, gelece>*ııı Turkı yc sındc nıodcrn bır muzenın yapılmasını onerır nıılletleraıası buyuk seıgıleı du zenletıebıletek capta, modeın nıu/e anlayı Vna uygun bır bına vaptırılması devlet plâ nınıla yıı alınalıdıı fuık sanatı buna lâyık lıı vc Turkıye nın boyle bır mıi7cye kavu^ ması Atatııık ıın mânevıy.ıtına saygı geıster mek deıııektıı Sonue boluınunde de ^u aeı geree^ı yazamadan geçeme/ 'Bu yıl, Devlet Resım ve I leykel Sergısı nın (îalatas.uay Lı sesı yemek salonunda, eok kotu bır bıeımde aeıklığını gorduktcn sonra, yukarıda so/unıı ıttıgımı/ buvuk sergı salütılannı dd ıeıne alaeak modcrn bır ımı/ı bınasına nc kadar mııhtae oldııgıımu/ dıh.ı ı\ı anla^ılır Fakat bı/ ıhtıvaei kaış^laıııaktan uzak olnıasına rağnıen evdekı bulgurdan mah rtım kal maklan koıktııgumıı/ lein Atatuık'un, gu /el gunei)lı bıı gunde actı^ı bugunku sıgınaktan hovrat duşuneeleıle ktnulmayı ho$ kar^dayaınıyoruz " dıyoı (Akademı, S 7,1 Kasım 1967, s 38) ( umhurıyetle gelen larklılık bılıneının, Ataturk ve rumhurıyet yonetımının kııltur ve sanara verdığı onemı 'sanatı halka be nımsetmek" "sanat aıılayışuu ve zevkjııı bu lun yurda yaymak1 " dkesı doğrultusunda caba gösteren re'ssamlarımı/ılan sadeee beşı nın Şeıei Kâmıl Akdık, Cevat Deıelı, Mu hıttm Sebatı, Rcfık 1 pıkman, Mahmut ( u ıla'nın yaşamoykuleıı sanat anlayı^ları, eser It'iı ve ncfıs re'nklı roproduksıyonlarını ınce leycn, değerlı sanat tarıhçısı Kıymet (riray, ( umhııııyetın İlk Ressanılaıı" adlı bırba^ vuru kıtabı ha/ırladı Soz konusu yapıtın ıterığıne geemeden onee ( umhuılyetle bıı lıkte kultur ve sanatımızın ozcllıkle resım sanatının hangı evrelerden geçerek bu meşak k.ıllı yuluıı bııgunleıe nasll gelelığını tanhsel suree i(,ınde kısaealgenel (.erçevcdc) soz açalım lurk \anatını yaratmak bır mr\Ae vr da i'ti hıtlıne getırmck A. Muhip. Dıranas Ulkeele sanat ortaıııını yaratmak ^uphesız kolay olmamışrı (junıhurıyet aydmlannı ye tı^tırmek, sanatın bov atmasını, cagda^ ııy garlık du/eyıne ulaşmasını sağlamak îem Halıde Ldıp'ın o unııtulma/ benzetmesıyle "Turk'un Ateijle Imtıham'ndan geemeklc olmu^rur Sanarın ııygıılayıcılan yenı bıı uyanışın ilk kıvdeunlarını, ilk ı^ıklarını sez mışlerdı Çaliîjmalarını bu ışığın aydınlatiıı ve derıye yonelık oıtamınela gereekle^tııı yorlardı Dagdagalı, kan ve banıt kokan "atcşlı gunler" de bır ıılıısun 'ate^te ımtı han'dan ba^arıyla geenıesuıden sonra ye*nı, gen», Turkıye Cumhunyetı nın olu^unııı ko lay olnıamıştı Yıtık bır ku^ağın aedaıını sanedaıını, umutbuzluklarını sarmalayıp umutlu duruma getırmck pek de kolay de gıldı Gelencksel kulturden çağdaş kulrure, ıımnıct toplumdan/ulus devlete geei^ sure einele sorunların eeı/umu, ekonomık kalkın ınanın, daha do^rıısu yenı ulusal y.ıpılannı.ı nın, ayak uvdıırınanın ilk adımlaıınuı atddı gı yıUaıı kapsar Temel oluijumları hazırlama yolıında cabalaı gosterıvordu Se/eı lan suğ'unda belmtıgı gıbı, " farkJılık bılıneı, bıreyle^me suretıne gırcn, geleneksel ıradevı kavrayan geı c,ek ayılının pek ele yaygın ol mayan bıı ayrıe.dı^ıdır " (Tansuj*, "F arklılık Bılıneı", Uıneş 9 12 19K7) (îeemı^ten alınan kultuıel mııas, ya^ama bıeınn toplumsal vapının ko^ıılları ddğrııl tusunda erııt edılmıij go/lem \.i|>ılıııiş elo ganın sonsıı/ olanaklaımdan yaıarlanma, yerel ve ulusal motıflerı ve/ve\a folklorık o/el llklcrı tanıma ve ılegeılendıııne Cıiı.ıv ın da onemle uzerınde duıdu^u gıbı, ' vıırtdı^ına o^renıme gondcrllcn geneleı aıasınd.ı bulıı nan ıessandat, bu ereğı verıne gctne.li (,all^ nıalara ınıza aıarlar" (dıray ( umhurıyet'ın tlk Ressamları, s 5?) Batı vı ı/lemek, o/el lıkle lesım sanatınela gelı^ıııı ve değıijindeıt, uslup o/ellıklerını, buvuk sanar^ılaıın \apıt laıını ınteleım , esinlenme ^ıi[)lıesı/ ( undıu ııyel ku^ağının sanatçdaıına lııı, de a/ımsan mayaeak bır dcncyım bırakıııı^tıı Hu bag lamda yeıeldeıı/ulusala ulub.aldaıı/evıensele aijilnıa yollarında Batı'ya resım og'rcnımını* gıden ressamlaıımı/ sinıılı sure ıçinde c,ağ d<\ş sanat akındarını, teknıklerını ata^rır m<ı/ıneeleme ve degerlendııme \onunde epeyee vol kat ederler Bıı nedenle ( ıımlııı rıyct'ın vendı^e, çagda^lıjja a^ılan penreıe sındegu/cl san.ıtların her ılalı destıkkıııı gelıştııılmeve ealı^dıı elevlet vaıdımı sağla nır, mu/eler, kıtaplıklar belgelıkler du/enle nır "Atatııık, guzel sanatlaıı uygarlasjııa yo lunda gereklı ve 7Oiunlu bıı ço/unı gılıı onermekteelu Atatııık un du^uneeleiı i!)i ğında ( umhurnet ın gerekrııdı^ı ıns ın ttpı nı yetışrırmek \e tılke kalkınnıasına katluda bulunıııak olnıu^, Mustafa Neeatı ıse bakan lıj^ı donemınde bu anlayışa ko^ut uygulama larıyla Resım I ğıtımıne onemlı hı/ıiKtleıele bulunmu^tuı Ba^ka bır dcvı^lc sanat eğıtı mı ( umhunut dıışııımsıncle somııtla^ıt (Setap Ltlke ( umlıuııvet Donemı Kcsım Egıtımı,2()01,ss 95 94) ( Başra |ohıı IX wey, Hrey Stıelder 1 eopold I e\\ olıııak u/eıe yeılı ve vabaneı u/manların goruş onenlerınt dayan.ırak Resım Is, ()gutmenı ve ıessanı yetiijtııdıııesı 1926 vılında karaı la^tırdıııı^tır S, ()) ImpaıatoıluktanA ııınlıııııyet e gıden vol da' 1909'da Osnıatılı Ressamlar ( cmıyetl adıyla Uskudar da kıııulan toplulugun, yuı duınuzda gu/el sanatlaı ın vaydmasında gos teıdığı etkınlığı belırtnıelıvı/ Sonı ıkı vı 1 ıı 1 da bırçok ıınlu lessaıııın k.ılılıınıvl.ı guçle nen ıleınek 1916 \ılında dalalasarav Lıse sı'nelc toplu sergıler gertckle^tırmı^tı 1910 yılında yayınladıkl.ııı'()snıanlı Ressamlar ( emıyetı Meemuası'da Turkıye de ilk sanat dergısı olıııası bakımından oıumlı bıı etkııı lıktıı "1919 daTuık Ressaml.ıı ( eınıvetı 1926'da Turk Sanavıı Nefıse Bırlığı aılını alan roplıılıık 1929\l.ı Cnı/el Sanatlaı Bıılı gı'ne donu^ııvot ( umhunvetın ilk vılında bırlıgın Ankara I ıırk ()cağfnda tlu/enledıgı kapsamlı bıı seıgı ba^kent sctgdeııne oneu luk ctmı^tı Bu donemdc (ıiı/el Sanatlar Bırlığı tbrahım (%allı I evlıaman Dıııan Nazmı Zıva I Iıknıet Onat, Namık Ismail Ruhı Arcl, Samı Boyar ve otekı ııyeleı ın k,ı tdıınıyla en ba^aıdı gosteııleıını geı çekleijtir mıştı " (Alımet Koksal, "Cıiı/cl Sanatlar Bır lığı") basjıklı >,i7isınd.ı so/ eder Cieeen yıl kaybe'ttıgmuz «,ok yonlu res sanı yazar Zahır Guvemlı ıse bır haşka .i(,ı dan sanat hayatımızdakı yende^me ve değı K İ T A P S AYI 7 9 2 öndeyiş K ıymet dııav'm "( umhunyetın İlk Rcssamlatı" adlı bas.vııru kıtdbını değerlendırmeden onee ( umhıı rıyet'ın ilk on bcij yılında Turkı ye'de sanar ortamını ve sorıınlarını belııle mek amacı ıle I alılı Rıikı Atay'ın Ulus gaze tesınde cıkan "Tıırk Resmı" başhklı dgı çekıcı ya/ısını, ressam ( enıal Tollu'nun "Re sını I leykel Mu/esı ve Ataturk" ba^lıklı ya7isında mu/enın Ataturk tarafından 10 \ y lul 1937 yılında ac,dmasından otıı/ yıl sonta tnuzenın ne duıııma getmldığını clcştırcl bır ya/ısını almrilay.itak o yıllarda karşı kar^ıya kalınan soıunlamı ııasıl değerlendırıldığını, sanat larıhımı/ın krırık bır donemınde rcsım sanata bakış ve taıılısel koıumacılık karşı sında, Cemal Tollu'nun sanalçı hassasıyetını, olumu tavrını, Falıh Rıfki Atay'ın uyanık, u/gorus,lu zekâsını go/leı onune semıek ıs tedlk P alıh Rıfki Atay altmış dokıi7 yıl oııee Ulus gazetesınde Turk resım sanatından soz a<,ar Acı gcrçcklcn kendıneozgıı tıslubu ıle ya/aı lablolaıın seıgıleııeeek bır ıeMm gale ıısınden yoksun olduğundan yakınır Rır rc sım sergısı dolayısıyle ele aldığı ya/ısinda (" Sergıdekı ba/ı resımler mahzenlerden cıkardmısıtır")der Başmakalesının sonu s bolu nıunde şunları dılegetırır " Iuıkıye'ele re sıııı hayatı, nıhayet bır asrın ıçındcdır Insan omru vasarısınden bıraz fazla olan boyle bır SAYFA 14 C U M H U R İ Y E T