Katalog

Bir Engizisyon romanı Kopernik'in Laneti Philippe Vandenberg romanında, bir yanıyla kara mizah, bir yanıyla insanlığın gerçek öyküsünü anlatmış... Bir yanıyla gerçek, bir yanıyla kâbus... Bir yanıyla şans, kader, kısmet, diğcr yanıyla "bilimin belirsizliği ve başarısızlığı"... 'Koprcnik'in Lancti'ni dcğerli bir edebi yapıt kılan, bu paradoksu bağrında taşıyor olması. ken, halihazıı da hüküm süren tarlışmalara yaptığı vurgularla da dikkat çekıyor. Bilindiği gibi, insanlığın büvük buhranlar içinde olduğu dönem lerde içine düştüğii karamsar Iıktan yola çıkarak, daha son ra kendisini kaptıracağı kıva met senaryoları yaratma gele neği çok cskidir. Böyle bir temayirmı birinciyüzyıla Iıeııuz adım atmış bizler için hıç de val e ıçın ğildir. Çünkü yüzyıl kapaııırken icine düsiilen cfünva çapındakı ekonomik krızle beraber insanlık son deıecede karanlık fikirlere meyletmiş, bın bir tarıkat, tıılıal inanış ve kıyamet senaryosu ortalığı kaplamıştı. Bunların bugün yerini aklıseli me ve dinginliğe terk ettiğinı söylemek çok zor. Kopernik'in Laneti adlı romanı okurkeıı bilim ve ruhban sııııf ıtım bu konıılar çerçevesınde sürgit tlevanı eden çatışmasınm tarihte vaşanmışbirörneğı ni incclemcvegünümüzedairöğretici çı karımlar yapma iırsatını bulııyoruz. Kitaba tema oluştııran olay kısaca şöy ledir: Ünlü bilim adamı Kopernik, yap tığı hesaplamalar sonucu, 1582 yılının onuncu ayının sekizinci günü dünyaya bir gök cisminin çarpacağını ve dünyaıım, üzerinde yaşayan tüm canlılarla bırlıkte yok olacağını kehanet eden "De Astro Minantc" adlı bir kitap yazmış ve engizisyorıun dehşetinden çeKİndiği için bunu hayattayken vavınlamamış, öldiik ten sonra 101 kopya yayıınlanmasını sau lanııştır. Dünyada bir gün kıyametin ko pacağı fikri çok da şaşırtıcı bir kehanei degildir. Fakat burada sorıın olan, kıya metin, Incil'de yazıldığı gibi anlaülma ınası ve tarihinin verilmesıdir. Bu, pek çok açıdan sakıncalıdır. Çünkü bir kere nıukaddes inanışı sarsmakta ve ruhban Miııfın güvenilirliğini, dolayısıyla iktidaı•ıııı tehdit ctmektedir, ikincisi, kıyamel günü belli olduktan sonra insanları bir daha zaptetmek mümkün olanıamakta dır. Bu yüzden kilise bu kitabın tüm kopvalarını bulııp, yok ctme kararı alır ve bunu uygular. Sadece bir tek nüshavı bulamazlar. () nüsha, Kopernik'in Laneti adlı romanııı kahranıanı mermer ustası, heykeltraş, Lebeıecht I lamann a babası tarahndan bırakılmıştır. Leberecht Hamann'ın, babası Adam I lamann, gökbilime meıaklı, öldükten sonra cesedi mezardan çıkarılıp vakılmış, kilise tarafın dan lanetlenmiş bir adaıııdır. Leberecht Hamann babasının haksızlığa uğradığını düşünmekte ve ona itibarının iadesini sağlaması için kiliseye Kopernik'in kitabının son nüshasıyla şantaj yapmayı tasarlamaktadır. Fakat I lamann, şantajında başarılı olamayacaktır. Çünkü, ınanç sistemıni elinde bulıınduranlar için her sey mümkündür. Nitekim, Kopcrnik'in fanerli kehanetindeki tarihi de içine alan on gün takvimlerden silinir. Ogiinleryaşanmamış sayılacaktıı. 'Kopernik'in Lanefi' ortaçağ ve Rönesans'ın hemen sonrasına, yaklaşık 1550'li yıllara dair karanlığı, dini taassııbu ve en gizisyon akıldışılığını anlatırken bizleri sıkmayacak, ilgi çekici bir öyküyü, bir lııgiliz alı misali arabanm önüne koşuyor. Böylelikle bu ağır, ağdalı, gotık konıı, bir nıacera romanı gibi okımurken gcridc bize tortıı olarak ilginç, ufuk açıcı düşünsel bulgular, yargılar bırakıyor. Kojıernik'in laneti, engizisyonun vc akıl dışı bir yönetsel erki elinde bulunduran ruhban sınıiının tuhaf iktidanndan çarpıcı kesitler sunuyor bize. lşin ilginç, çok daha ilginç vanı, benzer sorunsal ve davra nışların bugün hâlâ hüküm sürdiıgü bir ülkenin yurttaşlarına yan bize de alegorik meseller anlatıyor. Kitabın bir diğer ilginç yönü, Miche langelo, Leonarao da Vinci, Carvacchi, Christonh Clavıus, Luigi Lilio gibi tarihi kişiliklerin de olaylara dahil olması, öruntii içinde yer alması. Kopernik'in Laneti, Ortaçağ Avrupa'sı, kilise içi çekişmeler veengizisyon hak kıııda bilgi sahioi t)lmak idn okunabilccek kadar ayrıntıcı bazı bölümlere sahip ken yanı sıra sürükleyici bir öyküyıı de okurlara sunabıldiği için ilgi çekici bir ronıaıı olma özelliğini kazanıyor. Kitap, postmodern dönem romanlarının karak teristik unsurlarını barındırmaktadır. Fa kat 19. yüzyıl roman formunu taşımak tadır. Kitabın, tarihi gerçekliklere dayan dırarak, somut bir meseleyi inceliyor ol ması, okıırun ilgisini çekecek asıl yanı. Benim için ise kitabın en ilginç yanı, tüm bıınlar değil, taşıdığı biiyıık paradokstur. Normalde slogancı, ajitatör bir mantıkla lıareket eden bir yazann bı/.i kilisenin akıldışılıgı ve saçmalaınaları konusunda dolduran bir soylenı vünitme si beklenebilirdi. Evet, yazar bilimden yana ve kiliseyi eleştiriyor. Fakat bir ya zar tarafsızhğı içinde hareket etmekten geri durmuvor. Paradoksal meselelerı okıırun gözlerinin önünde dürüstçe se riyor. Şövle ki; 8 Flkim 1582'de bir geze gen dünyaya çarpmaııııştıı ve kıyamet kopmamıştır. Yani Kopernik haksız, ki lise hakJı çıkmıştır. Kopernik'in hesapla rı yanlış çıkmıştır. Ama buna rağmen söz konıısu tarihler, her ihtimale karşı takvimden çıkarılmıştır. Ne olıır, ne olmaz diye? Bir yanıyla kara mizah, bir yanıyla ııısanlığın gerçek öyküsü... Bir yanıyla gerçek, bir yanıyla kâbus... Bir yanıyla şans, kader, kısmet, diger yanıyla "bilımın belirsizliği ve başarısızlığı" (De Inceı titudi ne et Vantitate Seientianım)... Koprenik'in Laneti değerlı biı edebi yapıt kılan, bu paradoksu bağrında taşı yor olmasıdır. Bu paradoks kitabın son tümcesindeki kadar hüzün veru i olsa da "1582 yılının 4 ve 15 L'kım taıihleri arasında olağanüstü hiçbir şevin yaşan maması daha doğrusıı bu taı ihleı in tak vimlerden silinmiş olması kimilcrı tara fından bir mııcize olarak adlaııdırılacak ve inancın kanıtı, yani Papa'nın onemlı konıılardakı yanılmazlıgı olarak kabul edilecek, kımileri içinse bu, bilım ve ge lışmcnin ınsanlara siirekli bazı şanssızlık largetırdiğinin kanıtı olacaktı." (Koper nik'in Laneti, safa 447)* Kopernik'in Laneti / Philipp cVandenberg / Çevıren M Alı Inci öktay Cıinbaz / Telos Yaymalık / 447 .ı. HİKMET TEMEL AKARSU ısa bir süre öncc millenium'un kapanışında insanlığı saran tuhaf apokaliptik duygulann bir benzcrini betimlcycn şıı tümcelere bakınız: "Dünyanın sonuyla ilgili bilgiler cchennem atcşi hızıyla kentte yayıîdı ve soluk kış güneşi bir sonraki gün hcnüz en yiiksck noktasına crişmetlen, Roma'nın meydanlannda gizli konuşmalar, fısıldaşmalar, mırddanmalar, homurtular duyulmaya başlandı. Dcdikodıı, bulaşıcı bir hastalık gibi ağızdan ağıza yayılıyordu. Biıbiılerivle karsılaşan yabancı insanlar, bunların arasinda dın adamlmarı da vardı şcytanın işareü olan sol ellerıyle I laç çıkanyorlar ve artık pek önemi kalnıayan âyinleıiaçıkçaalayaalıyorlardı." (Ko]ier nik'ın Lanetı, Sayla. 393) Vc yaşadığımız bııhranlı yıllarda ınsan lığı saran sapkııı davranış biçimlerine bcnzcviş düzcyi şaşırtıcı olan şıı olaylaı a bakınız: "... kıvanıctin kopacağı dedikodusu Vatikan'a kadar ulaşmıştı. St. Pctcr'deki inşaat iskelelerinde, üzerinde: "Pava bir öküzdür; ebedivyen yaşayacak bir anıt diktiriyor, ama bu cser heniiz tamamlan madan yıkılacak" yazısı bulıınan kâğıtlar uçuşuyordu. Karedra! işçileri arasında en güçlü, ama aynı zamanda en yontulmamışları olan değcrli taş yontucıılan, daha iazla çalışmamak için direniyorlardı; zira yaptıkları ışler nasıl olsa boşa gi decekti. Iki düzıııc taş işçisi rengârenk hokkabaz elbiseleri giyip, bir pctıisi anıınsalaıı ıızun, kalın burıınlu maskclcr takarak, eşek ve katırlar eşliğinde Peteı Mcydanı'ndaıı sarayın kapısına doğru gidivorlarveoradaalaycı birşekikle'Pius, Pius, iinis, iinis!' divc bağırıyorlardı." (Herşeybitti,heışeybitti.) (Kopernik'in Laııeti,'savla 3L)4) BHmin belirsizliği ve başarısızlığı K Fftrklı bmkış ar ay anlar ve <Ut*ylarda g i»teyenler için ıııl'dMh m ^ fm ^ ^ g m Ve insanlıgm biıtüıı değer dizgelerini yitirip kontrolden çıktığı anda neleı va pabileceğini belimleyen şu tümcelere bakınız: "... Piazza Novano'daki şadırvanın önünde, îspanyol engizısyon yargıçlarm dan kaçmış olan Napolili sergiciıer, şimdiyc kadar göstermeye cesaret edeme dikleti türden edepsiz gösteriler düzenliyorlar ve resimler scrgiİiyorlardı. Bu re simler kilisenin âdetlerine vc öğretisine açıkça karşı olan resimlerdi ve sergici hokkabazlar seyircilerin bağırış çağırışları altında kendilerini fuhuşa kaptırarak, Leonardo'nun çizdiği gibi son akşam yemeğini (Kııddası) taklit ediyorlardı. Ancak, havariler örncklerine tıpatıp benzerken, efendileri tsa'nın rolünü iistlennıiş çıplak bir kız bütün gözlcri iizerinde çekiyordu." (Kopernik'in Laneti, sayfa 394) Tüm dünyada kitapları 26 dile çevrilen ve yayımlandığı ütkelerde biiyük ilgi gören "Firavun'un Laneti" adlı kitabın AJman yazarı Plıilipjjc Vandenberg'in Telos Yayıneılık'tan çıkan "Kopernik'in Laneti" adlı romanı apokalipıık bir övküvü tüm ayrıntıl.ırıyla günümüze taşır SAYFA 8 Insanlığm yoldan çıktığı an C U M H U R İ Y E T K İ T A P