Katalog

Yasayan Ktiltür: Ahlat ABDULLAH TEKİN T uıklcıın Anadolıı va vctlc:jmelen 1071 tarıhınde vapılan Malazgıtt savas,ıyla hı/lanmi!), bu doğrultııda Anadolu'nıın bııçok votesınde cok <,esit lı beylıkleı gozlenmı:}tır Bu beyııklerden bıtısı de DomanK, vavlasına veıleşmış olan Osmanlı Beylığıdır Beylığın baş,ın da hıılıınan (Isnuıı Bev Soğut u başkent yapıp bevlığı devlete donırçtıırmeyı ba şarmıştıı ()sman Bev uı add ve basjaıdı yonctımı sınırlaıınm genışjemesıne ne den olmıış ve baıış ortamında buyume goze (,aıpmı^tır ()smanlı Bevlığı'nın Soğut'ıı başkent yapıp DomariK, yaylasına yerleş,mesı aşa masından oncekı donem Ahlat olaıak gozlenır Asva stcplerınden yola çıkan Kayı Aşııetı Van Golu nıın kıyısındakı Nemıut ve Suphan dağlarının ortasında kalan Bıtlıs ılıne bağlı Ahlat'a verlesır Bır sure sonra As^ıretın bır bolumu Anadolıı ıçleııne gıtmeye karar verır ve Lrtugıul Bey yonetımınde ılerleyerek Domanı^ yaylasına ıılaşıt Ahlat Kayı As,ıretıoncesındedebırçok uygarlıklara tanıkolmuştur Bunlarınba zdarı Hurn, Asıır, Urartu, Pcrs, Bızans, Islam, Abbası, Lmevı ve Sel^uklu olarak goze <,arnar Ortac.ağın en onemlı mer kezlerınden bırı olarak bılınıı Ahlat daha çok kıımberlerı ve mezar tasjarıyla unludur Kumbet ve nıezar tas larının yaygın olarak kabartma vazılarla donatılı olmjsının nedenı ıse "Ahlat tası" adı verılen bır yapı malzemesının kıılla nılmasından kaynaklanmaktadıı Bu taş larla konut yapılması ve taş ııstalığının surdurulmesi, ozgıın kultıırun yuzvdlaı dan bcrı yasatddığı anlamına gelır Ancak Muiı l'atvan Van Iran demıryolu hattı tamamlandığında Tatvan ıle Van arasına lerıbotlar konuldu l'ren vagonları gemılerle taşınmava başladı Bu asa madan sonra gol çevresındekı ıskeleler gorev vapmaz oldıı ve bırçoğu zanıana yenık dııstu Oysa ıskeleler gol cevresın de turıstık ve egıtsel gezder vapdabdııdı Bunun ı^ın vakıt get^mış de sayılma/ Ahlat ta yetüjen bdım adamlaunın en onemlısı Huseyın Ahlatı'dır Kahıre'dekı "Ll Lhzer" unıveısıtesmde hocalık yapan Ahlatı'nın en onemlı oğ rencıleıınden bııı Sımavna Kadıoğlu ŞeyhBedıettın Mahmut'tur Osmanh'da kı Fetret donemının bu unlu bılgını (s e lebı Mehmet'e ba^kaldırmaııın karijdığı nı Sere7 ı,arşısında asılarak odemıştır Ahlat'ı bır ornek olarak ele alıp Ana dolıı'nun tumıınıı gormenın tanımanın onctn taijidığını belırtmek gerekır Bır ozanın dedığı gıbı ' Sen ne guzel bulursun Anadolu'yu" soylemıne koijut olarak Anadolıı coğ raryasını goımek tanımak ve sevnıek bıı ınsan ı<,ın doyumsuz bır mutluluk olabı lır Bıı tuı mutlulııkJaıa erışmek ı<,ın Ah lat orneğınde oldugu gıbı onte okuyarak tanımak daha sonra bır gezı olusturmak bılınclı bır vaklaşım olarak deöerlendırıl melıdır Yasayan Kultur' Ardat ı oku dııktan sonra Van Golıı Ekspresıyle yola (,ıkıp Ahlat ı gormek gereksınımını duya caksınız • ların ma/lumların dısjanmışların, ka dınların başında sıvası bu devumı yonet meyecektım, Pılıstın'ı zorla ele geçırıp gucun, saygınlıklaıın, zengınlılderın te mel oğekrını altust etmeyetektım, baş kalan benden esınlenerek bunu yapabı 1 lırdı (Nemııthıi; bırongorıı ) Benım ıs tedığım tek devrım ı«,sel devıımdı ÜÜ; dunyada Se/ar'ın, Pılatus'un, para ba balarının tuccaılaıın dıınvasında go zum yoktu Benım gozıım ı«, dunyaday dı ' (s 51) dıvetek kadaı Çunku o, bır cocuğıın masumluğunu hatta daha fa/ lasını goruyordu ezdenı hoılananı, dı% lananıdahd,tumınsanlarda " ^oğııza man, bır ınsanın karşısuıdavken, ben bıı ınsandan daha fazlasını goruvordum, ar kada (,oı.uk, onde ıhtıvar, saısıntdı ve kı rılgan bır yaşam yolu goruvordum " Ne vazık kı, İsa'nın oğıetısı, ydlaı son ra, Doğıı Roma Imparatoru Konstan tın ın elıvle devlet dını halıne getırdmek le kalmayın tarıhın gordıığıı en zorba, en dedığım dedık, en "benım doğrum dog rııdur ba^ka doğrıı voktıır, olamazda 1 taızını davatan, ınsanlığın Konstantın'e dek bırıktırdığı dınsel bılgı bırıkımını vok edetek vok edemedığını kıtaba (In cil) uvduracak kıtabı da (Incıl) vcnıden va/ıp revıze edecek kadaı gozu kara, ın sanlığa engızısyon utancı ya^atacak ka daı da vah^ı bıı dın, bıı dunvevı ıktıdar aratı halıne donuştııruletcktı Kışısel mutluluğu, dunvevı asju, "bev gıyı, onu kolaylıkla kazanabdecek kadar guzel ho^ ve alımlı olmavanlara sakla malıydım, sevgıyı scvdmcyen ınsanlara saklamalıydım" du^uncesıvle kendın den ıızak rııran ve her zaman yoksıılla ıın, hastalaun, ıtdıp kakılanlaıın yanın da yer alan bır sevgı peygamberıne ya pılacak en buyuk haksızlık bu olmalı Pkpsı bıı kadar da değd, kıtapta, bıı gııne dek bılınegelenın aksrne, yalnızca haınlıkle damgalanan Yahııda'nın ger ı,ekten anladıği bırı olarak yeı alıyor lsa, onu ıhbar edecek kadar seven Yahu da'nın Schmıtt tarıhın en tanınmış haını tılan, Yahuda Iskarıyot'a da bamba^ka bır ışık duşurerek on ıkı havarısı ıçınde lsa'yı en ıyı anlayan, İsa'nın en yakın ar kadaşı ve dert ortağı olanın o olduğunıı sovluvor Yazgısına doğru dımdık yuru ven tsa, çarmıha gerılmesını ka^ındmaz bu vazgı olarak ustlenmı^tır (,unku, ha varılerıvleınananlarınınzarargormeden bunun ger<,ekle^mesının de ıkı volu var dır ona gore Ya teslım olması ya da ıh bar eddnıesı llkının ustune kalınta bır çızık atan lsa ' Son Akşam Yemeğı 'nde tn vakın havarısınden, Yahuda îskarı vot tan ıster bunu kendısını ıhbar et mesını vanı Auk a(,ık ıstemez elbette ()nlaı ın arasında gonul bağı vardır ^un ku Bır ceijit sozsuzdeti!;imdırbu Bır(,e ^ıt leb demeden leblebıvı anlama duru mu vanı "Ondan ıstedığım fedakârlığın buvııkluğıınun hırkındaydı Benı satma sı geıekıvordu Benımkıneonculuk ede cek olan bu fedakârlığı sadece ondan, en scvdığım havaıımden ıstevebdeLeğımı .ınlatmak ıçın gozlerının ı^ıne baktım " (s 64) Bır de Pontııs Pılatus var tabıı \ahudı konseyı nın davandmaz bas kısı sonutu olııme mahkum ermek 70 lunda kalmasına lağmen kısdığı ve tar /ından etkdendığı Isa'ya meşhıır 'Pekı nedıı geıı!ek''" soıusunu vonelten Ku dııs valısı Pontııs Pılatus Karısı Cla udıa nın vonelttıgı lomanın bıtüj cum lesı ol ın Ohalde belkı deosensın Pı latus vanı ılk HuıstıvaiT1' (s 216)sorıı sıınun kı ıcındeonavı barındıranbırso ıııduı bıı belııledığı gıbı, tıpkı lsa ben /erıbıı kuşkııvıı eldcn bıı akmadan tıp kı lsa btnzerı bıı sınanma surecınde vaz cısını uslenen ve ıısul ıısıd ınanca lsa nın takıp(,derını adlandıran Hınstı yanlığa doğru vuruyen Pontııs Pılatus Inancını Tanrı'yaba^kaldın temelınde sınayıp sağlamla^tıran bır peygamberle sevgısı ve bağldıgı vuzunden ınan<t cden bır navarının yanı sıra ıdama mahkum ettığı kışının gosterdığı yolu benımse yen, ıktıdarın sınırsız gucu yerıne sevgı nın eşsız sicaklığını set,en bıı valı havlı ahijdmadık ve gunıımıı/c dek ıızanan 2000 ydlık onvaıgdaıın belııledığı ger ^eklere aykırı karakterleı olsa geıek Dunvaca tantnmış bıı ovun yazau ol sa da, va/ma tutkusıı ağır ı,ektığı ı<,ın naılak kaııveııne romanlaı vazmak ı<,ın bır sure ara veren I rıt Lmmanuel Schmıtt, 1960 doğumlu 1 elseh lemala ra tutkun, tutkusunıı roman ve deneme lerıne de taşıyoı Ovle kı, buyulu kaknıı rreud, Dıderot ve lsa dan sonra AdoU Hıtleı'e voneltmekte get,ıkmemı^ La part de 1 autrc Ustelık ta/eleyıcı bır bakıjji var Son derecebıldık temalaıa alı^ılagelını^ vak laijimı kıran bır bakı^ bıı Mesela Pran sa'da Llle deıgısının ydın lomanı se<,tı ğı "Pdatus'a Gore lnul"dc, yukarıda dd kısaca değındığım gıbı bdınenın aksıne yazgısına uzunca surc dırencn ve bu sıı reçte kendını Tanrı yla duello edıvoı muş gıbı hıssedeıı bır lsa anlatdıyor, hem de bızzat kendı ağzından Kıtapta galı bıyetını zorla kabul ettumek ısteyen bır Tanrı'yla bıı Tanrı'nın kendısını sdahsız bıraktığı, kuşkulaıını elınden aldığı ve S 7 U U olması ıcın kendısını kesınlıkle OC S ıkna etmesı gerektığmı soyleycn bır tsa var Bıı îsa nem I'anrıya, Ama ben onun o kadar da gu<,lu olmadığını, benım rızam olmadan hıı,bır şev elde ede meyeceğını bdıyordum" dıyebdecek ka dar curetkâr, hem de Tanrı'nın kendıne duyduğu sevgıyı kabullenerek vazgısını ııstlenecek kaaar ıtaatkâr bırıdır Bu, adeta okurun derısıne ı^leyen ro man ıkı bolumden oluşııyor Bofumler den dkı İsa'nın ağzuıdan anlatılan "Bır tdam Mahkumıınıın levkıf Akşamı Yaptığı ltıratlar", ıkıncısıyse donemın Kudııs valısı Ponrus Pılatus'un kardeşı I'ıtus'a vazdığı mektuplardan olıı^an "Pılatus a gore tncd" Bu mektuplar ıs tenıeye ıstemeye oluınıınu, eLlerını yıka yarak, mecbııren onayladığı lsa nın go mulduğu, donemın geleneklerı uyarın ta bır mağara olan, me/arından kavbol ması uzerıne va^adığı sıkuıtdı suı c*,te bıı yandan İsa'nın <,armıhta ran vermıs be denını ararken dığeı vandan da Atına lı Romalı kıışkucu zıhnının sınıısı/ bıı gııvenle sahıp ı,ıktığı manlığınııı dcğı^ı mını, yava^ y.ıva^ akddışına a^dışını ele alıyoı Gunumuz beya7 adamının para guı, seks eksenlı, ıktıdau ve ijiddetı vucelten dunvasının kulturel altvanısını oluştu ran en onemlı ve baskın dmkıdtn Hı rıstıyanlığın kurucıı pevgambeıı İsa'nın duîjunce ve evleııııne ne kadar u/ak duş tuğıınu anlamak adına dahı olsa okun ması gereken ku<,uk bır mucevheı bu kıtap Ustelık havlı guçlu ve akıcı bıı kurgusu vaı Polısıye roman tadı veıen bu Incıl vorumunu okuytın Scmıtt ın herkesın bıldığı taııhsel kı^ı vt olavlatı (arklı bır ıc,ıdan vansıttığı ta/elevici ba kışının kevtuıı (,ıkaıın • "Pilatus'a Gore tncil, E C Stlvmtı Lverest \ayinlau, \\tanbul200 S Tazeleyici bir bakış •Son Akşam Yemeğl' Pilatus'un İsa'sı BUKET ÖKTÜLMÜŞ elkı de taıı hın kaydettı ğı en valnız, en anlaşılmamış, en yanli!; anla^ılmı^ kanramanlardan bıııdıı lsa Vc bel kıdeonun tum tra ledısını oluijluran da (,armıha gerıl mı^ olması iılan dc ğıl budıır Lserlerı dunyanın pek ı,ok ulkesınde (30) oynan makla kalmavıp uzun uzun alkışlanan EriL Lmmanuel Sohmıtt'ııı "Pıfatus'a Cıore Incıl"ını okurken aklımda hen bıı du^uiKe vaıdı Belkı de kıtabın zorladı ğı bır dıışııncevdı bu Kım bılır1 Yureğı sc\ gıvle dolup ta^sa da son anı na dek kuşkııvıı elden bırakmayan her duigunıcsını, neı sozunu, heı evlemını sorgulayan bır pevgamherdır Schmıtt ın İsa'sı (,unku ranıı'nm üğlu olduguııu ıddıa eder tamam fakat ne kadar da kı bırden uzak bıı lavırla Nasıl da IIIUIL va/ıdır Cıoksellığın olanca ışıltısını tJŞI masına ragıiKiı nasd da ınsandır Has ın san Nasıl dı ınsandın vanadır ııstelık tınsıVLt sınıl ıık laıkıgo/etmcden hcnı de O, meıceöını ınsanlaıın dıssal goıu numıı mevkıı, guçlu ya da varhklı olu ^una değd, havır, valnızca ı^sel ozellıkle ııneodaklamıştır "Hayır ben ınsanların değıl, ruhlaı ın kdavuzu olacaktım Dun yayı değıştırmek ıstıyordum ama onla rın benı zorladığı bıçımde değd Yoksul Ahlat'ta ıkı elın paı mak sayısından faz la kıımber vardır Bu kumbetleı prens, komutan bdgın \e dın adanıı tumndekı kiMİerıc.ınyaptırılmıştır "Medfen" olarak adlandırılan Kuınbetın alt kısmında mo 70le bulunıır Usr kısım ıse zıvaret«,deıın dua okuyacaklaı ı yeı olarak saptanmı^tır Bu kumbetleıe ' Anıt mezaı" denılıı Mczaı taşları ıse gcnellıkle "!jahıde" olaıak adlandırılıp ve ortalama ıkı metre vukseklığındedır Bu taşjarda"Ankebııt" ve "Alumıan" surelennden ayetleı yazılı olup, "Rumı" suslemelere yer verılmı^rır Kıtap, Ahlat ve voıesındekı sanat, ge lenekler, ınançlar ve folkloı konularını ıçermektedıt bu boyutııyla bakddığında kıtabın "folklorık' oğelere daha ^ok ağır lık vetdığı goıııluı JNIıtekım Anadolu nıın bır^ok vorcsın dego?lenenbırolavın savas, orramınaas keı gondeımenın huzunlu vonu sergıle nır bır Ahhıt rıııkusunde Ahlat ın nnunıh kıı^uk nkı'/c (hı \ckız yaşmda pıttım a\kın \t'fı'tbt ıhh ı ermez hıina tezketc )o!ı e> ay )olı c bıf\i da dıımaııh daglaı Dağlatın aıdtndıi nazlı \<ıı tiğ/aı (s 201) Bıı tıukunıın anımsaüıgı bıı loblova da dcgınmek geıekır Yakın gecmıs,te Van Golu'nıın <,evresınde kalan yerlei;im lerde ıskeleler bulunurdu Tatvan'da bu lunan Dunıryolları Isjetmesı'nın gemıle ıı latvan Gevaş Van Lıcıs Addcevaz ve Ahlat arasında mal ve yolcu taşırlardı SAYFA 14 Ahlartakl kümbetler B Ihsan Raif Hanım Dr. SEVİM YILMAZ ÖNDER arıhsel donemleı \e kı^dıkleı hakkında okumava son donem lerde artan bır dgı vaı 1 Ancak hem populer tarzda okıınabılen hem de araştırma sartiasında geıeken tıtızlı ğın gosterıldığı bır eser bıdabdmek da na da zoılaştı1 Bır zamanlar sadece CUMHURİYET KİTAP S AY I 700 T