Katalog

Michael Cunningham' dan 'Saatler'e oradan da 'Bayan Dallotvay'e SAATLER öii Bir öpiiş ve rastlantının belirleviciliği ğ 'Saatler'i Îlknur Özdemir çevirmiş. Sanki dilimizde yazılmış bir yapıt gibi okunuyor. Roman, New Yorklu bohem entelektüellerin öyküsü olmaktan öte bir eser. Bireysel özgürlüğün tek kıstas olduğu ortamlarda, insan varlıklarımızda gömülü eğilimlerin nerelere dek uzanabileceğini önyargısızseçebilmeye çalışıyor. ERENDİZ ATASÜ " 'İnsan yazarken derin duygulardan yola çıkmalı' der Dostoyevski. Peki, ben çıkıyor muyum? Yoksa kelimelerle bir şeyler mi uyduruyorum, o kadar çok sevdiğim kelimelerle... Hayatı, ölümü, aklı ve deliliği vermek istiyorum.Toplum düzenini eleştirmek istiyorum, onu işlerken göstermek istiyorum. En yoğun haliyle..." (1) 19 Haziran 1923 Salı günü, Virginia Woolf, o sırada üstünde çalıştığı ve ilk adı SAATLER olan BAYAN DALLOWAY romanına dair düşüncelerini böyle kaydetmiş güncesine. Virginia Woolf sık sık "sahici duygu"yu ele geçirip geçirememesi üstüne tereddütlerini, kaygılannı dile getirmiştir.Kim bilir, belki de yaşam ve ölüm, kadınlık ve erkeklik arasında salınan, değişimlerin tüm nüanslannın farkında runu bir kararda kalıp tutku yoğunluğuna ulaşamıyordu, edebiyat sevgisi dışında. Virginia Woolf un intiharı, ruhsal rahatsızlığı ve bastınlmış eşcinselliği pek çok okurun, edebiyatçının, yazarın Ügisini çekmiştir. Neden? Neden, Kafka'nın Milena'ya ve Felicia'ya mektuplannda kadın okura hemen âşikar olan cinsel güçsüzlüğüyle, Proust'un saklamadığı ama hayata geçirmekte pek de başarılı olamadığı eşcinselliğiyle bu adamlann dehaları arasındaki ilişkileri çözümlemek kimselerin pek aklına gelmemektedir? Virginia Woolf feministler için savlannın taşıyıcısı bir imgeye dönüşmüş, "kadın"a dehayı yakıştıramayan çoğunluk ise onun ruhsal rahatsızlığında, intiharında ve örtük lesbiyenliğinde dehasının "mazeretini" aramıştır. Her koşulun ödülleri ve kısıtlılıklan vardır. Woolf'un yaşamı ve yaratısı arasındaki kesişme noktalan bunca didiklenmese, genç bir Amerikalı, Micheal Cunnigham, SAATLER'İ yazar mıydı? Cunningham 'ın SAATLER inde yüceltme ve açıklama arasında gözden yitmiş kadını, insanı, Virginia Woolf un kendisini buluruz her şeyden önce, olanca sahiciliğiyle, canına kıydığı günde ve yaratıcılığının doruğunda, oîgunluk çağında, BAYAN DALLOWAY üstüne çahşuğı bir başka günde. Üstün yetenek, yaşlanma yolundaki yaralı insan, beceriksiz ev kadını, yaşamını kansının sağlığının ve yeteneğinin üstüne titremeye adamış o olağanüstü adamın, Leonard Woolr'un eşı, bir zamanlann boSAYFA 8 kayar. Bo§ gözlerle bakarsınız kınklara, belki çok daha sonra, onlarda yenı biçimsellikler keşfedebilmek üzere SAATLER işte böyle bir roman... SAATLER'in diğer kahramanları, BAYAN DALLOWAY karakterlenne nazire olarak yaratılmış, BAYAN DALLOWAY zamanından üç çeyrek yüzyıl sonra, New York'un sanatçı çevresinde yaşayan insanlardır. BAYAN DALLOWAY romanını(2) şöyle bir anımsayalım: Bayan Clarissa Dalloway, Muhafazakâr Parti milletvekili Richard.Dalloway'in, yaşı elliyi aşkın karısıdır; ve o akşam evinde hâlâ I. Dünya Savaşı'nın izlerini taşıyan Londra'da bir parti verecektir, salt başka bir amacı olmadığı için, insanları bir araya toplayıp kaynaştırmayı sevdiği için ve biraz da kocasının siyasi kariyerini desteklemek üzere. Bayan Dalloway entelektüel niteliklerinden soyunmuş bir Virginia Woolf'a benzer. Onun gibi yaşamın küçük zevklerinden sonsuz tad ahr; hoşgörülü bir ateizmi vardır; kocasıyla dayanışmaya, evcil sevecenliğe ve anlayışa dayanan cinselliksiz bir evlilik sürclürür, vs. Woolf, "ve eşi" konumuna, yakınmasız sığmaya çalışan Bayan Dalloway'e bazen sempatiyle, bazen de bu aylak Durjuva kadınına küçümserbir alayla bakar.Parti günü, Bayan Dalloway için geçmişe dönme ve hesaplaşma günüdür, aynı zamanda.Kocasını tanıdığı yaz mevsimini, o yaz âşık olduğu deHkanlıyı (tam da parti günü Clarissa'yı ziyaret eder, Hinaistan'dan çıkagelmiş Peter) ve gene o yaz lesbiyen bir öpüş paylastığı arkadaşı Sally'i anar. (Bu öpüşe dikkat! SAATLER 'de iki defa karşımıza çıkacak. Birinden söz ettik zaten, Virginia Woolf la kız kardeşi arasındakinden). Evliliğinin muhasebesini yapar. Kocasını sevmiştir sevmesine de, güvence için evlenmiştir gerçekte. Peter onu ürkütmüştür. BAYAN DALLOWAY bir günün içinde geçer. Romanın birbirini tanımayan kisileri günün akan saatleriyle birbirine ulanır. Diğer kahraman I. Dünya Savaşı gazisi, akli dengesi savaş şokuyla oynamış Septimus Warren Smith dir. Bir antiClarissa: Erkek, genç, alt sınıftan. Clarissa ve Septimus o gün kentin yalon mekânlannda dolanıp dururlar. Birbirlerini ne görür ne tanışırlar. Septimus bir Italyanla evlidir ve kadıncağız kocasının sağaltımı için çırpınmaktadır. Anlayışsız uzmanların elinde genç adam deva bulamayacaktır. Septimus'un konumu Virginia Woolf'un sivri uçlu kalemine hâlâ (1923'te) militarist bir ulusçuluk yaşayan, yabancılara hoşgörüyle de olsa tepeden bakan ülkesini iğneleme fırsatını verir. Onun zarif, tüy gibi hafif ama keskin alayından kurtulamaz, Septimus'un karşısındaki düzen temsilcisi kalantor beyler, politikacılar, üst sınıfın tuzu kuru kadınları ve düzenin sürdürülmesiyle yükümlü ruh hastalıklan sağaltımcıları. Virginia Woolf'un gönlü, kendi çocuklannıbile bile feda eden emperyalızmin ağababalarına karşı, Septimus gibi kurbanlardan yanadır. Septimus adım adım intihara yürürken, .üst sınıfın mağrur ve erkeksi kadını Lady Bruton Clarissa'nın kocasına ve bir başka dostuna akıl danışmaktadır. Lady'nin siyasi önerisi, Septimus benzerlerini savaştan sonra barış toplumunda kendilerine ne yer ne gereksinim kalmış gazileri gemilere bindirip Atlantik ötesi sömürgeye, Kanada'ya yollamaktır. (Herhalde o zaman çok tartışılan, pek çok kimsenin aklına gelen bir öneriydi bu; ve biliyoruz ki, zaman içinde büyük ölçüde nayata geçirildi.) SAATLER'in BAYAN DALLOWAY renk tayfında eksik olan Septimus Warren Smith karakteridir. (SAATLER Septimus'un hazin sonunu ödünç almıştır, kişilerinden biri için.) Clarissa'nın daveti sırasında Septimus CUMHURİYET KİTAP SAYI 54 Mlchael Cunningham. Saatleri bir roman olmanın öteslne taşıyor. hemi ve onu tanıdığımız sıradan bahar gününün mazbut evli kadını Virginia, taşkın ruhsal özgürlüğü ve olağan yaşamın tutukluklan ve tutsaklıklarıyla yanıbaşımızdadır: Virginia yalnız yattığı odasında yaratıcı fikirlerle dopdolu uyanır, öğleye kadar çalışır (s.3541), evdekı yardımcısıyla ilişkisi beceriksizcedir, öğleden sonra kız kardeşi, ressam Venessa Bell üç çocuğuyla ziyarete gelir. Venessa'nın özgüveni, doğurganGğı, anaçlığı Virginia'da yoktur. Virginia'nın, verimli çalışmasının yarıda kesilmesi, zihinsel yorgunluğu, yardımcısıyla çelişkiye düşmesi gibi, yaratıcılığın mutluluğu ve ıstırabıyla donatılmamışlara saçma görünecek nedenler yüzünden dengesi sarsılmıştır. Kızkardeşiyle paylaşılan dudak dudağa öpüş, ensest Dİr yakınlaşmanın dışavurumundan çok, küçük koşulların baskısına başkaldırı gibidir. Yeğenleri ona çocuksuzluğunu anımsatır. Dıştan balunca olağanüstü görünen evliliği, sıradan evliliklerin sıradan ödünleriyle doludur. Hayatın bütün küçük dalgalanmaları onu içimizdeki dipsiz okyanuslarla ili;kiye geçirmektedir. Venessa'yı uğurladıktan sonra, Virginia alıp başını gitmek ister, Leonard ın koruyucu kanatlarının gölgesinden.Aman aman değildir özledıği, yaşadıkları banliyöden Londra'ya trenle gidiş dönüş; kentin o çekici, baş döndıirücü cıvıltısını bir kezcik solumak...Yalnız kalıp sarsılmış dengesini onaracaktır.Başaramaz; merak içindeki Leonard gelip onu bulmuştur. Virginia yıllar sonra canına kıyarak tümden çekıp gidecektir. (sll16) SAATLER romanının ikinci kahramanı, organizmaya yayılan kan gibi, SAATLER'in en ince kılcallarında dolaşan BAYAN DALLOWAY romanıdır, SAATLER bir "metinlerarasılık" doruğudur. Bir yankı gibi BAYAN DALLOWAY'e ses verir, ayna gibi onu yansıtır. Ve ondan bambaşkadır. M.Cunningham, BAYAN DALLOWAY'deki kişilerin (örnekse Clarissa, Richard, Sally), sahnelerin (örnekse Richard'ın BAYAN DOLLOWAY'de, Walter'ın SAATLER'dc eşlerine armağan seçmeleri), ruh hallerinin, duygu ve duyarlıkların, imgelerin (sarı güller) benzerlerini, bazen de aynılarını kullanır, bazen bilinçli kaydırmalarla. Benzer sahneyi, benzer kişi değil, baskası yaşar, söz gelimi. Kimi tümceler bile benzer (örnekse, s.17 deki paragrafı, s.4445'teki BAYAN DALLOWAY ahntısıyla karşılaştırın); ve hiç benzemez. SAATLER, Virginia Woolf unkine yakın dalga boyunda bir duyarlıkla kaleme alınmış, oya gibi işlenmis, son derece zarif bir metindir. Küçük aokunuşlarla büyük kütleleri titreştirir.Metin kristal bir kaseye benzer. BAYAN DALLOWAY romanının ışığına tutarsanız, kendine has kesmelerinde, BAYAN DALLOWAY'in neredeyse tüm renk tayfını bir renk dışında kırılmalarını ve yansımalarını seçebilirsiniz. Bu renk şöleninde BAYAN DALLOWAY ve SAATLER metinlerinde bizatihi içkin olmayan ne cağnşım uzantılan yakalarsınız, nayata aair!.. Işıktan çekerseniz, zarif ve dengeli maddesine dokunursunuz kristalin. Bu madde tutarhdır ama kınlgandır; parmaklarınız özensizse elinizden