Katalog

t I M A Y I t 2 1 8 • Fethi Naci, 'Eleştiri Günlüğü'nde bu hafta, Cevat Çapan'ın 'Şiir Atlası' krtaplannı değeriendirdi J.sayfada • Mustafa Yelkenli, Franz Werfel'in 'Bemadette'initanrtıyor. 9.sayfada • Fred Hoyle, Ray Bradbury 'nin Mars Yıllıklanüzerindeduruyor 10. sayfada • GülayTalasJı, 'Başka Ateşler'de kadm yazariarabakıyor 14. sayfada Cumhuriyet I Z E Edhem Eldem Profesör Edhem Eldem, Boğaziri Üniversitesi'nde ööretim üyesi. Osmanlı Bankası arşivlerindeki tasnif çalışmalarının sonucunu gün yüzüne çıkarmava başladı. Bu konuda yazdığı kitaplarla geçmişten günümüze gelen bir kurumu tüm yönleriyle tanıtan Eldem'le konuştuk ve çalışmalannı değerlendirdik ALİ GÖKTAY smanlı Bankası Tarihi isimli çalısmantz yanılmtyorsam uzun bir uğrastn sonucu olarak ortaya çıktı. Bu sürecıktsaca anlatabılir misiniz? Uzun bir süreç olduğu doğru. 1989 yılında, Osmanlı Bankası'nın genel müdürlüğü bankanın arşiv malzemesinin tasnif edilmesini istemisti. O sırada banka henüz Paribas Grubu'nun bir iştiraki konumundaydı. Tasnif işini üstlenmiş ve 1994 vuında bu arşivin bir envanterini yayımlamıştım. Ancak maalesef is daha ileriye j;ötürülmeden o safhada bırakılmışa. Asıl çalışmam 1 yılında Osmanlı Bankası Doğus Grubu taranndan satın alınıp, yeni idare yanm kalmış olan bu projeyi tekrar canlandınnca başladı. Tasnifini yapmış oîduğum malzemenin uygun bir yere nakledilerek gerçek manada bir arşiv ve araştırma merkezinin kunilması için gereken çaIışmalara Dasjandı. Bu çalışmaya paralel olarak da, bu belgelerden ıstifade ederek daha geniş bir kitleye yönelik sergi veyayınlara girisildi. Bunlann ilki 1997 sonunda açüan "Tarihten îzler sergisi ve beraberinde yayımlanan 135 Yılltk Bir Hazine Btabı olmuştur. Ardından 1998 sonunda kâğıt paranın tarihini aktaran "Nakden Tarih" sergisi ye Osmanlı Bankası Banknotları kitabı gerçekleştırildi. Görsel malzeme ağırlıklı ve "seçme" belgelerin kullanımına dayanan bu çalışmaların ürünleri bol renkli resimli, büyük ebat kitaplardı. Projeyi bir anlamda noktalamak için ise iki ana hedefim vardı. Biri tasnifine ve düzenlenmesine çalıştığım arşivlerin araştırmacıların kullanımına açılması, diğeri ise daha akademik nitelikte bir sentez kitabının yayımlanmasıydı. Bu iki hedef de 1999 yılının sonuna doğru gerçekleşebildi. Arşiyler artık kullanılabiliyor; ihtiyacını duyduğum sentez kitabı olarak da Osmanlı Bankası Tarihi yayınlandı. Kitabtntzjn adı Osmanlı Bankası Tarihi, ama önsözünde banka tarihçisi olmadığınızı ve gerçek anlamda baska tarihi yazmak iddiasında olmadığtntzı söylüyorsunuz. Burada bir çeliski yok mu? Tabiı ki yar, ama biraz da kaçınılmazdı. Aslında bu kitabın îngilizcesine başlık koyduğumda A History ofthe Ottoman Bank demiştim, yani Osmanlı Bankası'nın Bir Tarihi". Türkçe'ye tercümesi pek mümkün olmayan bu ibareden kastım, bunun olabilecek birçok "Osman Tarihle dolu binyaşam KITAP O h Bankası Tarihi'nden sadece bın, hatta benım "Osmanlı Bankası Tarihim" olduğuydu. Bu anlamda, "total" bir tarihten çok, benim bakış açımın ve benim ilginç veya önemli bulduğum noktaların vurgulandığı bir anlatım söz konusu. Üstefik, sunu da hatırlatmak gerekir ki, kurumsal tarih düşünüldüğünde, 18561924 yıllarını kapsayan ve geçen sene kaybettiğimiz Andre Autheman'ın yazmış olauğu bir Osmanlı Bankası Tarihi (La Banque împeriale öttomane, Paris, 19%) mevcuttur. Bu eserde zaten mükemmelen söylenenleri tekrarlamanın bir anlamı yoktu. Diğer taraftan da önsözde söyledi^im gjbi, ben bir banka tarihçisi değilim, olabileceğimı de zannetmiyorum. îki sebepten dolayı: Birincisi, banka tarihçiliğinin gerektirdiği bılgi ve ehliyete sahip olduğumu sanmıvorum; ikincısi ise, itiraf etmdiyim kı banka tarihçiliğinaen pek hoşlanrnıyorurn. Yani, bu tür bir kururnun kuruluşunu, işleyişini, yapısını eksen alan bir tarih yazımı benim için pek tatmin edici olmuyor. Bana asıl ilginç gelen, bu tür bir kurumun içinde bulunduğu siyasî, ekonomik ve sosyal ortam içinde nasıl işlediği, hatta onun da ötesinde bu ortam hakkında bize öğretebildikleridir. Kısacası, bankanın tarihi benim için bir amaç olmaktan çok bir araçtır. Ancak, benim ilgi alanım ye yaklaşımım ile Osmanlı Bankası'nın tarihinin bir şekilde bir araya gelmesi gerekiyordu. Çareyi birkaç unsuru bir araya getırmek te buldum. Bankanın kurumsal tarihi açısından simdiye kadar en az işlenmiş olan islevini, yani emisyon bankası rolünü ana eksen olarak aldım. Buna ek olarak, gene nispeten az şey bilinen bankanın 18561863 dönemi üzerinde ilk bölümlerde yoğunlaştım. "Toplumun ye siyasetin aynası banka" temasını ise hem genel akışın içinde, hem de ayn bölümlerde ele almaya gayret ettım. Böylece "Osmanlı Bankası ve II. Abdülhamid Rejimi", "Padişahlardan Bakkallara: Osmanlı Burjuvazisinin Gelişimı" veya "Bankanın 'Millileştirilmesi': împaratorluktan Cumhuriyete osmanlı Bankası Personeli gibi bölümlerle genel akışın içinde toplum, siyaset, ideoloji ve sosypekonomik değişim gibı konulara eğilmeye çahstım. Ümit ederim ki bu şekude, kendi merakımı ye zevlcimi karşıladığım kadar, okuyucuyu da fazla teknik ve kuru kaçabüecek bir banka tarihine mecbur etmemiş oldum. Elimden geldigince sürükleyici bir anlatımla kurumun kendisi kadar ınsanlann da yer aldığı bir hikâye yazmaya çalıştım. Peki bu söylediklerinize dayanarak Osmanlı Bankası'nın tarihinin bıtmediğinı söylemek mümkün mü? Sizın veya baskalanntn yeni katkılanm beklemek mi gerekir? Kesınlikle: benim katkılanm değüse de, başkalannınkini en azından ben bekh'yorum. En basitinden, "benım " tarihim 1931'de T.C. Merkez Bankası'nın kuruluDevamı 4. sayfada. CUMHURİYET KİTAP SAYI 536