Katalog

manızmın ıtsel oğretılerınde mı aramak gerek acaba ? " Oyle anlaşıhyor kı Huseyın Ferhad 'Kılıç îpektc Sınanır"la şurındekı uzun bır yolculuğu tamamlamıs Boylece, Ferhad a yonelık "ırkçı tnıl lıyctçı" eleştırılerı de bu kıtapla sona ere ceğe ben/er Gerçı, daha ılk kıtabı ya yımlandığındabazı eevrelerın "ırkçı mıl lıyctçı" hatta 'faşjst" suçlamalarınamu hatap olmuştu Orneğın, geçen yıl Var lık'ın Oeak 1999sayiMndabıleSabıt Ke mal Bayıldıran "Huseyın, Ulgen senı ko rusun 1 " dıye noktaladığı yazısında şurı nın ırkçı ogelcr tasıdığmı savladığı Hıı seyın Ferhad'ı macldecı anlayıştan meta fızık anlayışa donmekle suçlamış ve şoy le demıştı "Reel sosyalızmın çokuşu, sosyalızme ıman'la ınanan bırçok kışıyı yenı arayış lara ıttı Huseyın Perhad 12 tylul once sı, sosyal gerçckçilerın uçuncu kuşağı ıçınde yer alırken sonraları bu anlayışa veda ettı " Bu eleştırıyı anımsatıp yanıtını sordu ğumuzda soyleyecek bır şeyının olmadı ğını soyleyen Huseyın Ferhad "Şur" de dı, ' kendını savunur Lğer şıır duz ya zıyla savunulmak zorunda kalınmışsa o zaten şıır değıldır Oysa Huseyın Ferhad adına ırkçı mıl lıyetçı eleştırısıne yanıt nıtelığınde yazıl mış ıkı yazı vardı orta yerde Ustelık Ba yıldıran'ın ya/ısından ııç ve dort yıl on ce Adam Sanat Dergısı nde (Sayı 121) yayımlanmışlardı bu yazılar Orneğın, Yucel Kayıran scvkonusu yazısındalco nuya şoyle yaklaşmıştı " Soyle Golgen cie Gıtsın'ı oluşturan şıırlerın tınsel evrenınde mıras olarak değcrlendırılcn geçmtş, genel anlamda ıfade edılecek olursa, Turklerın tanhı dır larıhın bu kımlıkle ıçcrıklendırıl mesı Bu şıırlerın 7 urk Mılfıyetçılığı ıde olojısınımi'' taşıdığı kuşkusunayolaça bılır Yersız bır kuşkudur, bence bu Yaşar Guneş de aynı dergıde (Sa yı 123) bır yıl sonra şoyle yazmıştı " Bu kulturel coğrafyada gelıp geç mış medenıyetlerı, kulturlerı kendı mı lası olarak goren Huseyın Ferhad, kul turel kımlık' tartışmalarının devam ettı ğı ve bır çatışma potansıyelını taşıdığı bır ortamda, bu anlamda Ja farldı bır ta vır benımsemıştır Bu kulturel kımlığın oluşturucuları ıunde arkaık donemler den, Hellenıstık Kulturden, Doğu Hırıs tıyan kulturunden, Iran kulturunden, Arap kulturunden, Turk kulturunden bır sentez soz konusudur Huseyın Fer had kultur kımlığını bu senteze oturt mak ıster Yoksa tarıh belleğı' sılırıccek, varoluşun temelı ayaklannın altından çekılecektır Oysa bu sureklılığın gerçek olması yaşanana bır anlam vermekte, onu açıklayabılecek ve aşacak bır anah tar sunmaktadır " Bayıldıran, Huseyın Ferhad'ın şıırlerıne ıîışkın eJeştırısını kaleme alırken bu yuk olasılıkla bu yazıları okumamıştır Okusaydı, yazmazdı dıye duşunmek ıs tıyor ınsan Gunluk yaşamında one çı kardığı etnık kımlığıuı sureldı vurgula ma çabası ıçınde olduğu bıhnen Sayın Bayıldıran belkı okusaydı da yazardı, kımbdır(') Huseyın Ferhad, şıırlerıyle bu eleştı rılerı ne kadar hak ettı? Ya da ne yapmak ıstemıştı de bu eleştırılere muhatap olmuştu? Huseyın Ferhad, "şurlennı savunma yınca" lcendısını ve şıırlerını yakından tanıyan ıkı ozan dostuna sorduk Hılmı Haşal'ın yorumu kısa ve nettı "Ferhad'ın jenerığı sağlam bır şıırı var" Adnan Yucel ıse Huseyın Ferhad'ın şıırlerıyle ılgılı yorumun bakış açısını de öerlendırerek yapılması gerektığını soy "tster Anadolu'ya, ıster Ortadoğu'ya belırleyıcı bakış açısı hep Batı'danyapıl mıştır Boylc bakıldığı ıçın ORTADO 6UMHURİYPT K'İTAP SAYI 529 GLJolmuştuı Doğudan bakılsaydı OR TABATI olurdu Dığer yandan, Anado lu'ya da hep Batı'dan bakılmıştır Huse yın Ferhadıse Doğu'dan bakmıştır As lolan Anadolu'dur " Anadolu bır halklar "meşherı", kul turler "beşığı"dır Pekı, bu varsıllık nerden gelır3 Anadolu'nun kanbağlarından kuşku suz Anadolu Batı'yla olduğu kadar Do ğu'yla âi akrabadır Pekı oyleyse, Anadolu hangısınden, Batı'dan mı, yoksa Doğu'dan mı daha çok etkılçnmıştır5 Bunun nesnel bır yanıtı verılebılır mı? Bugun Batı'da da yaygın ve etkın bazı ıçscl oğretıler guneşın doğudan doğuşu gıbı ışığın (nur, kultur, bılgı/bılgelık) da doğudan yer yuzune yayıldığını benım ser Kuşkusuz, Luvıler, lyonyalılar, Ro malılar, Yunanlar çok şeyler getırmıştır Anadolu'ya Ya başkaları > Orneğın 1 lat * tıler, Hıtıtler, Hurrıler, Frıgler, Lıdyalı lar, Lıkyalılar, Fenıkelıler, Urartular, hat ta Kımmerler, Med'ler, Iskıtler, Asurlu lar, Persler, Moğollar, Araplar Frmenı ler ve Turkler'ın katkılarının ne olduğu nu hangı olçutlerle saptamalı? Bu yaklaşım bır yana, Anadolu hep Batı'nın bakış açısına gore yorumlanıp değerlendırılmıştır Adnan Yucel'ın de dığı gıbı aslolan "Anadolu"dur ve kul turcl bırıkımdır Sanatçının gorevı de bu bırıkımı yenı yorumlarla yarına aktarmaktır Huseyın Ferhad'ın yaptığı budur ışte Anadolu'ya ışığını, projektorunu doğu dan yoneltmıştır Huseyın Ferhad'ın şurlerındekı Doğu ve Anadolu'nun duşsel evrenı masal ta dında sunulmaktadır, toplu şıırlerınde • Kılıç Ipekte SınanırToplu Şiirler// /// seyın Ferhad/ Yapı Kredı Yayınları/31 5 j Çıkış Hattına Doflru HALUK YURTSEVER C oşkun Ada lı'nın yenı kıtabı Çıkış Hattına Doğru Sosyalizm Kapitalizm Yazıları, Sar mal Yayınları'ndan çıktı Kapitalizmin Diığıimleri (Sorun 1991) Emperyalizmın Ortadoğu'ya Mudahalesı (Sorun 199}) ve Gunumuz Kapitalizmi ve Devleti Üzerine (Sarmal 1997) başlıklı kıtapların da yazarı olan Coşkun Adalı yenı kıtabında kapıtalızmsosyalızm sorunlan uzennde duşunme ye, duşunduklerını açık, zaman zaman keskın bır ddle okuyucuyla paylaşmaya dcvam edıyor Çıkış Hattına Doğru, bırkaçı daha on ce yayımlanmış ama çoğu yayımlanma mış yazılardan oluşuyor Yazılış tanhlen ve ana temaları farldı olan metınler hem çeşıtlılığın zengınlığı nı, hem de butun yazılara sınen bır hk rî sureklılığı yansıtıyor Bu da, okuyucu ya yazılarıTcendı tercıh sırasına gore, ya da kıtaptakı sırayla okuma serbestısı ve rıyor. Benden Çıkış Hattına Doğru'yu tanı tan bır yazı yazmam ıstenınce onceden okuduğum metınlerı, kıtaptan bır kez daha okudum Bır yazı dışında, tanıtma da kıtabın sıralamasını ızîeyeceğım HATTlN/ DOĞRU nıden alevlenen tartışmalı konular uze rıne Coşkun Adalı, bu konulan buyuk çozuluş ve yenılgı atmosferının demora lıze edıcı etkılerınden uzak se rınkanlılıkla, ama aynı zamanda nerede durduğunu, tarafını bellı eden, ofkesını ve umudunu gızlemeyen bır açık yurek lılıkleele alıyor Adalı, tartışmaya akade mık bır durtuyle değıl, mucadelenın onunu açmak azmıyle katıldığını şu cumlelerle anlatıyor "Yenı başlangıçlar ıçın, gen devşırılmış bır devrımın suçun dan beraat etmış olmak gerekıyor" (s 51) Kıtaptakı Sosyalıit Demokrası, Geçış Donemı Üzerine Ön Kabuller, Troçkı Fe nomenı, Reel Sosyalızmı Çozulusu Uze rıne Tezler 1992 başlıklı yazılar bu çer çevede yenılen taraftakılenn ıç muhase be metınlerı olarak okunmalıdır Sosyalıst Demokrası yazısı, farldı sınıf devletlerını karşılaştırmalı olarak ıncelı yor, sosyalızmde devletle demokrası ara sındakı ılışkıntn doğru kurulamamış ol masının nesnel ve oznel nedenlerını ır delıyor Geçış Donemı Uzerıne Ön Kabuller sosyalıst devnmle başlayan vc ınsanlığın komunızme ulaşmasıyla sona erecek olan kesıntısı/ geçış surecının teorık so runlarını tartışıyor Bu yazının temel tez lerınden bırı, komunıst topluma gıdışın yalnızca sosyalıst demokrası yolundan mumkun olduğu tczıdır Troçkı Fenomenı'nde Coşkun Adalı "Troçki" ve "Troçkizm" konularını ıkı ana tez eksenındc ıncelıyor Troçkı'nın temel sorununu, ' kcndı ıdeolojık tt onk çapına uygun ve nesnel gerçeklıkle dınttlı reel pnlıtıkalarurettmemaınde goruyor Troçkı ıle Troçkıstler arasında kı farkı ıse bır cumleyle şoyle formule edıyor ' lroçkızmın kaçışı one doğru, ko muntzmt doğru bır kaçıstı Yroçkıstlerın ontkaçısı gerıyc doğru bır kaçtştı aslın da (s 117) llgılendığı sorunsal bakımından ben ce bu grupta yer alması gereken ama kı tabın son yazısı olan Reel Sosyalızmın Çozulusu Ûzcrtnc lezlcr 1992 yazılış ta rıhı gorece eskı olmasına karşın, ozgun ve yenı tezlerın one surulduğu bır yazı Coşkun Adalı yenı bıronsozle sunduğu, bu yazısında bır yandan reel sosyalızmın çozuluşunun nedenlerı uzerınde duşu nurken, bır yandan da kapıtalıst ılışkıle rın tasfıyesıyle ılgılı yenı yaklaşımlar ge bştırıyor Yazı boyunca canlı ve somut orneklerle açılan ozgun tezlerden bırı şudur "Kapıtaltst tlışkıntn ısçı stnıfı ve dtğer emekçı yığınların bılıncınden tasfıyest sosyalızmın maddı temelımn alabıldığtne guçlenmesı, uretkenlesmesı ve temelde yalnız uretım araçlarının değıl, tukettm araçlarının da toplumsallasmasıyla mum kundur" (abç) (s 357) Bu tezın, sosyalıstlenn yıllarca amen tu gıbı tekrarlandığı, sosyalızmı "uretım araçlarının toplumsallaştınlması" olarak tanımlayan teze onemlı ve ozgun bır ek getırdığı bu kısa aktarmadan anlaşılmış olmalıdır Öne surulen tezın ne dedığını ve ne demedığını doğru bıçımde an layabılmek ıçın ıse kıtabın okunması gerekıyor BtltmselSosyalızmın "Bıtışı"mn Bttısı ıle Okunması Gereken Bır Kıtap ve Ya zarın Devlet Anlaytşıntn Elestırısı bırbı rını ızleyen, bırbırınden çok farklı ıkı polemık yazısının başlıkları Coşkun Adalı bırıncı yazıda Taner Ak çam'ı, daha doğrusu Taner Akçam uze rınden Marksızmın bıttığını den suren lerı, kendı deyımıyle,' kuçuk burjuvapamkçılerınt" eleştınyor Eleştırmekle yetınmeyıp, bu goruşlerı deşıfre ve eskıaen çok kullanılan bır deyımle mahkum edı yor tkıncı yazıda ıse, "onemlı bır Marksıst yazar' olarak tanımladığı vc Bin Yıl Eşığinde Marksizm ve Turkiye Solu çalış masını "okunması gereken bır kıtap" olarak nıteledığı Metın Çulhaoğlu ıle devlçt konusunu tartışıyor Adalı'nın eleştırılerı uç noktada toplanıyor Dev letın gorece ozerklığı, devlet polıtıkala rının sınıfsal aıdıyetı ve ekonomı polıtı ka ılışkısı Ozelleştırmtltr Uzerıne, Mctropolde ve Pertferıdc Somuru Isçı Sınıfını Taar ruz Çıkış Hattı Kureselleşen Dunyada Çtkmaz Sokağı Seçen Sol yazı dortlusu ıse, kıtabajsmını veren Çıkış Hattı yak laşımının koşe taşlarını oluşturanyazılar dır Coşkun Adalı bu yazılarında bır yan dan kapıtalızmdekı yenı gelışme ve eğı lımlerı çozumlerken, bır yandan da bu yenılıklerı doğru algılayıp doğru tutum lar gelıstıremeyenlerı eleştınyor Özellestırme Üzerine'de mulkıyet kav ramını ırdeleyerek Turkıye'de çok tartı şılan KlT'lerın halkın değıl, kapıtalıst sı nıfın kollcktıf mulkıyetı olduğunu açık lıyor Yanlış argumanlara dayanan ' o?el leştırmelere hayır1" sloganının yanlış ve savunmacı bır slogan olduğunu, ozelleş tırmenın sonuçlarının ıse nesnel olarak bır mucadele odağı oluştujduğunu ılerı suruyor, doğru ve strateıık mucadele be delı olarak ıse "ışgunu kısaltılsın"ı one rıyor îşçı Sımfının Taarruz Çtkıs Hattı yazı sı da ışgununun kısaltılması hedefını one çıkarıyor Adalı, bu yazıda "metanın ana tomısı" uzennde duruyor Buna gore, metanın toplam kullanım değerı dort ay n kategorının organık bırlıktelığıdır Re el kullanım değerı, potansıyel kullanım değerı, fıktıf (hayalı) kullanım değerı ve tcknolojık gelışmenın yok edeceğı kulla nım değerı Kıtapta bu kategorıler so mut orneklerle açıklanıyor Bu açıkla maya gore metanın reel kullanım değe rı rasyonel bunun dışındakı "kullanım değerlerı ırrasyonel ıhtıyaçlara karşılık gefmektedır Adalı, bu çozumlemcyı dc ekonomık mutadelenın onemlı daya naklarından bırı olarak one suruvor Şoyle "Iste ısçı Bız bu ırrasyonel kullanım değerlennı yaratmak ıçın çalısmak ıstemı yoruz dıycbılmclıdır Gorduğumuz gıbı bu talebın ntsnel bır talebı var İigunu nun ktsaltılması mucadelesınde ısçı stnı fının bılıncınt çıkarması gereken gerçek lerden bırıdır bu " (s 279) Kuresellesen Dunyada Çtkmaz Sokağı Seçen Sol, çok tartışmalı kureselleşme ol gusunu konu alıyor Adalı bu yazıda ken dı kureselleşme tanımını ıdeolojık, sıya sal, kulturel boyutlanndan soyutlayarak "Bugun dunyaya damgasını vuran temel nesnel sureç" bıçımınde yapıyor (s 281) Kureselleşmenın yapısı, ozellıklen, yonu ve dınamığı ıle ılgılı tezler formule edı yor Bu tezlerın, konuyla ılgılı bır son soz olmamakla bırlıkte, bu konularda tartıg ma ve duşunce yurutenlerın mutlaka okuması, dıkkate alması, katılmadığı du rumlarda karşıt kanıtlar one surmesı ge reken ıçenk ve duzeyde olduğuna ınanı yorum *#* Bıtırırken, Çıkış Hattına Doğru tu runden bır kıtaba tanıtma yazısı yazma nın zor bır ış olduğunu ıtıraf etmek, bu rada yazılanların kıtabın ne ozetı ne de yorumu olmadığının altını çızmek ıstıyo rum Eğer bu yazının, kapitalizmi aşma, somuru ve zulme, ınsanın ınsana nuk metmesıne ıtırazı olan, bu ozellıklenyle de bu kıtabın potansıyel okuyucu kıtle sını oluşturanların ılgısını uyandırmava kuçuk bır katkısı olursa kendımı anlam Iı bır ış yapmış sayacağım • Çıkış Hattına Doğru / Coşkun Adalı / Sarmal Yayınevı/ 412 i 3AYFA 1? Köşe taşları hd poton* yazm Kıtaptakı mctınlcnn ommlı bır bolu mu, Sovyetler Bırlığı'nın dağılışıyla ye 8ovyetler nrRğrmn dağdışı