Katalog

Adele Fernandez den "Süleyman'a Agaçlar" Bizim Köv'ii 70'lerde bir Fransız vazarsa * Altmışlı yılların sonıında Türkoloji okuyan Fransız bir eenç kızla ünlü bir bankacının Fransa'da tahsil eden oölunun Orta Anadolu'nun bir köyünde vicdan, sefalet» sincma, şampanya arasındaki maccraları. Batı'lı gözlüklerle Anadolu'da köy sefaleti ve Türkiyc... tşin içinde bir din adamı, bir cinayct, bir burjuva bürokrat, bir aristokrat filan da var... RAGIP DURAN minique'le Türkiye'ye gezmeye geliyor. Dönem 6769 arası olsa gerek. Antalya salıillerinde filan dolaştıktan sonra Ankara'ya dönerken 1(,' Anadolu'da bir yerde tesadüfen bir cinayetc neredeyse tanık oluyorlar. Üstelik öldüıülen kışi de, son derccc geri kalmış bir köyün idcalist öğretmeni Süleyman. Köylüleri sömüren santckâr imaııun muhaleletine rağmen hükümetin gönderdiği ağaçları dikmcyc çalısjan Süleyman, din ile bilimin kavgasında bilimin tcmsilcisi hatta timsali. Üstelik Süleyman, daha o zamanlardan çevreci. Süleyman ilerici birögretmen ama köy halkı daha çok imamın kapsama alanı içinde. Dominique'le Celal bu cinayct nedeniyle takıldıkları köyde, komiseri, imamı, yokbul köylü Ieri tanıyor ve Celal 'vicdanının sesini dinleyerek' Süleyman'ın yerinc geçiyor. Böylelikle ünlü bankacının oğlu, hem köyü açlık, sefalet vegerilikten kurtaracak hem de belki de Avrupa Film Festivalleri'nde ödül ala cak belgesel filmini çekecck. Celal son derccc olumsuz ko şııllarda, hem çocukların aksayan eğitimini sürdürüyor hem de köylülere giyecekyiyecek yardımı yapmaya çalışıyor. Öykü, kentli CelalFransız Dominique (Köylüler nedense ona 'Domi ni hanıım' diyor) vc yoksul köy üçgeninde geçiyor. Olaylara yaklaşımı hariç, 70'li yıllardaki bir Lüllü Akad filmine senaryo olabi lir. Köylülerin sefaleti hcle bir doğum sahnesi 'cincmadircct' diliyle yazıya dö külmüş. Süleyman'ın katilini buımaya çahijan lcomiscr ve CclalDominiquc iki lisinin araştırmaları da öyküye bir 'polar' gerilimi veriyor kimi zaman. Zaten yazar Fernandez, 'Yunanistan'ın Sert Güneşi' başlıklı kitabıyla da polisiye roman dalında bir ödül kazanmış. Cîerçi kitap, böyle bir edebiyat çalışmasından (,ok, yazarın gczip gördüğü yerleri ve başın dan geçcnleri cıostlanna aktardığı uzunca birmcktuba benziyor ya, neyse... Yazarın önyargısız ve doğaf olaral? betimlediği, tstanbul'daki Fransız konsolosu babası ve çevresi, özellikle de üvey annesini anlattığı sayfalarda, köykent kıyaslamasını, ayrıca Aix'deki yaşamını anımsadıfiı bölümlcrdc dc Fransa Türkiye karşuaştırmasını yapıveriyor. Domi nique'in, Celal'ın annesi ve babasıyla olan ilişkileri de öykünün hoş sayfalarını oluştııruyor. Vicdanının sesi, köyün sefaleti, Fransız konsoloslıığıındaki şampanyalı kokteyller, sıcak bir banyo ve bitlenen köylü çocuklan arasında sıkışıp kalan Dominique, bir yandan da Fransa, babası, Aix ve Cclal arasında bocalıyor. Turist olarak geldiği Türkiye'de, Ankara'daki Fransız ögretmen okuluna öğretmcn olup ikâ met süresini uzatıyor. Ve idealist genç i.c\d\ ile birleştiriyor yaşamını. Vicdanı nın sesini dinleyerek. Aynı dönemde solcu öğrenciler de Anadolu'nun çeşitli yörelcrine köyleri kalkındırmak, köylüleri bilinclendirmek icin gidiyorlardı. Cielal onlardan degil. (A'lai'ın babası Mustafa Kemal dönenıini anımsıyor ama 'ögrencilerin şiddet cy lemlerinı' tasvip etmiyor nargilesindcn (()ıyaiHali/.min olmazsa olmaz dekoru!) bir fırt çckcrkcn. Velhasıl, bıınca globalizmc rağmen, 469 Ergun Bala'nın anısına... O rhan Koloğlu, çalışkan ve sevimli bir tarihçi olmanın yanı sıra sıkı vc hakiki bir Galatasaraylıdır. Cumhııriyetin kuruluşunun 75. yıldönü mü kutlamaları çerçevcsindc Paris'te düzenlcncn bir seminere gitmişken, Seine nehri kenarındaki eski kitap satıcılarıııın tczgâhında 'Dcs Arbrcs pour Süleyman' başlıklı bir kitabı çekip almış, sonra da bana göndermiş. 1970 baskısı kitap birçok açıdan ilginç: 'Siileyman'a Ağaçlar', F.diteurs Français Reunis (EFR) taratıııdan yayımlanmış ki, bu yayınevinin 1972'deki kitaplarından biri dc 'Lcs Romantiques' başlığıyla yayımlanmış olan Nâ/ıtn Ilik met'in 'Yaşamak Güzel Şey Kardeşim' başlıklı otobiyografik romanıdır. Yazar, Adele Fcrnandez, Fransa'nın güneyindeki Aix cn Provence kentinde Robert Mantran'ın başkanlığındaki Türkoloji Fnstitüsü öğrencisi Dominiuue'in Türkiye macerasını anlatıycır. 70'ıi yıllarda sadccc Aix'dc değil, Lyon, Gre noble, Tours, Montpellier vc Paris'te okuyan Türkiyeli öğrenciler, onlaıca Dominique tanımışlardır. Türkçe öğrenen bu gcnç Fransız kızları, oryantalizmin eşantiyonlan olarak znhnr eder ve genellikle yaşamlarının sonuna kadar da öyle kalır. Aslında meraklı ve sevimlidir ler de, Batı kültürünün temcl taşlarından biri olan judeochrcticn (1 IıristiyanMu sevi) değer yargılarıyla algılamaya çabalarlar Müslüman doğu loplumlarını. Biraz misyoner biraz da 1 iirkseverdirler ama demir parmaklıkların önündcki tabelada yazan 'Lütfen fındık fıstık atmayın!' yasağına pck riayct etmezler. Nihayet, kitap 'Bı/im Köy'ün yazan Mahmııt Makal'a ithaf edildıği gibi romandaki kahramanlardan birinin adı da Makal'dır. Fernandez'in kitabı tngilizce olarak yayımlansa herhaldc '()ur Village Rcvisited by a young French in seventies' (70'lerde genç bir Fransız 'Bizim Köy'c geri dönüyor) okırdıı! Zaıııan zaman Yakup Kadri'nin 'Yaban'ından dayankılar var romanda. Proh Mantran'ın derskrinde 'Yabaıı'a özel bir önem atfertiğını bilenler, Dominiquc'in de isim vermeden Yakup Kadri'ye göndermeler yaptı^ını saptıyor. Roman ya da daha doğrıı bir belirlemeyle anlatıda, csas olan Ankaralı ünlü bir bankacının yinc Aix'dc okuyan oğlu C^clal gibi gürüıiMj de, yazar birinci tekil şahısta kaleme aldığı cserinde Dominicjue'i ön plana gıkarıyor. Sincma tutkunu Celal, sevgilisi dcğil ama arkadaşı Do Adele Fernandez de Ankara bürokrat bıırjuvazisini ve ()rta Ana dolu köylüsünü, kacınılmaz olarak AixenProvcnce ın altaristok rat kültürünün bakısı ve 'Turcdjc f )ennioroum' diye okudukları ki taplardan edindikleri perspektiile algılıyorlar. Bizde, kcndine elcştirel ve sorgulayıcı bakma yeteneği ve özgür lüğü gclişmcdiği için, öz yargı ve değerlendirmelerden çok, 'baş ka'sınm ne dediğine kıymet vcriliyor ya, ayna diye Fransızların yaz dığı 'Yaban' ya da 'Bizim Köy' kitapları, orijinallerinc hiç bcnzcmi yor. Ozgünlerinden daha iyi ya da daha kötü demek mümkün değil, ama her halükârda farklı bir kulvarda. 'Süieyman'a Ağaçlar', Koloğlu gibi Batı'ya eleştirel ve sorgulayıcı yaklaşabilen bir tarihçinin tesadii fi de olsa seçimi açısından olduğu kadar, bana ve birçok meslektaşa sadece doğal yaşamıyla gazeteciliöiıı bir 'bilgimerakokuma ve bel ki de en önemlisi mcsafe ve tahlil mcslcği' olduğunu öğrcten Ergun Balcı'nın anısına tesadüf etti... • Not: Yazıyt ycızıp dergiyc ^dnderdikten sonra Fernandez ın kıtahıntn 1974 ya da 1975 yılında dılımizc çevrilip Habora Kitahevi yaytnları arasında çıktığınt ögrendtm böyle htline... Doğulu bir yazar, bir Fransız kentinde ki insanlar arasındaki ilişkileri ve Fransız kentini eıı güzel ancak kendi özgiin gözlükleriylc bctimlcyebileceğine göre, Köykent kıyaslaması Hüseyin Yurttaş Dünyaya, hayata, insanlara, çevremize bakışımızı sevgiyle besleyen, akılla değerlendiren rengârenk yazılardan oluşuyor BU ŞEHİR, BU TOPRAKLAR. BUTIJN KİTABEVLBRİNDE BİLGİ KITABEVI Sakarya CaddMi. 8/A. V.IUH'»' ANKARA Tel 312434 A \ 0 6 / 0 / Faıc 31?433 BİLGİ DAÛITIM Naılıbnhço SokaK. 17/1. CaOaloOlu İSTANBUL Tel 212 522 52 01 Fa« 2125J7 41 19 Bu Şehir, Bu Topraklar MahmutMakaraithaf • BİLGİ YAYINEVİ Meşrutlyet Caddnl, 48 / A Y.nlşohlr 06420 / ANKARA T»l : (0312) 434 49 98 • 431 81 22 Fakl • (0312) 431 77 58 www.bllglyaylncvl.com.tr * »mall: [email protected] C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI