Katalog

Pablo Neruda'mn izinde SENNUR SEZER Ünlü şairin iki, Skarmeta'ntn bir kitabı yayımlandı B üyük ozanlar nasıl tanımlanabi lir? Belki Pablo Neruda'mn Federico Garcia Loıca'yı anlattıgı biçimde: "tki Federico vardır: Cîerçek ve Elsane. Ve ikisi de birdir. Üç Federico vardır şair, yaşayan ve ölen. Vc üçü tek bir varlıktır. Yüz Federico vardır, her biri şarkı söyleyen. Tüm dünyada Fcdcrico lar vardır. Onun şiiri, onun yaşamı ve onun ölümü dünyanın her yanına yayılmıştır." Pablo Ncruda da yaşamı ve ölümü şiiriyle birlikte dünyanın heryanınayayılmışozanlardandır. Kendisi de "benim hayatım, bütün hayatlaıdan oluşmuş bir hayattır. Bir şair hayatl" dememiş miydiî' Son zamanlarda, ikisi Neruda'mn kaleminden çıkma 'Yaşadığımı itiraf Ediyorıım ile Kuşlar Sanatı' biri de Antonio Skarmeta'nın yazdığı 'Neruda'mn Postaeısı' üç kitap yayımlandı dilimizde. Kitaplar Neruda'yı yeniden gündeme getiriyorlar. hayatlardan oluşmuş yaşamını izlcmek için en iyi yol Yaşadığımı îtiraf Ediyorum'unu okumaktır. Bu kitap bir anılar yumağıdır. Şiirlerinin kaynakıarını gizleyen, çözmek istedikçe dolaşan, ama kendi kcndinc yuvarlanmaya bıraktığınızda akıp giden bir yumak. Belki de bir labirenttesinizdir bu anılan okuduğunuzda: "Benim anılarım, hayaletlerle dolu bir galeridir. Belki bcn kcndi hayatımı dcğil dc başkalarının hayatım yaşadım. Bu sayfalarda geriye bıraktığım anılar arasında bazıları sararmış yapraklara gibi y ere düşecek ölecektir. Oysa bazı anılarım zamanla yeniden canlanacak, yeniden hayat bulacaktır." Yeniden canlananlardan biri, onunçizdiği Şili'dir. "... Volkan ların altında, karlı dagiann rinünde, büyük göllerin arasında, güzel kokulu, sessiz vevahşiŞiliormanı. . tnsan aynöı.ölü yaprakları cziyor, çürümüş bir dal kırılıyor, dcv ağaçlar eğri bügrü bedenlerini kımıldatıyor, baltagirmemişormanların bir kuşu, uçarak geliyor, kanatlarını çır pıyor, dalların gölgesinc konuyor. Derne agacının kokusu ournuma çarpıyor, ta ruhuma yayılıyor... Selvi ağacı yolumu kesiyor... Burası dikine bir dünya; kuş lardan bir toplum, yapraklardan bir kitle... (...) Bir yamaç. Aşagıda bir su, granitler arasından kendine yol açmış... dıı rıı tertemiz... Işık ile su arasında bir kuş, dans edeıek uçuyor... Yanlarında dur dugıım bir sıirii sarı bitki başlarını sallayarak beni selamlıyor... arkamda kırmızı sarmaşıklar, balta girmemis bu ormanın can danıarları gibi yukarlara doğru yükselıyor. Kırmızı sarmaşık kan bitkisi, bcyaz sarmaşık isc kar bitkisi. Yapraklar hışırdadı ve bir tilki, sessizliği bozdu. Oysa sessizlik bu bitkiler ülkesinin yasa sıdır... Rahatı bozulmuş bir hayvanın uzaktan gelen haykırışı... Cizlenmiş bir kuşunötüşü aradasırada... Bitkiler ülkcsi sessizdir, bazen mırıltılar duyulur, bir fırtına gclip dc hcr şcyi bozana kadar. Şili ormanını tanımayan, bu dünyayı da tanımıyor dcmcktir. tşte bu dünyadan, bu sessizlikten çıktım yola bcn... Dünya için şarkılar söylemcye." (Yaşadığımı ttiraf Ediyorum, Pablo Neruda, Çeviren: Ahmet Arpad, Milliyet Yayınları). 12 Temmuz 1904te ()rta Şili'de dogmuş Neruda. Bir yaşına basmadan yitirdiği anası, köylülükten işçiliğe geçen babası, doöduöu coğrafyanın özellikleri onun şiirleri kadar akıcı bir anlatımla çizilir bu kitapta. "Dünya için, şiir için ve yağmurlar için" hazırlandığı do^a parçasıdıranlattı&ı. Veadım adım tanınzonun dünyasını. Şiirlcrinin gizini sezerek:"(...) Ilerkes atlarından incıi. Kutsal bir töreni andıran bir olaya tanıklık cdecektim. Yanımdakiler, çayırın orta yerinde durmakta olan bir öküz başının yanına gittiler vc hiç konuşmadan iskeletin kemikleri arasına biraz para ve yiyecek maddcsi koydular. Günün birinde yolunu şaşırıp da buralara gelen bir yolcu ya da kaçan bir zavallı, ölü'hayvan başının gözferinde yiyecek ve para bıılsun diye yapılan yardıma bcn de katıldım. Ne var ki seremoni bununla bitmcdi. Dostlarım, şapkalarını ellerinc aldılar vc bir ayaklarının üzerinde hoplayarak öküz başının çcvrcsindc dönmcye başladılar. Onlardan öncc de birçok yolcunun bu dansı yaptığı, kurukafanın çevresindeki ayak izlerinden belliydi. Bana yolumu gösteren bu insanların yanında şıınıı anladım ki, dünyanın en uzak, en ıssız köşesinde bile birbirini tanımayan insanlar arasında bir bag vardı." ijiirler de bu yiyecek ve paralar gibi, umulmaz ıssızlıkların ortasında beklemcz mi bizi? Gücümüzü yenilemek için. Neruda, Yaşadığımı ttiraf Ediyorum'da yalnız şiirinın gizlerini dcğil, dünya göKişünün ipuçlarını ve nedenlerini de sergiler. Şili tarininden yola çıkarak. Yıllarca ara verilerek, kimi zaman sekretere yazdırılarak ama hep içinden geldiğincc, iç dünyasındaki gizli bir şemaya uyula Neruda'mn Anriarı Şili'nin ozanıydı Neruda. Şili'nin ve dana güzel bir uünya özleyen herkesin. Pinochet'nin Allende'ye karşı darbe düzcnlediği, Allcndc'nin öfdürüldüğü günleri izleyen günlerde öldü. Olümü birbaşkaŞililinin Antonio Skarmeta'nın Neruda'mn Postacısı adlı romanında şöylc anlatılır: "(...) 'Şimdi beni pencercycgötür.''Yatın şair.' 'Bendcn ne saklıyorsun.' Belki de pencereyi açtığımda denizi göremeyeceğim. Yoksa onu da mı... onu da mı hapsettilerr'' (...) Neruda'mn penccrenin kolunu tutan elleri titredı. Belki de pencereyi açmak isti yordu, ama titremeyc ncdcn olan aynı yoğun madde damarlarında hızla akarken, ağzını da tükürükle doldurmuştu. f lclikopterlerin dcniz üzerindeki yansımalarını parçalayan ve gümüşi balıkların kaçışmasına nedcn olan metal dalgalanmada, su taneciklerinden özel ve samimi, kimscnin dokunamayacağı bir evin oluştuğunu görmek istiyordu. Gürültülü bir giz, damarlarında güçlükle yol alan kanda yayılıyordu. Bu nlizlenen siyah sıvı, meyve vcren gecelerin iirünii, içteki güçlü volkanın inancıydı: Tüm sözcüklerin adlandırmadan aradığı, ız ledigi ya da scssizcc adlandırdığı da aynı gizdi: Denizin karşısındaki evi ile şu camların arkasında kalan sudan ev birbirleriyle kaynaşıyor, mayalanıyordu. Gözleri nesnelcrin eviydi, dudaklarıysa sözlerin evi. Her ikisi de suyun içinde neşeyle ıslanıyordu. (...) Yeni bir hayatı ve şairin ölümünü başlatmak için bir giz gibi, kendi güzelliğinin ve hiçliğinin nedeni olarak, örtülü gözlerinin ölülerdcn oluşan lavın ve kana bulanan bileklerin altında, dudaklarının ucuna bir şiir gcldi. Mario, sair pencereyi açıp, rüzgâr odadaki loşluğu işgal ettiğinde dizeleri duyabildi: 'Ben gökyüzüyle örtülmüş denizc dönüyorum/ dalgalar arasındaki sessizlik/ tchlikeli bir araya karar veriyor/ Yaşam ölüyor, kan yatışıyor/ yeni bir hareket başlayana dek/ ve sonsuzluğun sesi yankılanıyor.' Mario şairi kucakladı. Dehşetle bakan gözlcrini örtmek için ellerini kaldınrken, 'ölme şair' dedi." (Neruda'mn Postacısı, Antonio Skarmeta, Çev: Zeynep K.umruluog'lu, Aksoy Yayıncılık). Neruda'nm Postacısı, Mario limenes adlı genç, lsla Negra ve Neruda'nm bir görünümünü kapsıyor. Ya da Mariojimencs adlı lsla Ncgralı gencin gözünden Pablo Neruda'yı anlatıyor. Nobel ödülüne aday dünyaca ünlü bir ozan sevdalı ve yoksul bir postacıyla neler konıışur, dünya ve şiir söz konusuysa. Ya sevda için neler söyler? Arka planda Şili'nin, Allende'nin ve Pinochet'nin profilleri görünmekte. Birfilm deçıkış noktası olan bu anlatı, tüm dünyadaki Neruda'lardan biri yalnızca. Onun bütün SAYFA 10 Şin'nin ozam rak yazılan bu anılar şairin ölümünden sonra toparianıp basılmış. Onun düzcltmesinden yoksun kalmış. Kitabının son bölümü Alknde'ye ayrılmış: "Anılarım için bu satırları çabuk çabuk yazıyorum. Yoldaşım Başkan Allcndc'nin ölümüylesonuçulanan o çileden çıkarıcı olaylardan,sonra öldürülmesini üç gün gizlcdiler. Ölüsünü gizli gömdülcr. O ölümsüz ölünün mezanna kadar sadece dul eşine izin verdiler birlikte gitmcsi için. (...) Bütün dünyanın acısını yüreğinde taşıyan tek bir kadın vardı ccsct gömülmcyc götüriilürken. O ünlülcrin ünlüsü insan, makineli tüfeklerin kurşunlanyla delık deşik edilmişli. Şili'ye bir kcz daha ihanct etmiş Şili kurşıınlanyla." Neruda, yılıardır karşı koyduğu kansere, dostu Allcndc'nin öldürülüşünden sonra yenik düşer. Bu sırada Santiago'daki evi tahrip edilmiş, otomobiline el konmuş, şoförü tutuklanmıstır. Dostlarının çoğu da. Yine de Meksika Başkanı'nın özel uçağıyla onu Meksika'ya aldırma önerisine karşı çıkar. üşmin onun isteğine karşın yaptığı hazırlıklar ise, onun uykusunun arasında ölüme kayışıyla boşa gider. Ncruda, Şili'yi terk etmemeye kararlıdır. Bir saat sonra ozanın bir başka evinin yağmalanıp yıkıldığı habcri gelecektir. Şili'nin bir parçasıdır Pablo Neruda. Ormanlarda bir yaprak, gökte bir kuş olarak yaşar durur: "Pablo kuşum ben/ tek tüylü kuş/ berrak bölgede bir uçucu/ ve karanlık berraklıkta,/ kanatlarını görünmcz/ .../ uçarım, uçarım bilmedcn/ karanlık geccdc yaralanmış/ kim bekliyor beni/ kimdir istcmeyen şarkımı/ ölümü beklcycn kim/ varlığımı bilmeyecek olan/ ve boyun eğdirmeye gelmeyecck bana/ kanatmaya beni, biikmcye/ haykıran rüzgânn yııttığı./ Bu yüzden gidip gelirim/ uçarım uçmam şakırım ama:/ öfkeli kuşuyum bcn/ dingin fırtınanın." (Kuşlar Sanatı, Pablo Neruda, Çeviren: Erdal Alova, Milliyet Yayınları). Bir ozanın yurduyla nasıl birlcsti^ini, nası! topragına katıldığım görmek için, Neruda'mn Kuşlar Sanatı'nı okumak yeter. Yaşamıyla ilgili hiçbir şey bilmescniz bile, şu dizelcr onun hangi savaşımları verdiğini, nasıl yaşadığını sezuirccektir size: "Ben, halkın/ şairi, bir taşralı, kuşbaz/ koşturtlum dünyada yaşamı arayarak:/ kuş kuş tanıdım toprağı:/ keşfcttim atcşin uçtuğu yeri:/ enerji kaybını/veödüllendirildi benim yansızlığım,/ kimsc bir şey ödemediyse dc bunun için,/ çünkü ruhuma bastım o kanatları/ ve kıpırtısızhk hiç tutunamadı bendc." Neruda'mn kitaplarını okumanın zamanıdırbence. Onun için yazılanları da. Çünkü, Pinochet'in yargılanması ve demokratik haklanmn tartışıldığı günlcrdeyiz. Once Ncruda'yı okııyun. Sonra, Yaşadığımı Itiraf Ediyorum'un sonundaCurt Mcyer clason'un ekledigi Bitiriş Sözü'nü. Sonra şu satırlann altını çizin: "23 Eylül akşanıı saat 23 'te kalbi durdu. Uykusunun içinde ölüme kayıverdi. Gencral Pinochet üç gün süreyle yas tutulmasını emretti. Bir saat sonra isc, Matılde'ye bir telefon geldi: Valparaiso'daki evleri tahrip edilmişti." Ikı yüzlülüğün yargı önünde bir cezası yoktur belki. Ama yağmacılık herhalde cezalaııdınlmalıdır. Acaba Pinochet'nin yargılanmasını isteycnler, onu Neruda için de yargılamayı düşündüler mi? • Yaşadığımı ttiraf Ediyorum/ Pablo Ncruda / Çeviren Aht Arpad / Milliyet Yayınları / 462 v CUMHURİYET KİTAP SAYI 46i Kuştar Sanatı Slll'nln bir parçasıdır Pablo Neruda. Ormanlarda bir vaprak, gökte bir ku$ olarak yaşar durur.