Katalog

Dilbilim dersleri Prof. Dr. ERDİM OZTOKAT' D eğerli hocamız, dostumuz, onun deyişiyle uğraşdaşımız Berke Vardar'dan söz ederken onu bir dil ustası olarak tanımlamak sanırım çok yerindeolur. B. Vardar gerçektcn debir dil ustasıydı, Türkçe'ye âşıktı. Asıl uzmanlık alanı olan Fransız Dili ve Edebiyatı alanındaki yetkinliği ve cok gelişmiş bilimsel donanımı onu sürekli anadili üstünc düşünmeye itiyordu. însanın yabancı bir dili ne denli iyi öğrenirse öğrensin, bildirişim gereksinmdcrini cn iyi kendi anadilinin sunduğu olanaklarla karşılayabileceğinisavıınurdu. Nedeolsa yabancı dil yabancı, yapay bir ortamdı; düşüncenin oluşup geliştiği, en iyi dile getirildiği ortam insanın anadiliydi. Ulu önder Atatürk'ün öngördüğü devrimlerin ayrılmaz bir parçası olarak gördüğü dil dcvriminc uönülden bağlı bir bilim adamıydı. Tiirk Dil Kurumu'nda yaptığı çalışmalardan gıırurla söz eder di. Anadiline saygının en bıiyiik erdem olduğuna inanxr, hcnı bilimscl çalısnıalannda, hem de gündelik yaşamında kullandığı dilc büyük özen gösterirdi. Kimi zaman oluşturduğu metindeki bir sözcüğe takılır, düşüncesini cn iyi yansıttığına inandığı deyişi buluncaya dek kafa yorardı. Dilscl tutarlılıöa önem vcrir, savruk vc özeıısiz bir dilin düşünsel diizlemdekı bulanıklığı y.ınsırtığına inanırdı. Uzunca bir siiredir taıtışılan konu olan yabancı dildeöğretimin sakıncalarını sık sık yinclcrdi. Yabancı dildc bilim yapılamayacağını, Tiirkçe'nin bilim dili olarak geliştirilmesi gerektiğini savunurdu. Dilbilim ve özellikle de sözlükbilim alanında çok sayıda yapıt veren B. Vardar ayrıca önemli kuramcılardan (F. de Saussııre, A. Martinet) yaptığı çevirilcrlc dilbilimin Türkiye'de yaygınlaşmasını sağladığı gibi Türkçc'nin anlatım olanaklarını da ortaya koydu. 13. Vardar için çağdaş dilbilim düzeyinc ulaşmanın en zer sorunlarla boğuşup, onları aştığı için, hazır çözümlcr önermez, okunması gereken birkaç yazı ya da kitap verir, çözümleri bıılmamızı saglardı. Çoğu kez de sorunları önceden kestirir, "bakalım bununasıl aşacaksın?" derdi. "Bu adam düşüncelerimizi mi okuyor?" diye kendi kendimize sorup şaşınp kalırdık. Bugün de karşımıza çıkan güçlükleri aşmak için çoğıı kez Berke hoca olsa acaba nasıl bir yol önerirdi diye düşünmekten kendimizi alamıyoruz. Yaklaşık yirmi yıllık birliktelikten sonra şunu söyleyebiliriz: Üstün bilimsel nitcliklcrinin yanı sıra B. Vardar her şeydcn önce örnek bir insandı. Yaşamtmızın her alanında yolumuzu aynınlatan örnek bir insan. Bir kez daha özlem ve sevgiyle anıyoruz. • (*) Î.Ü. Edebiyat Fakültesi Fransız Dili vc Edebiyalı Anabilim Dalı ramiz ctlebiyaL Fransız Edebiyatı / Dilbilimin Temel kavram ve llkeleri/ Berke Vardar/ Multihngual / 2<Xh. Prof. Dr. Berke Var dar/Multümgual / 1'JOs. Tiirkçe'nin anlatım olanakları Berke Vardar kızı Deniz'le birlikte... önemli koşullanndan biri deTürkçe dilbilimsel bir söylem olusturabilmekti. Bunu da Türkçe ye gönül vermiş olanların bir utkusu, Atatürk'ün önerdiği yolda bir atılım olarak görüyordu. Bitmez tükenmez çalışma gücüyle bu yolda hepimizi yüreklendirip yönlendiriyordu. Belki de en üstün niteliği edin diği bilgileri paylaijmaktan, bu bilgileri başkalannın kullanımına sunmaktan büyük haz duymasıydı. Çoğu kez çalışmalarımızda karşımıza çıkan ve bilgi eksikliğimizden kaynaklanan güçlükler karşısında bocaladığımızda neredeyse keyif alırdı. Bunu yapılan işin gereği olarak görürdü. Kendisi çok daha önceleri ben Işlevsel Genel Dilbilim/ Andre Martinet /Çevtren: Berke Vardar/Multilingual / 248 s Genel Dilbilim Denleri/Ferdınand de Sausture/ Çevtren. Berke Vardar /Multilingual/}47 s. Berke Vardar ve Işlevsel Dilbilim Yrd. Doc. Dr. NECMETTİN SEVİL' B erke Vardar, bilim adamı kimliğini uluslararası boyuta taşımış, çalışmalarında ortaya koydugu bilimsel nesnellik ve ulaştığı evrensellik düzeyiyle Türkiye'de her dilbilimcinin örnek alması gereken bir kişilikti. 6 Haziran 1990 tarihinde, îspanya'da Leon Üniversitesi'nde gerçekleştirilen XVII. Uluslararası îşlevsel Dilbilim kolokyumunda Bcrkc Vardar'ın anısına düzenlenen oturumda, Andre Martinet'nin Işlevsel Dilbilim'in "me!jalc"sini O'na devretıneyi tasarladığını belirtmiş olması göz öniindc bulundurulursa (Dilbilim X, 1993,s. 5), bu gözlemin hiç de abartılı olmadığı anlaşılır. Bcrkc Vardar'ın, Fransız dilbilimine ilişkin, özellikle de sözlükbilimsel nitelikli FJude lexıcologıque d'ıtn champ notıonnel. Le champ notionnel de la liberte en Francc de 1(ı2/ â 1642 ("Bir Kavram Alanının Sözlükbilimsel lncelemesi. 16271642 Arasında Fransa'da Ozgürlük Kavram Alanı", tstanbul, I.Ü. Hıl. Fak. Yay., 1969) vvStruc ture fondamentale dn vocabulaırc social et polıtıque en France, de 1815 â 1830 ("1815 1830 Arasında Fransa'da Toplumsal ve Siyasal Sözcük Dağarcığının Temel Yapısı", lstanbul, I.Ü. Ed. Fak. Yay., 1973) basjıklı çalışmalarında ortaya koyduğu veriler, günümüzde Fransa'nın en öndc gelcn ve en kapsamlı sözlüğü olan Tre'sor de la langue francaıse. Dictionnaire de la langue du 19e et an 20e ueclein, yalruzca Vlll, IX., X., XI., XII. ve XIII. ciltlerinde 150 dolayında alıntıya konu olmuştur. Sözlükbilimsel alan kavramına çağcıl boyutunu kazandıran dilbilimcilerden söz ederken, Lorenzo Renzi'nin, Georges Matore ve Jean Dubois'nın yanı sıra, bu iki yapıtı aracıhgıyla Berke Vardar'ı da anması (Nuova intraduzıone alla fdologta romanza, 1985, s. 212), onun sözlükbuim kuramı içindeki yerini açıkça göstermektedir. Berke Vardar, Türkiye'de dilbilim çalışmalarının yerlesmcsi ve gelişmesi için yapısalcı örneğe Jayanan çağdaş dilhili min temel kaynaklannı da dilimize kazandırmaya önem vermiştir. Bu çerçevedc sayılabilccck birçok örncğin yanı sıra, kendisiniıı de üyesi olduğu Işlevsel Dilbilim Okulu'nıın temel yapıtı niteliğini taşıyan vc bu okulun kurucusu Andre Martinet'nin kaleme aldığı FJe'ments de lınguistujue ge'ne'rale'i, Berke Vardar'ın Işlevsel Genel Dilbilim (Ankara, Birey vc Toplum Yay., 1985) başlığıyla Türkçc'ye aktarması bu anlayışı örnek lendirir. Bu yapıtın Türkçe çevirisinin, Berke Vardar'ın tüm çevirileri gibi, Fransızca bilsin ya da bilmesin dilbilimle ilgilenen herkesin yakından tanıdığı ve özgün metinlere ıılaşmaya gcreksinim bile duyurnıadan, onların tadında okunmasını sağlayan titiz bir uğraştan kaynaklandığı tartışma götürmez. Öte yandan, îileviel Genel Dilbilim'i salt çeviri etkinlig'inin sınırlarının ötesine geçcn bir çalışma biçiminde nitelendirmck daha yerinde bir yaklaşım olur. Bu yapıtın 1980 yılında yapılan gözden geçirilmiş yeniden basımı dolayısıyla kaleme aldığV'Yeni Önsöz"de belirttiği gibi, çe^itli dillerin yanı sıra Türkçe'ye ya pılan cevıri, Andre Martinet'yi "temel nitelikli oldugu ortaya çıkan kimi kavramları daha iyi değerlendirmeye" ve ilk bakışta kuramsal açıdan önemli gibi görünen ama "işlevselci uygulamanın göz önünde tutmadığı ya da kimi araştırmacıları yanli!} yollara sürükleyen birtakım kavramları dışarlamak amacıyla bazı altböliımlcri yeniden yazmaya" yönlendirmiştir. l$levsel (jenel Dilbilim, hcm çcvıri aracılığıyla Işlevsel Dilbilim kuramının bütünlenmesine hem de sözlüksel yaratım aracilığıyla Türkçc'de dilbilim teriıncesinin varsıllasmasına katkıda bulunan bir etkinlik olarak değerlendirilmelidir. Gencl dilbilim tenmlerinin bir çoğunda olduğu gibi, Işlevselci yaklaşıma özgü kavramların bu yapıt aracılığıyla Türkçeleştirilmesini, söz gelimi: ayrtmsızlapna, belgeç, değerbilim, dizimbırim, eden durumu, niteç, saltck, vb. terimleri Berke Vardar'a borçluyuz. Berke Vardar, insan diline ilişkin tüm olgulara, dillerin bütün görünümlerine ilgi duyan bir bilim adamıydı: 1961 'den 1989'a uzanan ve 300'ü aşkın çalışmayı kapsayan yayınları (bkz. Dilbilim X, 1993, ss. 1938) O'nun bu yanını yeterince açık bir biçimde ortaya koymaktadır. Ama, örneğin sözlükbilimden işlevsel kurama uzanan doğrultuda gerçekleştirdiği bireşimler, düşüncesinin üstün niteliğini ve kapsamını göstermeye yeter; son çalışmalarında, işlevsel kuramın bir parçası olan deSerbilimle, özellikle de sözlüksel değerbilimle geometri kökcnli altüstoluşKuramınıbilimkuramsalbirbi reşime taşımayı, böylece çağdaş dilbilimin önünde yeni bakış açıları oluşturma yı amaçlıyordu. Berke Vardar'ın düşünceleri, aramızdan ayrıldıöı 8 Aralık 1989 tarihinden bu yana dilbilimle ilgilencn, yapıtlarını okuyan, anlavan ya ua en azından anlamaya çalışanlar aracılığıyla yaşıyor. Ama olağanüstü kişiliğinin ve sıradışı dostluğunun, yitmesiyle birlikte kendisini tanı mış olanlarda bıraktığı boşluk yaklaşık on yıldan bu yana durmaksızın büyüyor. Kusursuz nilim adamı ve eşsiz insan Berke Vardar'ın anısı önünde saygıyla eğiliyoruz. • ' CUMHURİYET KİTAP SAYI 460 SAYFA 4