Katalog

propagandaya zorlayabdu Duzenın her turlusu kaostan yegdır " Nasıl H G Wells'ın Zaman Makıncsı (1895) bır luak geletek gonınıımundcn çok Vıktorycn cehcnncm korkusu \ e onun bır çok turevınce ılham edddıybc, Cesur Ycnı Dunya'nın yuzeyınm altında da I Iuxlcy'nın ekonomık karışıklığa dışkın marazı buyu lenmışlığı, 1931'de ulusal yaşaını şekıllen daen polıtık atalet vc sosyal hu/ursuzluk, kıızı çozmck ıçın oııe surulen çozum one rden yatmaktadır Sozgelımı Kulukça ve ijartlandırma Mııdum ait sınıfların "her fır satta" kırlara gıtnıek ve yasa gereğı "alet ge rcktırecek sporlarla dgdenmek ve boylece ulaşım kadar urctdmış ncsnelcr tuketmek" ıçın şartlandırıldıklarını soylcdığınde ve "Atıp kurtulnıak onarmaktan yeödır"ın Dunya Dcvlctı'ndc akbiomatık olduğunu oğrendığımızde Huxlcy Bntanya'nın kar bdaştığı soı unların tuketım yetersi7İığınden kaynaklandığını one buren teonyı (kı Hux ley bunu ckonomıst J M Kcynes'e atfeder veşıddetle ıeddeder) hıcvctmektedır Kcy nes, aynı zamanda, sistematık bır kamu ça lışmalan programı yoluyla ışbizlığuı duşuru lup ekonomının ycnıden canlandırdabîlece ğıne ınanıyordu Stoke Pogcs'dakı Engellı Golf, Londra'nın batı banlıyolerınde top lanan Merkczkaçh Zıplayan Kukla kulefe rı ve "Nottıng Hıll'den wdlesdcn'a gıden anayol boyunca ıkı sıra halınde dızılmtş" olan Escalator Fıvcb Kortlan romanın yi 7ildığı tarıhtc onca tanışmaya yol açan Key nesgıl gırı^ınılcı ın alayti bclınmlcrıdır Cesur Yenı Dunya'nın arka planını tam olarak bılmek romanın kara utopyacı daya naklarını hıçbır şekıjde geçersız kdma7 Ro man, şırkct devletın doğasındakı totalıter tehlıkclenn bır geleccğc yansitımı olarak okunabdeceğı gıbı, Amenkan ocusu uzcrı ne bır hıcıv olarak da alımlanabılır Gordu Sumuz gıbı Cesur Ycnı Dunya Huxley'nın bdımsel planlamaya dolayh vc umutsuz de> teğı olarak dahı yonımlanabılır Butun me tıruer ozerktır, bızzat Cesur Yenı Dunya da Huxley'nın romanı yazdığı sıralar urettığı çeşıtlı kurmaca olmayan yazılarla romant nıçuı yazdığı ve ne anlama geldığıne dışkın gerıye donuk açddamaları da bırbutun ola rak değerlendırdebdır vcya her bın kendı başına ele alınabüır Fakat okur hangı yo rumu ycğlerse yeğlesm, oyle gorunuyor kı Cesur Yenı Dunya'nın yapısı 1931 'ın Nısan ve Ağustos'u arasında Huxley ıçın çok so runlu bır haldeydı, çunku bır hıcıv mı, bır kehanet mı, yoksa bır proje mı yazdığından kendısı de emın değddı 1935'te bır gazete cı gonlunun "Vahşı'nın ısteklerınden yana mı, şartlandırdmış ıstıkrar ıdealınden yana mı" olduğunu sorduğunda, \ Iuxley'nın "tkıstnden yana da değd, bence ıkı ucun arasındakı bır orta hem ıstemeye değer hem olabdırdır, hem de bızım hedefımız olmalı dır" dıye yanıtladığı aktardır Ardamlı bı çımde, "Geleeek hakkında komık, en azın dan alaycı bır ıoman"ın tamamlanışını ha ber veren babasına Ağustob 1931 'de yazdı ğı bır mektup, "Beş Ydlık Plan doğrultu sunda bır şeyler benımsemcdığı takdırde, dunyanın gerıye kalanının çokeceğı" yolun dakı kanibinm "gıtgıde guçlendığı"nı bddı rerek bıtıyordu Cesur Yenı Dunya'ya 1946'da yazdığı onsozde romanı ya/dığı do nemdc planlanıa ve ojenığın kendısı ıçın sa hıp olduğu çekıcdığc hıçbır gondermede bulunma7 I îıtlcr vc "Ndıaı Çozum" bu tur fikırlen dusunulemez kdmıştı vc o gundcn sonra Huxley bu fikırlen terk ettı Boyley ken onso7 ve Brave New World Revısıtcd (1958), Sovyet Komuni7mı'nın hegemonya sının ışaretferını verdığı "kâbusumsu" gele ceğe dışkın kehanctsı rarkındalığı vurgular Cesur Yenı Dunya nın en guçlu yonlc rınden bırı, teşrıh mababina yatırıîamaması, kategoıık yoruma dırenmebidır Sozgclımı Mayıs 1931'de yayımlanan bır makaledc D H Lawrence, Nevv Mexıco'nun "buyuk maddı ve mckanık gehbmc çağı"ndan ken dısını nasd "sonsııza dek" kurtararak değıs tırdığını anlattı I Iuxley nın Vahşı Ayrıbol gelerı bu dcncmcyc (The Plumed Serpent (1926) ve Mornıngs ın Mexıco (1927)) çok şey borçludur Bu yapıtlarda Lawrencc, su reklı anımıstık ınsan ruhuna bağlı kalan Amenkan ycrlderı de Ford'la malul Bırle CUMHURİYET KİTAP SAYI 510 şık Devlctkr'ın demokratık yurttaşları ara sına bır ayrım cızcr Cesur Yenı Dunya da aynı ayıımı kullanıyor gorunmektc vc lıat ta Huxley bır Pueblo Yerlısı nın kırışık yu 7unu bctımlemek ıçın Lawrence'ın favorı bozcuklerınden bırını, "obsıdıan"ı kullanır Lawrence 1930'da oldu, r luxley de 1932'dc yazar arkadaşının mektuplarını yayımladı Bunları yayına hazırlarken Huxley New Mexn.o nun Laurence'a ıfadc cttıgı anla mın çarpıcı tanıklaı ıyla karşılaştı Cesur Ye nı Dunya kısmcn LavvreiKe a bır başka atıf olarak okunabdır takat romanın bırçok yo nu goz onunde bulundurulunca, durum go runduğu kadar basıt degddıı I Iuxley as lında Lawrcnce ın ılkel kulturlere "geıdık çı" ovgusune ılımlı yaklaşmaz ve de roma nın bon bolumunde Vahşı kendısını "bırku cak dolusu yeşd dıken"ın uzerıne attığı 7a man, bu, Lawrencc'a saygılı bır gonderme anı olmaktan çok Bırkın'ın Women ın Lo ve'da dıkenlı çalılığa çırdçıplak atlayısının parodısıdır Benzcr bıçınıde, "etıne doıgun bır sarışın" olarak Lında da, kotabinın olu munden bonra omrunu New Mexıco'da ge çıren ve Lavvrcnte'ın mektuplarını derler ken bır haylı çatıştığı Fıcda Lavvrence'a eğ retı bır benzcrlıkten fa/lasını taşır Vahşı Aynbolgesı'nı gayrı ınsanı Dunya Devletı'nın gunahıyla sevabıyla, ınsanı an tıtezı olarak okuyanlar, Malpaib'ın ırkçı on yargibi içınde Lında ve John'ın dışlanmış Iıklarının ("Ten reneımden oturu bcndcn hoşlanmaddar der fohn Bernard ve I enı na'ya 7 Bolum'dekırbaclama avınındedk karşdaştıklarında "Hep boyleoldu ") Ber nard Marx ve Hemholt? Waltson'ın Dun ya Devletı'ndckı ıkdemlerınden daha ta lıammul eddeme7 olduğunu kabul etmelı dırler Ortodoks olmayan davranış Ncw Mexıco'da Londra'dakinden daha şıddet le cezalandırdmaktadır vc Malpaıs'ın tote mızmle meskalı Dunya Devletı'nın For dızm'le s.omabinın kaba eşdeğerlerınden başka bır şeyler mıdır? Buna karşdık FS 632 'nın sıvrı yanlan torpulenmış mutluluk lar dıyarı, bapkın davranışm, ınsan hatası nın, duygubal ıstıkrarsizlığın ve toplumsal duzensızılığın kokunun kazındığı bır yer değddır Asayış polısı, Park Sokagı arbede sı gıbı progranüanmamış anlaşmazlıklar patlak verdıöınde dgdenmek uzere hazır bekletdır, Kuluçka ve Şartlandırma Mudu ru gıbı yuksek mevkılı bırının de genç Lın da'yla yıkıcı ve romantık bır dışkıye gırme sı, kadının da "Tomakın"ıne kendını ada ması ınban tutkusunun bastınlamaması ko nusunda çok şey anlatır Benzer bıçımde, "populcr" ve "etıne dolgun" Lenına Crowe, Iıenry Foster'la olan ozel dışkısını, gelış mesı engellenmış Bernard Marx'a açıkla namaz bır duşkunluğe evrdtır ve 13 Bo lum'de bıldınldığı uzere, Mwanza Mwan za'dakı bır Alfa Fksı ıdarccının erken olu mune yol açan da Lenına'nın ınsanca bır ha tasıdır Aynı şckdde, Bernard'ın kısa boylu luğu ve ınançsızlığının, bır ınbanın geçmış tekı sakarca bır hatasından kaynaklanmış olabdeccğı yolunda soylentder dolaşmakta dır 1946 tarıhlı onsozde Huxley, romam ye nıden yazacak olsa Vahşı'ye uçuncu bır se çcnck, ekonomının merkezsız, polıtıkanın anarşıst, bılım vc teknolojının uisanlığı bas kı altına almak yenne, ona hızmet etmek ıçın kullandacağı bır toplulukta yaşama sc çeneöı sunacağını açiklar "Dın ınsanın Mutlak Sonu'na dışkın bdınçlı \e zekıce meşgalebi, ıçlun Tao ya da Logos'un, askın Tanrı ya da Brahman'ın bırleştıncı bılgısı olurdu" der Okuyucular olarak romanda bu satırları gozden geçınp değıştırmedıgı ıçın Huxlev ye muteşekkır olmalıyız, çun kıı eğer oyle yapbaydı, Cesur Yenı Dunya kuşkusuz ıi7un surclı cazıbesını yıtırırdı Paradoksal bıçımde Cesur Yenı Dunya'nın bır yırmınu yuzyd klasığı olma ozellığını guvenceleyen şey, 1931'de Brıtanya'yla Huxley'yı kuşatan ve romanının derın çılt 'onluluğunu doğuran kaygı ılc belırsızlık lerdır • Bilai hakkımn serüveni Av. FİKRET İLKİZ Çetin Özek, "Basın Özgürlüğünden Bılgilenme Hakhna'da ılgınçbiryolkatedıyor I KaygıvebelrstzMder WpWdvnH,keHanetml? lk basısı 1953 vc ıkıncı basısı 1964 ydın da yapılan "Açıklamalı Basın Kanunu veDgili Mevzuat"ın uçuncu basısı 1991 yılında yâpıldı Lserın yazarları frof. Dr. Sahir Erman vc Prof. Dr. Çetin Özek bu onemlı yapıtın "Onsozunu" 1 2 1990 gunu yazmışlar Yapıt medya dunyası vc halkın bılgdenme hakkı ıçın 1953 ydından gunu muzc bıncık başvuru kaynağı olma ozellı Sını koruyor 46 yd once bınncı basısı yayım lanan bu yapıtın onsozunde her ıkı Hoca mız "basın hurriyetinin guvenli ve surekli bir hukuk sistemi içerisinde gelişmesi"nı ıstemışlcr 8 yd once yayımlanan son bası nın onso7undc ıse bakın ne demışler / lalbukt bu ozgurluk (basın ozgurluğu) bır vcya btrkaç gazeteanın kendı ftktr ve du iuncclcrını açklamah beltrlı olayları halka duyurup duyurmamak veya bu duyuruş bıçı mtnı seçmek ozgurluğu deg'ıldır bu ozgurluk okuyuıunun yanı halkın olayları zamanın da oğrenmek bu olaylar hakkında değtşık hatta zıtfıkır vc duşuncelerle temasa geçmek ve bunun tanucunda da kendı fıktr ve duşun celerınt olusturmak ıçın tanınmıs ve korun mujtur Dığer bır deyımle ferdıbıreysel' de ğıl 'genel kamusal' bır ozgurluk soz konu%u dur ' Aradan ydlar geçtı Sahır Hoca'yı yıtır dık çok şukur eserlerı yaşıyor Hocamın yokluğuna alışamadım Gulumsemesını anımsıyorum Teblıölerını, kıtaplarını, ya zılannı okuyorum Tartışmalannı, kavgala rımm ozluyorum lyı kı Çetın ()zek I loca çalışmalannı du ını dun ı gıbı burduruyor Halkın bılgı edınr edınme hakkı ıun yarım yuzyddır yazıyc anlatıyor, or, kıtap çılcarıyor "Kanunkıtabı"( okumakzor ve sevımsi7 bır ıştır Kanunu kıtaplaştırmak daha zordur 1 lele hele kanun kıtabını oku nur kdrnak yuzlerce klasorluk dava dosya sını okuyup duruşmaya çıkmaktan daha zordur Prof Dr Çetin Ozek tum zorlukja rı aşmış Zoru yenmış Ortava "Basın Özgurluğunden Bilgilenme Hakkına" adh bd ı dolu yapıt çıkmış Basmda yenı sorunlar u kıtapta tartışdıyor Etık, promosyon ve ya "devlet sırn' kavramları ırdelcnıyor Sa nat eleştıribi nedır? Ozel yaşam, mızah hak kı, mustehcenldt, radyo ve televızyonların kuruluşu, babinda tekelleşme yenı bır bakış açısıylabu kıtapta yer alıyor Çetin I Iocamız "detışım" vç "bılgilenme" hakkıııuı ozune kıtabının "Ondeyişinde" açıklık gctırmış "Gerçekte bılgtnın, duşuntenın }u veya bu dettjim araçlanyla apklanması onemlı de (tldır Onemlı olan tletışım konusudur Be lırtılen nedenle, haberlesme hukuku, basın hukuku, 'kıllc ıletijim hukuku, 'haberver me hakkı gıbı tenmhr, 'bılgilenme açısın dan, 'ozu bır yana bırakıp, bıçımı one çıkart maktadtr Bu tutum, ılettsımın ozunu oluş turan 'dusunce ozgurluğu sorununu karan lıkta, arkada bırakmaktadır Bıreytel ve top lumsal btlgılenmeden btklınen ıslevtn ger çekleşmeu doğalolarak, bılgılenmentn, 'çok yonlu' 'gerçek 'saptınlmamış', 'ozgur', bıl gı dolasımını guvt nıeye kavusturmus, <ıaptırılan bılgılerınt denetleycn bır bılgilenme sıstemı nın oluşturulması gerekır Dusuncı nın açıklanması ozgurluğunden doğan hak ların btreyt tamnıp tanınmaması, tınırlamp 'iintrlanmamasıdır Eılgılenmenın, duşunce açtklamauntn ttntrlanmauyla, 'bıreysel' ve 'toplumsal bılgilenme alanında 'saklı'alan laryaratılmıs olur Dtğerbırdeytşle, bılgtlen me, ancak, haber, eleştırı, yaratma gıbı her turden dusuncentn sınırlanmaması tle ger çekleşır Gerçektcn yıne ozdeyış yazısında yer al dıgı gıbı, bılgilenme hakkı, demokratık sıs temın saydamlık", "çogulculuk", "uzlaş macılık ' değışımcılık" nıtelıklerını sağla yan suıeçtır Bu nedenle de, bılgilenme bu recının amacını saglayabdecek detışım du 7enı oluşturulmalıdır Bu duzenın olustu rulmasında ımzalanan uluslararası s>ozleş meler dıkkatc a 11 n m a 11 d ı r Çetin Hocamız bu yapıtını na sıl oluşturmuş 5 Dıyor kı, "Uzun yıllar busın hukuku ılc ilgilenen hukukçu olarak yazılarımı, ıncelemelerimi, dilekçelerı mı derlemeye heves ettim. Bu heves ile yazılarım arasından seçtilderim bu yapıtı oluşturmuştur. Okuvan olursa, okuyucu yapıtın başınn koyduğum 'ondeyiş'ın uzunluftuna saşmış ve gereğini kavrayamamış olabılır Yapıta koyduğumuz yazılar, doğal olarak, hukııksal, bilımsel niteliğini yitirmış değildir Buna karşın geçen sureçte, ınsan haldarı kavramında koklu değışım olmuş. Kaldı ki, TV, radyo gibı dığer kitle ıletışım araçlan için de aynı değışım soz konusudur. Kısa bır deyışle, ozde değişım olmamakla beraber, anayasal ve yasal duzeniemelerle, guvenceli iletişim ve duşunce nçıklama duzeni oluşturulmuştur. Bu sonuç, ılkel sitelerden gunumuze gelen bir seruvendir. 'Öndeyış', bu seruvenin kısa hikâvesidir. Bu hikâyenin sonu, 'bılgilenme hakkı'dır. Bu, hikâyenin sonunda: (...) Artık, bilgi dolasımını sağlayan, profesyonel basın çalışanları, 'Haber vcrmek hakkını' kullandığı için değil, 'haber vermek gorevinı' yapUğı için, hukuka uygun davranmış oluyor.. Artık, bireyin duşunce açıklamak hakkımn sınırlanması bireysel bır sınır sayılmayıp, bilgilenme hakkımn engcllenmesı anlamına geldiği ıçın, toplumsal sınır sayılıyor... Artık 'doğrudan demokrasısı' olarak kavranılıyor... Gıderek, 'bilgilenme hakkı' olmaktan çıkarıiarak, 'bireyın bılgilenme gorevi'ne dönuşturuluyor..." Çetin Hocamızın 'hevesıne" teşekkur cdıyorum Seruvene gonullu katdacağıni Bu kıtaptakı oğretdennı " bılgdenme gore vı" olarak kabul edıyorum Sınava katılacak oğrencı gıbı derbime çalışacağım tletışım Fakultelerındekı oğrencderıme bu kıtapta kı orneklerle dcrs anlatacağım Profesyonel gazetecdere bu kıtabı onerecegun Basın da valarındakı savunmalarımda bu kıtaptakı orneklerden yaıarlanacağım Gazetelerde kı, telcvızyon ve radyolardakı "haber", "elestın" ve "yorumlardan" rahatbizlıkları nı dıle getıren polıtıkacdann mutlaka bu kı taba goz atarak saydam yonetımı" nasıl ya ratacaklarını oğrenebdeceklerını anlatma ya çalışacağım Gunumuz ve geleceğımu ıçın bılgdenme hakkını temel ınsan hak vc ozgurluğu olarak kabul edıp savunmak ve kprumak amacıyla yaşadıklarımi7, "Basın Ozgurluğunden Bilgilenme Hakkına" kıta bındakı orneklcr, ulkemızın gerçekleııdıı Gerçeklerle yu7İeşmek ve onıardan kork mamak demokrasının bınncı adımıdır Cıd zctecder ve halk demokratık toplum duze nı ıçın "bdgdencrek" hak ve ozgurluklcıı ne sahıp çıkacaktır Bu kıtap "kanun kıta bı" nıtelığını aşmıştır Gazete, radyo, tele vızyon yayınlarının suçlanmasıyla yaşanan hukuka aykırdıklar dava dosyalarından, ad lıye konüorlarından çıkıp halkın bdgibine ulaşmıştır Kıtap ulkcmızdc "olup bıteıde rın' ete kemığe burunmuşorneklerıylc do ludur Onun ıcın "yaşayan" bır yapıt orta yaçıkmıştır Oİcunur Bdgıdoludur Oğre tıcıdır Hukukçuya yol gobterır Gazetecıye yaptığı gorevın ne kadar onemlı olduğunu anımsatır Insanlarımız hak ve demokrasıyı yaşam bıçımıne donuşturur Prof Dr Çe tın Özek'm, Sayın I locamın talebesı olarak, "Basın Ozgurluğunden Bilgilenme Hakkrna" kıtabındakı scruvende" anlatıfan hak ıçın mucadeleyı "bılgı" ılesurdurmckgore vımdır Sınav ıçın kıtapta yazılanları yaşama geçırmcyc çahbacağım Umarım sınır ge çecek not afabılırım • SAYFA 15 l ( •) Worcester College, Oxford, 1993 Çevıren Savaş Kıltç Cesur Yeni Dunya I Aldom }luxley /Çc vırt Umıt Tosu» / Ithakı Yayınlan / 312 s