Katalog

'Cesur Yeni Dflnva' flzerine Cesur Yeni Dünya, uzun zamandır, Zamyatin'in Biz'i (192021), Koestler'in Gün Ortasında Karanlık (1940) ve Onvell'in Bin Dokuz Yüz Seksen Dört'ü (1949) ile birlikte yirminci yüzyılın başlıca kara ütopya (dystopia) veya karşıütopya (antiutopia) romanlarından sayılır. Adı, aşırımodern, anlatdamayacak derecede saçma ve gülünç görülen ya da insan özgürlüğüne yönelik potansivel bir tehlikeyi barındıran herhangi bir gelişmeyle bağlantılı olarak kendiliğinden akla gelen yaygın bir medya kalıpsözü şimdilerde. DAVID BRADSHAVV * yatin'in Biz'i (192021), Koestler'in Gün Ortasında Karanlık (1940) ve Onvell'in Bin Dokuz Yüz Seksen Dört'ü (1949) ile birlikte yirminci yüzyılın başlıca kara ütopya (dystopia) veya karsıütopya (antiutopia) romanlarından sayılır. Adı, aşırımodem, anlatılamayacak dercccdc saçma ve gülünç görülen ya da insan özgürlüğüne yönelik potansiyel bir tehlikeyi barındıran herhangi bir gelişmeyle bağlantılı olarak kendiliğinden akla gelen yaygın bir medya kalıpsözü şimdilerde. Ne var ki, romanı yazarken Huxley kafasında "kâbusumsu' gelecekten başka şeylcr de taşıyordu ve romanın tasarlanıp yazıldığı koş,ulları bilmek bize, birçok okuyucunun Cesur Yeni Dünya'da sezdiği kararsızlığı açıklamakta yarduncı olabilir. Haziran 1931 'de Huxley bir gazete muhabirine, Amerika'ya ikinci bir gezi planladığını söylemişti, "sırf daha kötüsünü bilmek için, bence, insanın zaman zaman yapması gerek." Mayıs ayında da bir başka muhabirc "gclecek haklunda bir roman" yazdığını söylemişti. "Wellsgil Ütopya'nuı deh şeti ve ona karşı bir başkaldın üzerine." Birkaç ycrdc Huiley, H.G. Wells'in Tanrılara Benzcyen însanlar'ı ile (1923) ve onun sadece "etkin, iyimser, buluşçu, yenilikçi, yenilikçi ve iyi huylu" vurttaşlarla doldurduğu tozpembe bir ütopya çizmesiyle alay etmiştir. "Wellsgil" tcrimini kullanışı burada, ilerlemeci balaşın ona en itici vc saçma gelen tüm yönlerini kapsar. Fakat Huxfey, Anthonuy Burcess'ın bir keresinde yaftaladığı gibi, "antiwellscilerin en büyüğü" değildi Kesinlikle. Aksine, Tanrılara Benzeyen İnsanlar bir yana, Huxley'nin 1920'lerde ve 30'lann bajında Wells'le bir hayli şey paylaşıyordu: Ozellikle de parlamenter demoKrasiye yönelik güçlü hoşgörü ve kitle toplumunun scçkin bir uzmanlar kastı tarafından kontrol edilen bir zihinsel düzey hiyerarsisi biçiminde yeniden düzenlenmesi gerektiği yolundaki güçlü inanç. Huxley'nin Cesur Yeni DünyaVı yazmaktaki asıl amacı, pekâlâ Tanrılara Benzeyen însanlar'ı ve anlattığı düşlemsel "California" dünyasını yermek olabilir; ama romanı yazmaya başlar başlamaz, I Iuxlcy'nin kurmaca bir gcleceğtn parodisini yapmaya yönelik istcği, şimdinin kurmaca olmayan acil sorunlanna korkulu ilgisiylc kanştı. Aldous Huxley romanını ilk kez 1932 yıltnda yayımlamıştı İ lk olarak 1932'de yayımlanan Cesur Yeni Dünya "F.S. 632'de, bu istikrar yılında" geçmektedir, yanı Amerikan araba kodamanı Henry Ford'un (18631947) gelişinden 632 yıl sonra; Henry Ford ki onun çok başarıh olan T Modeli (19081927) taşıma bandı ve uzmanlaşmış emek gibi salt toplu üretim yöntcmleriyle üretilmiş ilk otomobildi. Ford, Dokuz Yıllık Savaş'la büyük Ekonomik Bunalım'ın çifte felaketinden sonra kurulmuş bir küresel kast sistemi olan Dünya Dcvleti'nin önde gelen ilahıdır, onun endüstri felsefesi de bu düzen içindeki hayatın her yönüne hükmeder. Dünya Devleti'nin istikran, biyolojik miihendislik ve insanı heryönden koşullandırmanın bir terkibiyle sağlanır. Bu devletin standartlaştırıknış iki milyar yurttaşı sadece on bin soyadını paylaşır ve dünyaya doğarak gelmemişlerdir, önceden bcürlenmiş rollerini yerine getirmek üzere "kuluçka"dan çıkarılmışlardır. Politik gövdedeki hücrclerden öte bir şey değillerciır. Çocuklukla edilgen itaarin, madui tükeümin ve önüne gelenle zihinsiz yatıp kalkmanın erdcmleri hipnopedya (uykuda öğretim) yoluyla telkin edilir. Ileriki yaşamlannda Dünya Devleti'nin yurttaşlarına ücrctsiz somalar, hükümetçe onaylanmış haplar verilir ve sürü halinde Cemaat Terennümleri ve Dayanışma Ayinleri için (ki rutin olarak bir sefahat âlemiyle sona ererler) toplanırlar, bu toplantılar Dünya Devleti'nin savsözü olan "cemaat, aydınlık, istikrar" değerlerini daha derin biçimde aşılamak için düzenlenir. Hayatın her yönü toplumsal yarar düzeyine indirgenmiştir, hatta cesetlerden kullanışlı fosfor kaynakları olarak yararlanılmak tadır. Dünya Devleti'nin on bölgesinden her biri Yercl Dünya Denetçisi tarafından yönetilir. "Ford hazretleri Mustafa Mond, Londra merkezli Batı Avrupa bölgesinin denctçisidir ve en altta ayak işleri için döllcnmiş EpsilonEksi Yarı Moronlan ile onk n n üstünde gitgidc artan yetenek kasdarının sıralandığı bir kitle bulunan hiycrar;ik, fabrika benzeri bir firmanın başını çe;er. Mond'un hcmen altında bir Afia Artı entelektüellcr kastı vardır. Bernard Marx ve 1 lelmholtz Watson bu elitin üyeleridir, ama her ikisi de yalnız kalmak ve cinseüikten sakınmak gibi sapkın hazlardan hoşlanan eğilimler geliştirmişlerdir. Çok iyi bilmektedirler ki "görevleri çocuksu olmak"tır ve "bircy duygulandığında, toplum yalpalar", her ikisi de AlfaArtı uyumsuzları için sığınak işlevi gören adalardan birine sürülmcyc yazgılıdır. "Ford hazrettorl" i Dünya Devleti'nin sınırları dışındayaşamasma izin verilen diğer tek insanlar da çeşitli Vahşi Ayrıbölgeleri'nde yaşayanlardır. Kendılerini çcvrclcyen Fordgil cehennemden elektrikli tellerfe ayrıldıkları için vahşiler hâlâ evlenmekteler, sevişip çocuk doğurmakta vc eskisi gibi ölmeKtedirler. Işte New Mexico'daki Ayrıbölge'yi ziyaret ederken Bernard Marx, John adlı vahşiye rastlar ve onu Londra'ya gctirir. John ükin kendisinı çevreleycn yeni dünva karşısında coşkuya katılır ve Londra'dan büyük ilgi görür; lakat kısa süre sonra Dünya Devleti'nce hayal kırıklığına uğratılır ve John'un perspektifinden F.S. 632'nin eksiksiz, totalitcr dehşeti teyit edilir. Cesur Yeni Dünya, uzun zamandır, ZamSAYFA 14 Kardeşi Julian'a Ağustos 1918'de yazdığı mektupta Aldous Huxley 1. Dünya Savaşı'nın cn kötü sonuçlarından birinin " Amerika'nın dünya egemenliğinin kaçınılmaz hızlanışı" olacağını tahmin etmişti. Birçok başka entelektüel de aynı şeyi sezinlemişti; 1920'ler, önceki yüzyılda Fanny Trolope'un Domestic Manners of the Americans'la, Dickens'ın aşağılayıcı American Notes'la ve Alcxis Tocquevüle'in Democracy in America'yla örneğini verdiği Anıerika'yı kötüleme modasının yeniden canlanışına tanıklık etti. Amerika'nın groteskliğine ilişkin dirilen bu ilgi, ülkeyi 1926'da ilk kez ziyaret ettiğinde her şeyin kendisinin öngördüğü kadar avami ve acayip olduğunu görmckten, iluxley'nin niçin neredeyse Uygapfejpıyokolışu dehşete düştüğünü anlamamıza yardımcı Ekim 1929'da Wall Street'in çöküşü, Briolmaktadır. O yılın sonunda yayımlanan tanya'nın sadece temel ürün endüstrilerine Jesting Pilate'in son bölümü, grimcrack dayanan alanları için sert yan etkileri olan filmlcrinin, boş yüzlü ve "etine dolgun" mobir küresel sarsıntıya neden oldu. Sonraki dern genç kızlann, "barbar" jaz ve Huxiki yıl boyunca bu bölgelerde işsizlik hızla ley'nin Los Angeles'da ("Korkutucu Mutarttı vc 1931'in ilk aylarından itibaren, ülluluğun Şchri") karşılaştığı, Avrupa Uygarkcnin ekonomik problcmlerinin her gün lığı'nın gcleceği konusunda onu Karamsar biraz daha vahim bir hal alması ve Parlayapan bitmez tükcnmcz enerjinin eğlencc mento'nun etkisiz bir seyirci olduğunun gitli bir lanetlemesini içerir. "California yıgörgide açığa çıkmasıyla, Britanya kaosıın eşimcni isterdim" diye yazmıştı o zaman Amerika'yı yeni ziyaret eden birine. "Maddesel olarak, gezegenimiz üzerinde görüleruer içinde Ütopya'ya en çok yaklaşan ycr." Huxley, "Amerika'nın geleceöi dünyarıın gelcceğidır" yollu mahzun kchanetini 1920'lerde birkaç yerde daha dilc getirnüştir ve kocarnan gökdelenleri, dolar ekonomisi, gençlik kültü, "duyusal filmler"i (Hollywood'un sesli fümleri nin dokunma duyusuna hı tap eden torunlan), seks hormonlu sakızları, her yerde hazır ve nazır fermuarları (ki Huxley tarafından Ameri ka'nm ulusal "arma'sı diyc ni telenir) vc feryat eden sakso tonlarıyla Dünya Dcvleti'nin ilk önce Amerikan yaşama bı çiminin küresel yayılışına bir yergi olarak düşünüldüğü açık. 1 luxley, Henry Ford'un Yaşamım ve Yapıtım adlı kitabını Amerika yolculuöu sırasında geminin kütüphane sindc keştetnıişti ve San Fransısco'da gemidcn indik ten sonra karşılaştığı her şc\ Fordgil ilkelerle kusursuz bir Aldous Huxley 1. Dünya Savasının en kötu sonuçlarından blriuyum içinde göriinmüştü. nln "Amerika'nın dünya egemenliğinin kaçınılmaz hızlanışı" olacagını tahmin etmlştl. Avrupa Uygartyı » getacsği ğinde görünüyordu. Birçok yorumcu, biitün Avrupa'nın toptan bir ekonomik çöküş ve kanlı bir kargaşaya doğru gittiğini tahmin ediyordu. Uygarlığın kendisi yok oluşa mahkumdu. Huxley, Durham kömür madenlerini ziya ret eder ve kitle işsizliğinin sefaletine tanık olur. Ekonomik ve politik durum üzerine kilit bir Avamlar Kama rası tartışmasında da hazır bulunur ve gözlcmlediği tutumlardan, işittiği "zırvalamalar"dan derin biçimde etkilenmez. 1931 'in yazında kriz derinleştikçe, Huxlcy'nin karamsarlığı da derinleşir. Ağustos ayındaki sterline nücum, Britanya'nın acil durumla uğraşacak ilk hükümetinin kurulması, (A.J.P. Taylor'ın sözleriyle) "iki savaş arasındaki Ingiliz tarihinin dönüm noktası"nı belirleyecek Eylül'dc altın standardınuı bıra kılması, 1 luxley'yi Birleşik Devleder'c yapacağı ikinci ziyareti belirsiz bir tarihe ertelemeye sevk etti. Kısa bir süre sonra geleneksel politikaya ilişkin ümitsizliğinin cn derin noktasına ulaştı ve çoğu çağdaşı gibi, parlamenter demokrasiden vazgeçip, "bizi rasyonel bir öngörünün gereklerini yapmaya ve bu doğrultuda zahmete girmcye zorlayacak kişiler tarafından" yönetilmeye boyıın eğmeyi savundu. Propagandayı devlet kontrolünün meşru bir aracı olarak gördü ve Sovyetler Birliği'nde yürürlüöe konulana benzer bir ulusal planın uygulamaya geçirilmesi için defalarca çağrıda bulundu. 1928'de Rusya'da ilk Bes Yıllık Plan açıklandığında, Huxley "Bolşevik idealist bir Ütopya bir Ford fabrikasından farksızdır" diye yazmıştı; fakat 1931 'in olayları onu değişik bir bakış açısını benimsemeye yöncltti. Cesur Yeni Dünya'yı yazdığı sıralarda, tıpkı Mustafa Mond gibi, eğer uygarlık mevcut krizden sağ çıkacaksa "ilk ve cn son kertede ihtiyaç" duyıılan şeyin istikrar olduğunıı ileri sürdü. Mona un adı, Imperial Chemical Industries Ltd'in ilk başkanı olan Sir Alfred Mond'dan (18681930) esinlcnilerek konulmustur. Huxley onun Middlesborough yakınlarında olan Billingham'daki devasa fabrikasını Cesur Yeni Dünya'yı yazmaya başlamadan hemen önce gezmişti. Huxley, Billingham'ı planlama ilkelerinin "muzaffer bir tecessümü" olarak, "kocaman bir plansız tutarsızlık dünyasının ortasın daki... düzenli bir evren" olarak selamlamıştı. Öyle görünüyor ki, Vahşi'ye buyurgan tahakkiimü içinde Mustafa Mond, Huxlcy'nin Haziran 1931'de Britanya'ya akıl, düzen ve istikrar getirmesi için çağrıda bulunduğu "güçlü vc akıllı merkezi otorite"yi kişileştirmeKtedir. Mond'un "derin, tındı seşi Huxley tarafından üç yerde anılmıştır. Üstelik, sesinin "ürkütücü biçimde" titreştiğini ve Mond'un yüzüniin 16 ve 17. bölümlerde Vahsi, Bernard Marx ve 1 lem holtz Watson ile konuşmaları boyunca "iyi huylu zekâ"dan daha tehdit edici bir şeyi ele vcrmediğini gözlenıler. Bütün çirkinliğine rağmen, F.S. 632'nin hiycrarşik, aseptik, renklerle kodlanmış dünyası, Huxley'nin Cesur Yeni Dünya'yı yazmadan önce, yazar ken ve yazdıktan sonra başka yerlerde çağrısını yaptığı bilimsel ütopyadan çağlarca uzak degildır. Cesur Yeni Dünya'nın yayımlanışından iki hafta önce, Ocak 1932'de BBC'deki bir radyo konuşmasında Huxley öjeniğin bir politik kontrol aracı olarak kullanımını tartıştı ve "bütün Batı Avrupa soyunun... hızlı bozuluşu"nun önünü almalc için öjenik tedbirleri uygulamaya hazır olduğunu belirtti. Huxley nin öjeniğe veya toplunuın biyolojik yapısının devlet eliyle manipülasyo nuna ilgisi ilkin Proper Studics'dc (1927) belirdi ve öjenik reçeteler iki savaş arası dönemde bütün politik renkleıdcn entelektüeller tarafından savunuldu. Bokanovski tşlemi, Podsnap Tekniği, YcniPavlovgil Şartlandırma ve \ lipnopedya I Iuxley'nin Britanya'nın politik sorunlanna uygulana^ bileceğini ilcri sürdüğü tckniklerin romanesk karsılıklarıdır. Şöyle demiştı: "Koşullar liberalleri diktatörlüğe başvurmaya zor layabileccği gibi, hümanistleri de bilimsel" CUMHURİYET KİTAP SAYI J 510