Katalog

Bilanco '98 Kapak konıısunun devamı. •* ha önemli bir sorun bu. Düşünün ki, aktarma yazılar bir yana bırakılırsa, 200 kadar yazarınız var ve bunların büyük bölümiinden yazı alabilmek için üç kez, beş kez, on kez hatırlatmak, rica et mek, neredeyse "taciz etmek" zorundasınız. lnanır mısınız, dizi bitti, hala beklediğim yazı var. Bir diğer sorun yazıların rcdaksiyonuydu. Bizim, belki de fazla titiz sayılabilecek redaksiyon kurallarımız vardı. Yazıların içeriğine, yazarın anlatımına ve bakış açısına hiçbir şekilde müdahale etmemek, ayrıca aynı konuda iki çok farklı görüşü birlikte sergilcmek tercihimizdi. Ama, Türkçe bozuklukları, ifade ve anlam kaymaları gibi sorunlarla ilk akla gelebileceğinden çok fazla uğraştık. Zorlandığımız bir başka nokta zaman darlığıydı. Zaman darlığı, her kitabın hele bütününü bilcn benim gözümde eksikleri olmasına yol açtı. Yine de, projenin taşıyıcıları olan Tarih Vakfı ve Iş Bankası yetkililerinin içeriğe 15. Yıl için bir anıt hiçbir şekilde müdahale etmemeleri, büyülc bir güven ortamında, özgürce çalışabilmemizi sağladı. Bu da en büyük avantajımızdı. Siz yayın yönetmenisiniz. Tümünden sorumîusunuz. 13 kitaba da eşü uzaklıkta mıstmz, yoksa kaztlannt daha çok mu seviyorsunuz? ltiraf edeyim ki, bazılarını daha çok seviyorum. Benim favorilerim; en başta "Cumhuriyet Modalan". 75 yılı, agırlıklı olarak fotoğraflarla anlatan bir kitap bu. Çok ilginç sorulara yanıt arıyor: 75 yıl boyunca Türkiye insanı nelerden hoşlandı? Nasıl eğlendi, nelerle coştu, neler giydi, kadın erkek ilişkilerine nasıl baktı, nasıl konuştu, nasıl yazdı, neleri kimleri sevdi? 75 yılda yükselen dcğerler neler oldu ve değişmeyen nedir?.. Biraz nostalji, biraz hatırlama vc çoğu ailelerin albümlerinden gelen veya kurumların' değişen kent ve miınarlık Cumhuriyet'in RenkCumhuriyet'inAile Alleri, Biçimleri / Edbümleri /Editör Oya BaydarFeride Çiçekoglu ıtör: Prof. Ayla 75 Yılda Değişer Kent ve Mitnarlık / Editör Prof.YıldtzSey 75 Yılda Paranın Serüveni / Editör: Mustafa Sönmez 75 Yılda Şehirlere / Danışman: Prof. Oya Köymen 75 Yılda Çarklardan Chip'lere / Editör: Oya Baydar 75 Yılda Çarklan Döndürenler / Editör: Oya Baydar Gülay Dinçel 0 günü anlamak, bugünü vorumlamak icin •• •• ir kitap dizisi hazırladım, bakıir 75 Yılda Eğitim / Editör: Doçent Fatma Gök 75 Yılda Düşiinceler ve Tartışmalar / Editör: Prof. Mete Tunçay Cumhuriyet Modaları75 Yılda Değişen Yaşam, Değişen lnsan / Editör: Oya Baydar Derya Özkan 75 Yılda Tebaa'dan Yurttaş'a / Editör Prof. Artun Ünsal Cumhuriyet'in Sesleri / Editör: Gönül Paçaa Bir motoslkietln üstunde, 1213 yaslannda blri erkek, blrl kız. IM köv çocugu. Köv Enstltülerlnde gündetlk yasam. OYA BAYDAR «T) ren, 75 yıllık Cumhuriyet serüveninin basma kalıp övgü ve eleştirileri aşan yanı çıktı ortaya. Cumhuriyet, son dönemlerin yaygın deyimiyle bir toplumsal mühendislik deneyiydi. Başta Mustafa Kemal olmak üzere, kurucu kadroların "muasır medeniyet"e ulaşmış bir toplum yaratma projelerinin, inanılmaz ölçüde cesur, gözü kara, hatta çılcın bir uygulamasıydı. Derin bir tarihselkültürel kopus/koparılış; evrimci gelişmeyi reddeden, köktenci bir dcğişme/değiştirme; bugünden bakıldığında inanılmaz ölçüde "iddialı" bir yeniden inşa eylemiydi. 1917 Ekim Devrimi ve 1949Çin Devrimi ile birlikte, 20 yüzyılın en büyük üç toplum sal mühendislik deneyiminden biri ve bir açıdan belki de en köktenci ve iradeci (volantarist) olanıydı. Çürıkü Cumhuriyet'in öngördüğii yeni toplumun nrojcsi ve ııygu laması, sadece ekonomik altyapı ve siyasal üstyapıda değü, yüzlerce yıllık rarihsel bırikim ve toplumsal miras>ın; din ve inanç alanından dil ve kültüre, yaşam tarzından giin delik hayatın her alanına, düşünce biçiminden duygulara kadar, tcpcden tırnağa değiştirilmesini; yeni beğcnilerin, yeni inançla lık hazırlık ve yayın sürecini kısaca özetleyebilmek için? Evet; Cumhuriyet üzerine 13 kitap hazırladun ve artık, kuruluş yıllanna ve koşullarına, 75 yıllık Cumhuriyet scrüvenine ve 2000'e dojru varılan noktaya, 13 ay önceki gözle bakmiyorum. Değişmekse; evet değiştim. Hatta alçakgönüllülüğü bir yana bırakıp, "geliştim" de diyebilirim. Nedeni basit: Cumhuriyet'in 75 yılını, tarımdan cgitimc, kentleşmeden modalara, müziktcn sanayic, gürsel sanatlardun ideolojiye, hayatın hemcn lıenıen tüm yönleriy lc cle alan 13 kitabı hazırlarken, ana hedchmiz, mümkün olduğu kadar hayatın kcndisini ve 75 yılın insanını anlamaya çalışmak oldu. KJiijeleşmiş anlatımların, öze inmcyen düşünce kalıplarının, artık inandırıcılıöı kalmamış kof övgülerin ve aynı ölçüde lcof ve ^ablonlaşmış eieştirilerin dışına çıkmayı he dcfledigiıniz ve göze aldığımız andan itibaSAYFA 4 taplık Bilanço '98 dizisinin 13 ayJLJ ta şım değişti" midemeliyim, 13 ki rın, yeni davranış kalıplarının, kısaca yeni insanın eskisinin yerini almasını hem de hemen, şimdi öngörüyordu. Yeni toplum ve yeni insan, projeye uygun olarak ve acele yaratüacaktı. Bu kadar köklü bir kopuş ve kuruluş, dirençlerle, tepkilerle karşılaşmadan, gelgitler, geri adımlar, ikircimler yaşanmadan mümkün olabilir miydi? Kuşkusuz hayır! Cumhuriyet'in 75. yıhnda varılan noktayı kavrayabilmek, Cumhuriyet üzerine yoğunlaşarak süren tartışmaları yerh yerine oturtabilmek ve en önemlisi 75 yılın reddine varan bilimdışı "entelmuhafıf" bakışla, tartışmayı reddeden, aynı ölçüde bilimdışı ve bağnaz Cumhuriyet fetişizmi dışında, üç kuşagın hayatını ve kaderini biçimlendirmiş bu büyük serüvcni, nasılsa öyle, olduğu gibi kavramak için insanın ve yaşamın izinden adım adım yürümek gerekjyordu. Bilanço '98'in 13ayrıkonuyuelealan 13 kitabında bunu yapmaya çalıştık. öncesinden kalmış törelerin kıskacına bir meydan okuma, insanın özgürlesmesine doğru bir atılım... Oysa Köy Enstitülcrini az eleştirmemiştikbugünlerden bakarak. Motosiklet üstündeki çocukların gözlerindeki o pırü pırıl umudu göremeden... Bir başka fotoğrat: Karlar üstünde, yorgun atların çektiği bir kızaklı araba. Erzincan ya da Kars'ınDİr köyüne doğru yola çıkmış, Çapa Kız Muallim Mektebi'nden 1931 mezunu, 18 yaşında gencecik bir muallime. 1980'lerde, 90 larda, feminist harcketimizin zaman zaman sert ve ironik bir üslupla eleştirdiği, her biri kendiniAtatürk'ünkızı, Cumhuriyet'in misyoneri gören ve hep öyle kalan öğretmenler. 1938'den bir rnüzik dersi fotoörafı: Kayseri'nin o zamanki adıyla Everek (şimdi: Develi) nahiyesinde, ortaokul ikinci sınıfta bir müzik dersi. Ortadaki piyanonun önünde koyu renk takım elbisesiyle müzik ööretmeni. iki yanında ellerinde kemanları ile kız ve erkek öğrenciler. Duvarda, piyanonun tam üstünde Atatürk'ün fotoğrafı, yanında Beethoven, Mozart, Chopin, Schumann'ın fotoğrafları... Sonra iç burkan başka fbtoğraflar: 1940'ların ortaları. İkinci Dünya Savaşı ve Nazizmin yükselis yılları. Bir tren istasyonu. Yorgun yüzlü, ürlcck bakışlı insanlar. Varlık Vergisi kurbanı Yahudi tüccarlar, iş adamları vcrgi borçlarını ödeyemedikleri için yük vagonlarına bindirilip, Aşkale'ye çalışma kamplarına gönderiliyoılaı. Ya da darağacındaki Adnan Menderes'in vcya elleri kelepçeli henüz daragacına çıkarılmamış Deniz Gezmiş'in fotoğrafı... lyi kötü, güzel çirkin, olumlu olumsuz, acı tatlı, beğenelim beğenmeyclim, hepsi bizim tarihimizin, bizim coğraryamı' CUMHURİYET KİTAP SAYI 505 Çok şay anlatan lotoğraflar Bugünden bakmakla yetinmck yerine, o günc gcri gidip, o günü anlamaya çalışınca; o günü anlamak için de duyguları, düşünceleri, heyecanları, umutları, Daşarıları, yenilgileriyle birey olarak insandan hareket edince, 75 yıllık Cumhuriyet e başka bir açıdan, başka bir ışık altında bakmak mümkün oldu. Örneğin yüzlerce sayfa yazıdan daha çok şey anlatan fotoğraflar; binlercc fotograf arasından birkaçi... Bir motosikletin üstünde, 1213 yaşlarında biri erkek, biri kız , iki köy çocuğu. I lasır şapkalı oğlan motosikleti kullanıyor, küçükkızonunbclinesarılmış. 1940'larınbaşları olmalı. Bozkırın ortasında tozlu bir köy yolıı: Köy Enstitülerinde gündelik yaşam. Bozkırın ıssızlığına, uyuşukluğuna, bin yıl