Katalog

bilincinde olmasına karşın örneğin zaman zaman altını ıslatmak gibı davranışlarla o güne dek büyüklerin gözünde üç yaşındaki çocuk imgesini sürdürcn Oskar ın maskesi ilk kez düşmüştür burada; ama o gecc Bronski'nın öldürülmesiyle bu sır da açığa çıkmadan kalacak, olayların sonraki akışı değişmemişolacaktır. Oskar, ikinci kitabın sonunda, tarihin akısında büyük önemi olan bir başka olayı, Normandiya Çıkarması'nı yaşar. 1939'da Danzig'de ilk kez gerçek olaylara karısmıştır, ikinci kez de 1944'te Normandiya'da ilk silahların padamasına tanık olur. Hitler'in yenilgısinin başlangıcıdır bu. Nazi impara torluğunun çöküşü, Danzig'e Ruslann girmesi ve kentin yıkılmasıyla ikinci kitap sona crer. Gcrçek düzlemdeki bu olaylar nas ıl yeni bir dönemin başlangıcıysa, baba Matzerath'in ölümü, onun mezarı başında Oskar'ın biiyümeye karar vcrmesi, Maria ile Danzig'den ayrılmalan, Batı'ya kaçmaları gibi kurnazca olaylar da öykünün bundan son raki gelişmesı açısından belirleyici niteliktedir. Öçiincü kitapla birlikte, gerçek düzleme koşut olarak Oskar'ın yaşamında da yeni bir döneın başlayacaktır. Konusu savaştan sonraTJatı Almanya'da geçcn üçüncü kitap, Mayıs 1946 ile Eyliil 1954 arasındaki süreyi anlatır. üskar bu arada, 94 santimden 121 santime uzamış, ama bu uzama neredeyse gözle görülccek bir hızla olduğu için de karnbur kalmıştır. Savaş sonrasında Almanya'nın ekonomik alanda yeniden kendini toparlamaya çalıştığı bu yıllarda üskar da "konuşan, tutuk tutuk yazan, su gibi okuyan, vücudu çarpık çurpuk, ama oldukça sağlıklı bir genç adam olarak, yetişkin insan yaşamı sürmeye" başlar; ünlü bir taşçı ustası olur, daha sonra akadcmide modellik yapar, sonunda da bir caz topluluğunda trampet çalar. 1952 yılmda, isteyerek karıştığı bir öldürme olayı yüzünden tutuklanır, Dİr akıl hastalıkları kliniğine kapatılır. Oskar'ın, geçmişini kâğıda döktüğü iki yıllık klinik süresi, bu arada iki dostunun ve Maria'nın onu görmeye geldikleri görüşme günleri, üç kitap boyunca geçmişle birlıkte ara ara anlatılır. Bu öyküleme süresi boyunca Oskar'ın boyunun iki santim daha uzaması da zaman düzlemlerinin farklılığının ve her iki zaman düzleminin iç içe ilerlemesinin belirgin bir göstergesidir. Roman, Oskar'ın yeniden yargıianmak üzere klinikten çıkanlacağını, kendi isteğiyle kaçmış olduğu ("Beyaz nikelaj çubuklu hastane yatağım neden sonra erişilmiş hedefimdir") dış dunyaya geri dönmek zorunda kalacağını öğrendiği gün biter. "Insanın, otuzunua kendisine bir gelecek sağlaması... evlenmesi... bir yere yerleşip kök salması... ciddi bir meslek salıibi olması..." gibi birçok şeyin kendisinden beklencceğini düşüncn Oskar için yeni bir dönem başlayacaktır. Nasıl tarinin akışı sürüp gidiyorsa, Oskar'ın yaşamı da yeni bir biçimde sürecektir. Roman kesin bir sonuca varmamış, Oskar'ın öyküsünün bundan sonrası açık bırakılmıştır. Böylelikle de Grass, kendi içine kapalı bir öyküyü değil, bir süreci yansıtmış olur okuruna. Kurmaca düzlemdeki bu süreç gerek ta rihsel, gerekse toplumsal ve ekonomik öykü dışı olaylarda da izlenir. Daha çok birinci ve ikinci kıtaplarda yoğunlaşan tarihsel gelişmenin yerini üçüncü kitapta savaş sonrasının ekonomik süreci alır. O yıllarda ekono mik alanda görülen gelişme, bir yandan da toplumun yapısını bclirlcr. Bu, Oskar'ın toplıım içınde etkın bir rol oynadıği dönemdır. Boyu uzamıştır, giyimine önem verir, ama gene de normal yetişkin insan görünümüne kavuşmamış, çarpık çurpuk kalmıştır. Yadırgatıcı dış görünüşü nedeniyle çevresiyle tam bir ııyum sağlayamasa da, toplumun gelişmesine ayak uydurmayı başarır. Büyümediği yıllarda tonıum dışı bir kişilik sürdüren ve içinde yaşadığı toplumu befli bir uzaklıktan eleştiren Oskar, DÜyümeye başlamasından sonraki bu son dönemde, topfum yapısının gösterdiği de^işmeyi yakından izler. O zamana dek gerçek düzlemdeki tarihsel olaylarla ancak iki kez yüz yüze gelmiştir, ama bu yıllarda artık Almanya'nın geçirdigi süıecin içindedir. Ekonomik alantla yaşa nan mucizeyi Oskar uçüncu kitaptaki yeni kışıliğiyle simgeler. CUMHURİYET KİTAP SAYI 505 Oskar'n, goçmlşl Bu mucizeye bağlı olarak Alman halkmın hızla kalkınmasını Oskar'ın yanı sıra simgelcycn bir ikinci kişi de Maria'dır. Oskar'ın klinikte yattığı sırada, her hafta onu görmeye gelen (önce sevsiJisi, sonra üvey annesi) Maria sürekli bir değişim içindeoir. Savaş yıilarındu "beyaz önlüfrünü kuşanıp tezgâh başına geçtiği zaman , saçlan önceleri iki örgiilü, daha sonra permalıdır; savaş sonrasında ise artık kısacık kesilmiş saçlarıyla mo dern bir görünüm almıştır Maria. Nazi dö neminin basit, orta halü evreninden uzaklaşmış, sınıf degistirmiştir. 1945'lerden sonra Batı Almanya'da (Düsseldorf ta) yeni bir kişilik geliştirir. Giyimine daha dikkat etmek te, daha şık giyinmekte, modayı dergiJerden izlemektcdir. tşini de gcliştirmiştir; küçük bakkal dükkânının yerini "brinci sınıf bir şekerci dükkânı" alır, sonunda şube açacak uenli iJerletir isini. Geçmişten sıyrdıp, içinde yaşadığı yılların koşullarına kendini uydurmasını bilen Maria, Alman toplumunun ekonomik alandagosterdiği gelişmenin canlı bir örneğini oluşturur. Bütün bu ömelderde, Grass'ın romanının gerek içeriğini, gerekse kurgusunu, 20. yüzyılın ilk yarısının tarihsel ve toplumsal olaylarının belirlediği açıkça görülür. Ama 1959'da yayunlanan bu romanında onun tek amacının, okuruna Almanya'nın yakın geçmişin bir kez daha anımsatmak olduğu söylenemez. Romanın başka boyutlannı göz ardı eden tek yanlı bir yargı olur bu. Grass gerçi, çoğunu kendisinın de yaşadığı (1927 doğumludur) olayları yansıtır romanında, amaönemli olan, onlan ele alış biçüni, Oskar'ın kişiliğindeonlaragetirdiği eleştiri veonların aracıLğıyla okuruna iletmek istedikleridir. Grass, ilk iki kitapta romanın anlatıcısı Oskar'ın bakış açısından II. Dünya Savaşı öncesini ve savaş yıllarını, eleştiren bir gözle dilegetirir. Bu elestirici tutumu, Oskar'ın hiçbir zaman, içinde yaşadığı topluma ve olaylara karışmayıp, onlara hep belli bir uzaklıktan bakmasını sağlar. Ama gene de Oskar'ın, çevresinde olup biten kötülükle re tümüyle uzak kaldığı söylenemez. Önceleri ancak kendini savunmak amacıyla kullandığı, sesiylc cam kırma yeteneğini, giderek çevresindeki insanları denemek, (geceleri karanlık ev kapılarına gizlenip uzaktan vitrin camlarını kırarak) onları hırsızlığa özcndirmek gibi kötü amaçlarla da kullanmaya başlar. Yaptıklarının yıkıcı bir iş" olduğunu, suçsuz sayılamayacağını anlatıcıOskar'ın kendisi de kabul eder. Sonraları, "muhtemel babası"nın ölümündeki davranışı ve Matzerath'ın ölümüne neden olması ise onun iki büyük, ölümcül suçunu oluşturur. Jan Bronski ölüme götürülürken "üç yaşındalığını anımsayıp" iki SS arasına gidip durmuş "acı acı ağlar gibi bir poz takınmış ve suçlayıcı bir edayla Jan'ı, babasını göstermiştir". Matzerath'ın ölümünde ise suçu daha belirgindir. Rus askerleri onun ve yakınlannın gizlendiği malızene girdiklerinde, elindeki iğnesi açık parti rozetini babasına uzatır, baoasının korkutan rozeti yutmasını, iğnenin soluk borusunu parçalaması üzerine acıyla kıvranırken bir Rus askeri tarafmdan vurulmasını büyük bir soğukkanlıhkla izler. "Rozeti onun üzerinde bulmalarını, onun partiyi dilinin üzerine koymasını ve parti yüzünden, benim yüzümden, kendi oğlu yüzünden boğulup giünesini istcmiştim" diyc anlatan Oskar, suçunun biliocınde olduğıınu ortaya koyar. Oskar'ın kendi davranışlannı eleştirmesi ve kendini suçlu bulması, savaş sonrası yıllarından geriye bakan ve geçmişlerini eleştiren Alman halkmın durumunu, geçmişte işlenmiş günahlardan onların da kendilerini soyutlayamayacaklarını düşündürmez mı acaba? Grass başka yapıtlarında (örneğin 1967'de "Alışmak Üzerine" adıyla yaptığı bir konuşmada) Alman halkının, Kendi gcçmişini "bir yazgı", "trajik bir sınav" olarak görme eğilimıni ve yakın geçmişte işlenmiş cinayederi örtme çacmsını sert bİr diile eleştirir. Bu göz önünde tutulduğunda, Teneke Trampet'te Almanlan kendi geçmişlerini yeniden değerlendirmeye, onları, bu geçmişteki yanılgılardan ilcriye dönük sonuçlar çıkarmaya çağırdığı önc sürülcmez mi? Teneke Trampet romanının zengin anlam boyutlarından oırını de bu görüş oluşturmaktadır kuşkusuz. • Adam 1 9 9 9 20. yüzyılın tarihi yazıldı Türkiye'de ilk kez Server Tanilli Yüzyıllartn Gerçeği ve Mirast, CiU: 6 20. Yüzyıi: Yeni Bir Dünyanın Aranışında Yttzyılların Ocrçcftl vc Mirası 0 cılt 20 Vıtzwl Yent Bir DUnyanın Arani$trula SKKVIR TAIMILI ı Yüzyıllann Gerçeöi ve Mirası Yüzyülann Or\cfti ve Mirası 5 (iltlO Yuzytl îh'rlemenin Çeltşmeleri Yüzyılların Gcrçcgi vc Mirası •i LÜl IH Yiizytl Aydınlanma xv Dtt/rim Yüzyılların tierçegi vc Mlruı • cıll 16 I ~> Yuzyıllar Kaptlalizm ve Dünya f YOzyülann Gcrçegl vc Mirası 2 cıll OrtaifUfi. hettttulihinva Yüzyılların Gerçegi've Mirası / cill Ilkı, ag Dogu. Ytınan, Konnı Büyük bir yüzyıldır XX. yüzyıi; cesur ve kahraman. Okuyunuz göreceksiniz... Server Tanilli'nin bütün yapıtlan Adam Yayınlan'nda Yaratıcı Aklın Sentezl Felsefeye Giriş Uygarük Tarihi İslam Çağımıza Yanıt Verebilir mi? Devlet ve Demokrasi Fransız Devriminden Portreler Voltaire ve Aydınlanma Dünyayı Degistiren 10 Yıl Server Tanilli'ye Saygı Türkiye'de Aydınlanma Hareketi Diinü, Bugünü, Sorunlart Nasıl Bir Eğitim İstlyoruz (basthyor) Nasıl Bir Demokrasi İstlyoruz (basthyor) J Savaş sonra» ÇEVtRtLERt ROBERT MANTRAN Osmanlı İmparatorlugu Tarihi 1: Osmanlı İmparatorlugu 'nun Doğuşundan XVIII. Yüzyılın Sonuna Osmanlı İmparatorlugu Tarihi 2: XIX. Yüzyılın Başlanndan Yıkılışa VOLTAİRE Candidya da tyimserlik ADAM YAYINIARI Küçukparmakkapı Sokak No: 17 Beyoğlu 8006() İstanbul Tel: (0212) 293 41 0506 Faks: (0212) 293 41 08