Katalog

SENNUR SEZER S ıılhı Dokk admı genıs, kıtklcr m kadaı tanıyor bıkmcm anıa Supeı Baba ııın senarıstı somnt vabancı kalacak kımsc yok Kuşkusuz dızıyı bı raz bılen heıkes, televızyon ızleyıcılerı nın tamamma yakını bıı dızının kahıa manlarının kendıkıınc eok tanıdık gel dıgınden soz edccektır lsjtt bıı tanıdık lık duygusıı, Sulhı Dokk lomanlarının ıpueuduı Sıılhı Dolek ın oykııkrının dunyasının tcmclmde bu tanıdıklık duy gusunun bır karşı kullanımısoz konusu Sulhı Dolck, 1948 doğumlu Lğıtımı Dcnız Haı p Okulu ve Mıchıgan Unıver sıtesı'nde Dcnı/ Kuvvetkrı'ndekı gemı ınşayuksekınuhendıslığı, 1988yılınaka darsurdu Şımdı scrbcst ya/ar llk roma nı Korugan 1974 yılı Mıllıyet Yayınları Roınan Yarışması nda uçunculukodulu almış, 1975 yılında da yayımlanmıştı Korugan, Sıılhı Dolek'ın bııtun roman ve oykulcrındc ycr alan kuçuk ınsan dar çevre odağının değışık bır bıçımde ışle nışının ılkıdır Romanın kahramanı Vedat, dar gelır lı bır aılenın çocuğudur Koşıılların 7or luğunu, yaşamın bıktıncı yınelenışını duşlerle aşnıaya çalışan bır çocuk Ço cukluk donemının bu tanıdık ozellıöı, Vedat'ta bır başka yan daha taşır Sıılnı Dolek, kahramanına duşmanlarından vc duşman saydıklaıından korunmak ıçın bırde 'korugan" vermıştır Korugan, es kı dıklc ıstıhkam, hem Vedat'ı saldırılar dan korumaktadır, hem de duşmanları na karşı saldırı olanagı sağlamaktadır, toplanyla Korugan yalnızca ıç dıışman lar karşısında yararsızdır, Vedat'ın dost laıına da yarar sağiamaz Vedat'ın koru ganını arkadaşı Erkan'la havaalanına gıt mek ıçın evden kaçtıkları gunu ızleyerek de tanıyabılırı/ "Bır acırna duygusu kaplıyordu ıçımı yavaş yavaş 1 lem ona hem kendıme acı vordum I layır kendıme aeıyamazdım Cuçlu, dayanıklı, yenılmez değıl mıydım ben*' Koruganım yok muydu' Neolabt lırdı bana1 lopaıladım kcndımı bıraz Ne var kı kupkuruydu koruganımın ıcı Yenecek bır bayat ekmek parçası bıle yoktu Dıptekı koşede otııruyordum çenemı yorgun dızlerıme yaslamii} Soğuk tu duvarlar karanlıktı Ma/gallardan kamyonun cam sıleeekkrı vc açık motor kapağı gorıınuyordu Karanlığın ıçınde korkunç bır dev gıbı yukselıyordu mo lozytğını ( ) Molozların arasındakı boş luklarda çıyanlar, akreplcr cırıt atıyor ol malıydı Sutım urperdı Sonra koruganı mın ıçınde korkacak hıçbır şcy olmadı ğı, dumduz taş duvarların hıçbır surun genı barındıramayacağı geldı aklıma Butun bunlar korkutamazdı benı Ne olurdu I rkan'ı da alabılseydım koruga nımın ıçıne1 ( ) Duşunmemeye calıştı jiıın şeyler yıne ıçımı kemırmeye koyul dular Açlık tla, dışımın agmı da koru ganımın ıçındeydı Ne kadar uğraşsam dışarı atamıyordum bu ıkısını Benımle bırlıkte onlaı da koşeye bu/ulmuşlerdı ( ) Koruganımın sağlam duvarlarını, toplanmın gueunu bılen duşman ıçten baldırıyordıı " Korugan, otuz kırkyıloneesı tstanbu lu nun arka sokaklarını mekân olarak seçmıştır Zararsız delılerı, arsalıkları, kavgalaıı bıle barışmaya açık komşuluk ları Sıılhı Dolek, bu mekân ve ınsan ılış kıkrını daha sonrakı romanlarında a^ kullanacaktır Bu romanlar art arda okunduğunda, buyuyen, betonlaşan, çevresını gecekonduların sardığı bır ts tanbul'la karşılaşacaktu okur Bu tstan bul, a/ gelırlı "yerlılermı" şehır dışına surmcktedır Bu goruntunun cn net ol duğu roman Teslim Ol Kuçuk'tur Teslim Ol Kuçuk (1998), Korugan'dan hemen sonra yazılmamasına ve aradakı ıkı romana karşm (Geç Başlayan Yargılama/1980), Kiracı/1983) bu mammmmmmmmm^mmmmmmmsmmı; "Kesil bekleven bir diinya" ın ı ıı ı nıı nmı < m M P • ı mı ıı ı ıınıııını ııll iı'iwwın ııı ıınllıı »ı»«i«ı I I M I ıııılı ııı ı ı ııııııı romanı ıkı yondcn surdurcn ve butunle vcn bır kıtaptır, bencı. Teslim Ol Kuçuk'u Korugan'a baglayan ılk nokta Alı ()/et ıle Ve dat'ın koıuganlan C/eıçı Alı ()zer, bır korugandan soz etmı yor, ancak kafasının ıçınde sık sık duyduğu 1 "tcslım ol " komutu, Alı'nın, dış guçlercc clc geçırılenıeyecek bır alanda bulundu ğunun ıputu "Ku c,uk" dıye adlandırıl dığına gorc dc, bu <,o culduj^unda duyJuğu bır savaş unlemı Alı üzer'ın yaşamoykusu, sık sık ruh doktoruyla konu^malarla kesılıyor Korugan'ı ve Vedat'ı bu korugana çekılmeye zorlayan durumları anımsamak, Alı Ozer'ın tum yaşamını altust eden bu ko mutu anlamamızı kolaylabtıracaktır Yaşamla başa çıkmak ıçın kendı yarattığı guvenlı bolgeye kaçan, ya da ıçıne kapa nan, çocuk, bu çekılıs.ın onu zorluklar dan korumaya yetmedığını gormuştur Dı^ ko^ııllarla surdurduğu bu savunma sava^ı, onun ruhsal dengesmın sarsılma sıyla sonuçlanmıştır Korugan ıle Teslim Ol Kıiçük'un or taknoktalarındanıkıncısı "deıılık " Korugan'ın ılk safyalarında Vedat'ın dayısının duzenlı, yaşanır bır dunya ıçın ge reklı gorup, eksıklığını andığı delılık Ve dat'a gore zaten yaşanmaktadır Teslim Ol Kıiçük'tevse bu delılık, tutkular, duş ler, saplantıfar bıçimınde romanın hcmen butun kahramanlarında goıulur Roman kahıamanları, bu delılıklerıyle kımı /aman mutlu, kımı zaman mutsu/ dur Ancak tartışılmayacak tek nokta, delı lığın bır yasjaın bıçımı olusjiıyla bır ko runma yolu nıtelığını kazanmı^ olusju dur Ut egıtımı almakıan sanat dergısı çı karmaya, sanat fotoğrafları çekmekten Turkıyc'nın ın^ası ıçın tuğla yapımına kuçuk zararsı/ delılıkler 7ararfarı yal nız sahıplennc Sulhı Dolek, alaysı bır bakış açısıyla, ınsanları yıkıma goturen tutkuları anlatırken "akıkılık nedır^" dıye sorar gıbıdır Ya delıhkten nasıl kur tulunur'>Yanıt belkı de, "bır bas,ka delı Iıkle"dır Bu yanıt, Sulhı Dolek'ın butun roman ve oykulenndekı gızlı mızahın anahtarıdır Sulhı Dolck ın tum romanlaıı (Koıu gan/1975, CJCÇ BasJayan Yargıla ma/1980 Kıracı/1983, Tcslım Ol Ku çuk/1988, Truva Katırı/1991, Kır pı/1997, Habıs'ın Seruvenlerı/1997) okıınduöunda kar^ıla^ılan temel ı/lek "kııacılık"tır "Yarın ne olacak J " endı şesını ıçcren bır "ycrles.mcmısjık" duy Ğusu Sulhı Dolek'ın roman kahraman ları yalnı/ evlerınde dcğıl, üjyerlerınde de kıracı gıbıdırkr, atamalar, surgunler ya da ışten atılmalar bckler onlan Barı nacak cv, ktrasını odeyebıleceğı konııt arama tedırgınlığıne paralcl bır endı^c ınsanları kımı zaman, Dedelını afiır ode yeceklerı kolay ço/umlere yoneltır Sı ğıntılık, ınsanfarın zayıflıklannı kullan ma, uçkâğıtçılık Başkalarının bu konuda pek bır bedel odemedığı du^unulur se, Sulhı Dolek'ın kahramanları ıçın ya becerıksız ya da yeterınce kotu demek gercklı, belkı Bır başka deyışle, Sulhı Dolek, kapıtalıst sıstemın "tutunamayanlar"ınm gulunç ve acıklı oykulerını anlatmaktadır En "habıs"ı bıle tam an lamıyla başarılı olamaz Çunku olayları yoneten değıl, olayların kuçuk bırcr par çasklır Bır çarkta varlıgı onem ta^ımayan bır vıda LJstclık duru munun faıkında dunu vc bugunu karşıla^tırmavı sureklıya^ayan, sureklı kendını yargılayan bır bıreydır bu ın salar Tutuna mayışlarının te mel nedenı, sıs tem oldufiu ka dar kendılerıdır de Sıstem dıye ad landırdığımız or tam, kımı zaman bır konut, kımı zaman bır nı duzenlemenın olanaksızlığı beürgın, bır kaygan du? lem Bu kaygan ve eğık duzleme uyum gostermcyc çalışmak belkı de yaşamak denılen kuçuk sevınçlerden caymakla mumkundur Ne yazık kı, bu ınsanlar ne yaş,amayı ne de ustunde zar zor durdukları "yerı" bırakmaya yana^mazlaı Ya^a dı^ı ko^ulları deöıştırmeye çalışan ıkı kahramanla karsılaşırız Sulhı Dolek'ın romanlarında Kiracı'nın Kerım'ı ıle Truva Katm'nın Sınan'ı Kerım, ku acılık koşullarının ağırlığına dayanamayıp ıılke yonetıcılerının bu lunduğu bır torende canına kıymaya ka raı verır Buyollakendınebenzerko^ul ları yas,ayanların da sozcusu olacağına ınanmaktadıı, bır de bıldırı hazırlamak tadır Ancak gırı^ımı beklemedığı bır so nuç verır Açıhsı yapılan kooperatıf ona da bır ev vaat cdcr Kerım Kocaman, kendısıne oneıılen bu ço/umu kabulle nır Kahramanlıktan cayar vc o anda ba yağı kayıp du^er Duştuğu andakı tek kaygısı olmeyeccğı ve butun zorlukları ycnıdcn yasayacagıdır Sınan ışlevı belırsı/ gcncl mudurlu öunu kotuyc kullanına olanağıyla karşı laşır Yalnız kendısını de^ıl butun aıfe sını daha lyı koşullara kavu^turacak bu olanagı reddetmeye çalışır, başarama/ Kuşatılmıştır Aılesı, yanında çalı^anlar hatta tutulduğu kadın onu zorlar Hcp ımrendığı koşullara kavu^tu^undaysa kendınden ıgrenmektedır Sınan ın ve Kerım'ın gırısımlerı ve so nuçları, otekı romanların kahramanla rıyla karşılaştıöında koktendır Çunku, ne Teslim Ol Kuçuk'tc ne Geç Başlayan Yargılama da değışmek ıstegı vardır Ol sa olsa kendısını tedırgın eden şeylerden kurtulma durtusudur kahramanları yo neten Kahramanları tedırgın eden oge lerın yaşamın bır parçası oluşuysa oku run gorebılccegı noktadadır Dışardan ızlemeyle tarkına vaıılabılır tıldıgını sanan Reşat, tum ya^.ımını oc almalara ayırmıştır Bu ocler, kuyıukta onune geçenın araba lastıgını sondıır mek turundcn cylemlcıdıı Ancak keıı dısı kadar oc nıeraklısı bır 'dıı^man' ıle kaışılaşınca ışlerdeğışır Dusmanı fahır ıle bırlıkte gızlı orgut u>esı olarak go/al tına alınır Dolek'ın kahramanları, bu kahraman ların seruvenlerı, ozellıkle gulmece yanı ağır basan romanlarda, yakın geçmışı pekhatırlatan tarıhlerdevaşıyorlar Ota rıhlerın yonetıcılerını andıran çi/gıleıe rastlıyoru/ sık sık Bu çı/gılen taşıyanlar kuşkusu7 yalnızca yonetıcıleı ve onların yakınları eleğıl Bır tclevızyon yorumcusu, bır sıyasal tahmıncı, bır gazetecı bır banker kolay CA gerçeklerıyle eşleştırılebılır Ne var kı romanların yas.anmıslık gerçeklık duy gusu bu benzerlıklerle sağlanmıyor Ya kın tarıhte yaşananların Kafka romanla rını anımsatan gerçekdışılığından daha sağlam bır kurgu olu^turuyor romanla rın belkemığını Roman kahramanının yuzdeyuz yerlı ve tanıdık oluşu Bu tanı dıklık ve yerlılık yerellıkdegu Bununal tını çızmek gerck Sulhı Dolek, uretken bır ya/ar Ro manları yanında tçimizdeki Yasakçı ad lı bır ıncelemesı, Üçuncu Kattaki At, Yeşil Bayır, Arkadaşım Dede, Kestane Şekeri, Hayvanlar Âlfabesi adlı çocuk kı tapları, dergılerde dızı ya/ılar, televızyon dızılerının senaryoları da var İkı de oy ku kıtabı, Vidalar (1983, Sabahattın Alı OykuOdulu), Aynalar (1994 Yunus Na dı Oyku Odulu) Dolek, oykulennde ro manlarına benzer bır evren cızıyor, bıre yın çaresızlığını, sıstemle tek başına bo ğuşmanın olanaksı/lıgını yansıtıyor Yokhulların ıs,ı başından aşkın ıyılık pe rılerı (Iyılık Perısı) ışsızlığını sılan olarak kullanan yoksul (Ço/tum), yazarak varo labılen auam (Aynalar), yazarın trajedı len komedıye çevudıgı oyku konuların dan bır ıkısı Kendısının bır robot oldu ğunu raslantıyla ogrenen adam (Vidalar) ıse, gerçek bır çağdaş dram bencc Oykulerınden kımılcrı ya butunuylc, ya da kımı ayrıntılarıyla romanlardan ta nıdık Orneğın Ikı Zaman Arası Emel (Aynalar), Teslim OlKucuk'te(s 47 48) kımı ayuntıları değışık bıçımde yer alı yor Her yazarın boyle yıneleınekten hoş landığıoykulervardır J Steınbeck'ın Sa bah Kahvaltısı adlı oykusunun, Gazap Uzumlerı'nde yer ahşı kımseyı yadırgat mamıştır Ama belkı de Sulhı Dolek okurunu denıyor 1983 te Madaralı Ro man Odulu'nu, (Kıracı), 1996'da I urkı ye tş Bankası Ldebıyta Buyuk ()dulu'nu (Kırpı) alıp gereklı ılgı ve yankıyı, eleştı rel bakımdan gormemenın "eeıebı' bıı ocu bu belkı Kısacası, bence Sulhı Dolek'ın dunya sı hâlâ "kaşıf "ını beklıyor • Korugan, Roman, Sulhı Dolek, Var lık Yayınları, 144 s Geç Başlayan Yargılama, Koman Sulhı Dolek, Varlık Yayınları, 222 s Vidalar, Oyku, Sulhı Dolck, Varlık Yayınları, 112 s Kiracı, Roman, Sulhı Dolek, Varlık Yayınları, 268 s Teslim Ol Kuçuk, Roman, Sulhı Do lek, Varlık Yayınları, 231 s Truva Katırı, Roman, Sulhı Dolek, Varlık Yayınları, 239 s Aynalar, Oyku, Sulhı Dolek, Varlık Yayınları, 120 s Kirpi, Roman, Sulhı Dölek, Türkıye tş Bankası Yayınları, 110 s Habis'in Serıivenleri, Roman, Sulhı Dolek, Varhk Yayınları, 159 s ' SAYFA 5 VMalar ve Aynalar Klracıbk ya da süroMI göç Sulhı Dolek, sıstcnı bırcy catısmasını alaysılıkla anlatıyor Bu alaysılık, oıreyın sıstemle tek başına u^raşmasında kul landıgı tum yontemlerı gulunç dııruma getırmıyor, gulunçluk bırcysel çıkışlar dan, uçkâğıtlardan doğuyor Ilabıs'ın, Kırpı Reşat'ın, Truva Katırı'nın Sınan başta olmak uzere tum kahramanlarının çabalan kotuluklerı, planları acınacak gulunçluktc Ister burokratlar arasında kı çekışmeler sergılensın, ıster gunluk kazançlar Sonucun, çozum getırmeye ceğını bılıyorsunuz Sıstemı kullanmak ısteyenlcr kullanılıyor sonunda Duşmanlık duygusunun en gulunç or neğı, Kirpi romanının Reşat'ında goru luyor HaKkını arama durtusunce yone Acınacak KötüNik, Gülünç Düşmanlık CUMHURİYET KİTAP SAYI 465