Katalog

»ılesı olaıak kabııl cttığı ıçın onun sevgı ve ılgısınc dc muhtaçtır Tşverenı gıbı o <J ı dunyada yukselmeyı kolaylaştıtan ba 7inıtclıkleresahıptır okurya/ardır, akıl lı, kurnaz ve hırslıdır Aynea, ınsanları kurna/lıkla yonlendırebılme yctısıne dc sahıptır Gcrçcktcn de Şeytan'ın Alctı' (R,b 72) Roxana'yiçoeuklaıını terkedıp, evsahıbının metresı olması ıçın ıknacder Lğer Roxana ıkna olmasaydı, hızmetçı Myle bcraber 'yırtık pırtık gıysıler gıyer, gozyaşların bol olduğu bır hayat yaşar dık, kısacası, dılcnıp açlık çekerdık" (R, s 74) Daha sonıa Roxana yı 1 lollandalı tııcccarla namuslu bır yaşam surdurmesı yerıne, asalct unvanını clde etıne umu duyla prensle olan ılışkısını devam ettır mcsı ıçın ıkna cdcr Pıchcttı'nın soyledı ğı gıbı, Amy çoğu kez zalım kararlar ge rektıren hayatta kalma dıırtulcrı lchınc konuşan "kotu danışman"dır (6) Onun duşuncesınc gore ne kadar yııkselırlcrse, o kadar guçlu ve bağımsı/ olacaklardır Davıd Blevvett patron ve hızmetçı ılışkı sı ıçındekı guç dağılımını şoylc açıklar "Defoe un ' tum bırıncıl karakter lerı arasında yalnı/ca o "Roxana" zorluklarla yuz yuze geldığınde edıl gen ve urkektır ve başkalarına muh taç olur, ozellıkle de hı/metçısı Amy ye Defoe ılk defa oyku bo yunca eylemı kahramanla paylaşan ıkınul bır karakter sunar Roxana korku ve kararsı/lık yuzunden hare kete geçcmeyınce çoğu kez karar alan vc onları uygulayan Amy'dır (7) Karar almak yanı olaylan yonlendır mck genellıkle daha guçlu bır konumda olan ışverenın ayrıcalığıdır Ancak goru yorıi7 kı, hızmetçı olayları tam olarak nasjatmasa da, onları belırlı bır olçude yonlendırır 1 Iı/metçı olmanın getırdığı zorluklar Amy'yı sınıfbtlıncı çıkarları uzerıne kurulu maddıyatçı vc acıması? bır dunyada vaşam mucadelesıne hazır lamıştır Bu ncdenlc çıkarını go/eten se çımler yapma konusıında bır 7amanlar varlıklı orta smıfa aıtken belırlı ayrıcalıklara sahıp olan Roxana'dan daha hızlı davranır Yıne de Amy ışverenını kur na?lıkla kandınp, yonlendıren ve somu rcn bır hızmetçi degıldır Roxana'nın kendısının de kabul ettığı gıbı, suçu "ış lemeye fazlasıyla eğılımım vardı /aten" (R, s 75) 1 lızmetçı hem ışverenını yon lendırmeye çalışır, hem de kendısı onun ellerınde pıs ışlerı yapan bır alettır Hıç bırı dığerınden darıa etkın degıldır, ıkısı dt bırnmne mııhtaçtır Sınıflar arasındakı katı çızgılcrın yavaş yavaş daha belıısız olmaya basladığı bır dunyada yaşayan Amy, /amanla bır hız metçının konumundan bır ış kadını ko numuna yukselır Ian Watt ın dedığı gı bı bıreysel çabayı ve bağımsı/lığı vurgu layan Purıtcn duşunce belırlı olçude de mokrasıyı getırmıştır (8) Purırcn duşun ce aynı 7amanda çahşmayı gerçek bır bc ycfendıye yakışmayan aşağılayicı bır şey olmaktan çıkarır ve boylece hı/mctçıyı de aklar Purıtenler tam tersıne, bır bı reyın çalışarak elde ettığı maddı başarı yı tanrının ozcl bır kulu olduğuna ılışkın bır ışaret olarak yoıumlarlar Bu ınanç ozellıkle orta sınırın yııkselışınde buyuk bır rol oynamış vc genel olarak da top lum ıçındekı bır hıyerarşıyı hafıfletmış tır (9) BIewett'ın bavunduğu gıbı, Roxa na'nın evınde yapılan maskelı balo "sos yal sınıfların gclışıguzel bır şekılde bır bırıne karışması ıçın olanak" tanır (10) Ancak belırlı bır konııma yukselmış olan Roxana, ust ve alt sınıflardaıı oluşan bu "karmakarışık kalabalığı" (R, s 219) hoş karşılama7 Purıtcn duşuncenın yanı sı ra, yetım olması da Amy'nın yukselışını kolaylaştırır Anne babasi7 olmak bıreCUMHURİYET KİTAP SAYI 4 3 3 Orta sınıtın yiikselişi I lepsı de Roxana nın sevgısını kazan mak ıstedıgı ıçın, Amy ve çocukların ara sında aynı kardeşlerın ılışkılcrındc gozlcmlenılcn amansız bır çekı^me ve reka bet vardır Bruce Robbıns'ın dedığı gı bı, hızmetçı, hanımefendısının oz çocuk larının aılesız bırer zavallı halıne gelme Prensle berabcr ıkı yıl surecek olan lerınde buyuk bır rol oynar (14) Çocukvolculuğa çıkan Roxana'nın yokluğunda ları zalım bır akrabanın evıne goturen, ' Amy Hanımcfcndı dıye çağırılıyordu onları ıçtcn ıçe kıskanan Amy dır Sıısan veevın hanımıydı' (R s 138) Hızmetçı farkında olmadan kendı anncsının evın boylece patıonunun yerıne geçer ve dı de ahçı olarak çalışmaya başladığında, gcr dort hızmctçıyı emrı altına alır Ro ev ıdaresını elınde tutan Amy'nın emrı xana nın donuşunde artık her ışe bakan altındadır Ht/metçı bır anlarnda patro bır hızmetçı konumundan kurtulur vc nunun çocuklarına aıt olan konumu ve ' Amy yerıne" Bavan Amy " (R, s 218) ve gucu ele geçırmıştır Susan daha sonra ya Collıns Hanımefendt" (R, s 236) d ı ' "hızmetçı olan bızleı (Amy'den) butun ye çağrılır Roxana okura " Amv artık bır kalbımı/le nefret ederdık" (R, s 332) dı hızmetçı değıl ı^ kadınıydı' (R s 290) yt anlatır Sın Hatta Amy zengın konukların hızmetçı dcrella mabalın ler arasında da^ıttıkları paraları bırıktı da yenı bır ge Nasıl ust \ınıfrıp bırscrvetbıleedınmıştır Roxana nın lujme t)lur Sın açlık çcken çocukların hayatlarına ıyılık lar nncmlı tart dcrella nın uvey melcgı olarak gırmek u/ere zengınlıöı kardeşı yanı ht olaylannın sımgeleycn at arabasının ıçınde yolcu cvın gerçek kı yalnızca kendıluk cdcrken yukhelı^ının cn yuksek nok 7i çalışmak lerı tarafından tasına erısmıştır Roxana hızmetçının Luere mutfa^a yonlendırıldığı Sınderella ya donuşmesını şoyle anlatır gonderılırken, ne ınanıyorlar Sınderella'nın kendibi baloya sa, aynı sekılde Arabamın ıçınde gıttı, ıkı unıfor gıdıp zengınfe malı uş,ak aıkasındavdı, kendısı cok Roxana da oyrın daöıttıgı pa ıyı gıyınıktı, Mucevher ve bır Altın kusunun ve rayla bır servet Saat'ı vardı, vc gcrçekten de Amy'yı olayların tek cuınır Kı/kar bır Hanımefendı gıbı gostermenın yaralıcmnın deşlcr arabinda hıçbır zorlu yanı yoktu, çunku o çok kı bu çckışme kcndısı oldugu hoş ve gu/el vucutlu bır Kadın'dı ve aynı zamanda ayrıca yeterınce dc kıbardı, Arabacı na ınanır larıAmy'nın neden ve 1 Iı/metçıler'e ona da bana gostcr hı yazmak, beRoxana'nın oğ dıklerı saygıyı gostcrmelerı ve hak ye/endı ve luna ıyılık yap kında soru sorulduğunda "Hanıme maya mcraklı hanımefcnfendı ( ollıns" olarak çağırnıaları oldu^unu an dılcrın tekelınozellıkle emredılmıştı (K, s 236) cak bira kızlara de kalmaya gcldığınde ne devam etmekAmy buyuk olasılıkla Roxana'nın ço den gcrı çekıl tedır cuklarının bulundukları yer verıne baıo dığını açıklar ya gıtseydı bu kadar mutlu olamazdı Bır Oğlanın çırak hanımefendının butun ayrıcalıklanna sa olarak yanında hıptır zengınlığı sımgeleyen at arabası çalıştığı adamın na ve hızmetçılere, saygınlık ve guce Ay cşı Amy'ye on lara da yardım rıca ıyılık meleğı rolunu oynayarak bas etmesı ıçın çok tırmak zonında oldugu kendı annelik ıç baskı yapar, gudusunu ıfade edebılme ımkânını bu ama "Amy bu lur Çunku geçmıste cvlılık dısı kızını bır konuya çok so bakıcıya teslım cdıp, hayatından tumuy guk yaklaştı" le uzaklaştırmıştır (R, s237) Er Fn onemlısı, hızmetçı hıyerarşık du zende kendısınden once gelmelerı gere Amy'nın Ro xana'yla bera ber Ingıltere ıçınde ve Avru pa'da yaptıöı çok sayıdakı yoltuluk hem koklerden yok sun olduğunu gostcrır, hem de hızmetçının onsekızıncı yuzyılda yenı kazandığı hare kctlılığı sımge ler Yolculukları toplum ıçınde daha lyı bır yer edınme çabasına ışaret eder Roxana ayrıca hızmetçısım hımayesı altına alıp kotuluklerden koruyan tyılıksever hanımefendı rolunu de benımsemez Tam tersıne, kcndısı para ve guvence uğruna ev sahıbıyle ıhskıye gırdığı ve hoylece "dusmuş" bır kaaın olduğu ıçın, Amy'nın de aynı kaderı paylaşmasım ıster yın onceden belırlenmış ka lıplar dışına çı kabılmesı anfa mına gelır bı rey boylece ıs tedığı kımlığe buruncbılır lerry Lagle ton'ın one sur duğu gıbı, ye tım olmak bıre yı hem gııçsıi7 hem dc guçlu kılaı Aılenın desteğınden yoksundur An cak buna karşın ıstedığı gıbı ın sanlarla alışve rışte bulunabı lır, ıstedığı yer lere gıder ve sı nıftan sınıfa at lar (11) ken patronunun ço^uklanna go/kulak olacaktır Bu Amy ıçın ınanılma/ bır zarcr ve ha/ demektır Blcwett Amy'nın ış vcrenının çocuklaıının konumlarını ve annclcrının scvgı vc ılgısını cllcı ınden al dıgını one sııreı (12) Cıerçekten de Gertrud Kalb'ın dedı^ı gıbı, ışvercn vc hızmetçı bcraber scialctc goınulup yıne beıaber yukselulerken bırbırlerıne ke netlenırler (13) tkısı sadecc ataerkıl bır dunyaya karşı koyan muttefık değıl, ay nı /amanda adeta anne ve kızdırlar Ro xana bırkaç kc7 Amy'nın "Hanımefen dihi ıçın duyduğu ve hıçbır hızmetçının onunla boy olçemedığı şıddetlı sevgı "ye (R, s 65) dcğınır Amy bırgunRoxana'ya ' benın ıçın olurdum, eğer bu benden ıs tenseydı" (R, s 62) deyıp, maaşını alama masına rağmen scfalet çektıklerı gunler de yanında kalır Yıne resellı bulmak ıçın aynı yata£ı paylabmaları aralaıındakı guçlu bağa ısaıet eder Amy nın ona olan yakınlıgı vc baglılığı Roxana tarahndan "Dcrımın Sırtnna" (R, b 59) yapışması na benzetılmesı, onu annesı olarak gorcn hi7metçının gerçekten de kendı etı ve kanından olmasını ıma eder Sınıfsal farklılıklara karşın, aynı tanrı tarafından yaratıldıkları vc aynı aıleye aıt oldukları oıtadadır Hatta Roxana'nın kızı Su san'ın oncc yanhsjıkla, Amy'nın annesı oldugunu duşunmcsı, hanımefendı ve hızmetçının arasında aslında hıçbır farkın olmadıftına ı^arct eder Ezen ve ezilen kek çocuk, Roxana tarafından ki7i ola rak kabul cdılmeyı arzulayan Amy'ye ıa kıp olamaz, ancak 07 kı/ları ev ve top lum ıçındekı gerçek yerlcrıne gecebıl mekveayrıcalıklarını gen alabılınek ıçın mucadele edeceklerdır Ahçı Susan'ın aslında Roxana'nın kı zı olduğunu oğrenıp ışten atmadan on ce Amy onu "terbıye"etmcyeçalışır Su ban kaderıne îbyan etmeye kalkışmasın dıye zorluklara sessızce katlanmak ge rektığını anlatır Boylece ezen ve ezilen yer degıştırır, geleneksel olarak somuru len hi7metçı belırlı ayrıcalıklara sahıp ol ması gereken evın kızına zulum uygulu yor Susan'a "alçak gonulluluk bır hanı mefcndıye en çok yakışan sustur" (R, s 240) dıye hatırlatır, ancak kız yıne de Roxana'ya kendısını 07 cvladı olarak kabul etmesı ıçın baskı yapaı Bu nedcnle Amy'nın nefretını kazanır ve olıım kor kusuna kapılır Amy ısc "aptal kıskanç lığıyla dalga geçtı" (R, s 326) ve boylece aslında kendı kıskançlığını rakıbıne mal eder Aralarındakı acımasız çekışmc so nunda Susan'ın oldurulmesıyle sonuçla nır Amy, cınayetı ışledığını kabul etme mesıne karşın, yıne de Roxana'ya Su san'ın "Thames nehrının dıbınde yokol masını ısterdım" der (R, s 360) Amy, Roxana'ya kendısını oz kızı ola rak kabul ettırebılmek ıçın clınden gelen her şeyı yapmıştır, ancak başarılı olama mıştır Roxana bır kere oykusunde hız metçısıne fazla yer vcrmez Oykumun bu Yen'ne hızmetçım Amy ve benım aramda gcçen pek çok hoş Bolumler ve Konuşmaları yerleştırebıhrdım, ama onları geçıyorum, çok olağanustu olan kendı Oyku'mun onemı yuzunden (R, s 120) Patronu butun ılgıyı uzerınde toplarken, hızmetçı sessızce arka planda kal maya mahkumdur Roxana kendı "ola öanustu" karıyerını en ınce ayrıntılarıy Ia verebılmesı ıçın, hızmetçısının olayla nn gelışmesındekı rolunu kuçultmeye vc saklamaya çalışır, yanı bır anlamda san sur uygular Nasıl ust sınıflar onemlı ta rıhı olaylannın yalnızca kendılerı tara tından yonlendınldığıne ınanıyorlarsa aynı şekılde Roxana ch oykusunun ve olayların tek yaratıcısının kendısı oldu fiuna ınanır Tarıhı yazmak, beyefendı ve nanımcfendılenn tekelınde kalmaya dc vam etmcktedır Amy bu yuzden oyku yu bır de kendı ağzından anlatamaz, pat ronunun oykusunde ve toplum ıçınde pek fazla sesını yukseltemez Varolması nın tek nedcnı hanımefcndısıne hızmet etmektu Yıne de Roxana buyuk bır şaş kınlık ve kızgınlıkla Amy'nın de, bılme dıgı bagımsız bır hayatı olduöunu oğre nır Amy prensın uşaöından hır çocuga hamılc kalmış ve boylece yaratıcı konu muna enşmıştır Ikı nızmetkârın "aşağı da çok boş saatlerı vardı bı/ı beklerkcn, lord vc ben yukarıda beraberken" (R, s 120) Amy'nın desonuçta bır ınsanol duğu ve dolayısıyla bır aşk hayatı olma sının son dcrece doğal olduğu duşunce sı Roxana'nın o ana dek hıç aklına gcl memıştır Kendısı daha luks olan ust kat ta prensle beraberken Amy ve sevgılısı nın genellıkle karanlık ve kotu doşenmış olan alt katla ıdare etmelerı gerckır Farklı katlar, farklı dunyalar, ayrıcalıklı sınıflar ıçın aydınlık ve genış yerler, ev ve toplum ıçınde yabanctlaşmış hızmetçı ler ıçın karanlık dıpler Sınıf bılıncıne sahıp Rox*ana, hanıme fendı olan kendısı ve hı/metçısı arasın dakı sınırlan çızmeyı ıhmal etmez ve ıs rar eder "hızmetçım Anıy, onu boyle ça ğırmama 17ın verılmelı (onun hakkında soylenenlere rağmen) çunku o bır hız metçı kız konumundaydı" (R, s 149) ' SAYFA 13 HanmefendilteMizımtçl arasmdaki smır