Katalog

Orta sınıf evin cocukları ve hizmetcisi Dr. ESRA MELIKOGLU DanielDefoe'nun pek tanınmayan bır romanı "RoxanaŞanslı Metres" D anıel Defoe'nun 1724 yıhnda ya yımlanan ve gunumuzde pek ta nınmayan, Roxana Şanslı Met res adlı romanı ılgınç bır toplumsal ger çeğe ışık tutar Orta sınıf aılede evın ve toplumun hıyerarşık yapısı ıçınde, tıpkı evın hızmetçısı gını, evın cocukları da ancak marjınal bır yer edınebılırler Bı reyın konumunu behrleyen etmenlenn yaşı ve sınıfının olduğu bır kulturde, ço cuklar tanrısal bır guce sahıp baskıcı an ne babaya, hızmetçıler de ışvcrenlerıne sessızee boyun eğmek zorundadırlar Yı ne de Defoe'un gosterdığı gıbı hayatta kalabılmek ıçjn hımayelerıne ıhtıyaç duyduklan oz annc babaları/patronları nın çıkarlarına engel oldukla'rında onlar tarafından kaderlerıneterkedılırler An cak, ortak kaderlerıne rağmen, çocuklar vc hi7tnetçı bırbırlerıne arka çıkarak ış bırlığı yapmak yerıne, scvgı ve guç uğru na bırbırıerıyle cınavetle suçlanan vahşı bır rekabct ıcınc j>ırme\i scçerler Roxana'nın eşı, cocukları ve hızmetçı lenyle yaşadığı tıpık onsckızıncı yuzyıl orta sınıf evının du/enı toplumun hıye rarşık yapısına ışık tutar Ronald Dennıs Perry bu eağın sonuna doğru merkezı bır ev ve aıle ıdeolojısının ortaya çıktığı na ışaret eder Bu ıdeolojının çerçevesın de ev, kapısını paraya tapan kotu bır dunyaya kapalı tııtarak kutsal değerlerı koruvan bıı kaledır Aneak, yo7İaşmış dış dunyaya karşı berabeıce uırenen ev halkı, yanı aılenın reısı eşı, cocukları ve hizmetçıleıı yıne de hıyerarşık duzenı evın ıçındc aynen kurarlar Perry'nın soyledığı gıbı, "kadın eşının hımayesı, çocuklaı anne babanın, hızmetçıler de ışveıenlcrının hımayclerı altındaydı " (1) Roxana, evlılığın "Hurrıyet, mal mulk, otorıte ve her şey"ın elden gıtmesı anla mına geldığını çabuk oğrenır, çunku ev lılık anlaşması kadını adcta tanrısal bır guce sahıp erkeğın emrı altında sılık bır yaşam surduren bır "Ust duzey Hızmct çı" veya "Kole" (R, s 187) kılar Ancak Roxana da, duzcne gore kendısınden sonra gelen çocuklaıı ve hızmetçılerını emrı altında tutar G A Starr'ın dedığı gıbı, ev ve toplum ıçınde guçlu bır ko nıımdan çok uzak olan Roxana'nın (2) yanı bır "Ust Duzey Hızmetçı "nın hız metçılerı veya bır "kole"nın kolelerı ola rak çocuklar ve hızmetçıler son derece korumasızdırlar I fızmetçı Amy, ıkı uşak ve bır at ara basıyla berabcr, şehrın onde gelen bıra fabrıkasının sahıbı olan Roxana'nın eşı nın yenı kazanılmış servetını ve gucunu temsıl eder Gecmışte, hızmetçılergenel lıkle soylu aılelerın hızmetınde çalışır lardı, ancak onsekmncı yuzyılda, hız metçılerın çoğu, cndustrı devrımı sonu cu yukselışe geçen orta sınıf aılelerının cvlennde ışe gırmeye başlarlar Mırasla rını tuketmış olan ve çalışmaktan kaçı nan asalak soylu sınıfın şaşaalı gunlerı artık gerıde kalmıştır Yıne de, yenı zen gınler, soyluların yaşam bıçımıne oyku nur, Roxana'nın "kendını beğenmış bır aptal" (R, s 41) olan eşı yenı kazanılmış servetını gostermek ıçın hızmetçı tut makla kalmaz, soyluların yegane eölen celerı olan yolculuk, hızlı bır sosyal hayat ve avı da benımser Yıne soylular gı bı, kendı sınıfının yukselışını hazırlayan çalışkanlık ılkesını bır kenara bıraktığın da kısa surede babasının mırasını tuke tıp, kendısını ve aılesını yoksulluğa mah kum eder SAYFA 12 Dış dunyaya dlrenmek Aılesı ve valara de hı/mctçısıni ğındıfiınde 'Defoe'un" tum bınncıl hımayesı al "çunkuar karakterlerı arasında tına alması tık beş çoyalmzca o "Roxana" gcrekcn an cugum vartak sorum dı ' (R, zorluklarla yuz yuze lulukduygu s43) okur geldığınde edılgen ve sundan yok urkektır ve ba^kalanna şaşkına do sun olan ner Roxa muhtaç olur, ozelltkle de na'nın haevın reısı hızmetçısı Amy'ye boylece go mılelığı ve revını yenne yaptığı do g c 11 r e m e gumlar ko nusundakı garıp suskunluğıı annelığın mektedır Sonunda kendını kurtarmak onun ıçın pek onem taşımadıgını gosteıçgudusunu dınleyıp aılesını terk eder rır Tam tcrsıne ış hayatına yatkın bır Bundan sonıa çocuklar vc hızmetçı Ro kafaya sahıp olan bır kadın olarak, eş ve xana nın koruması altındadırlar Ancak anne rollerını bıreı engel olarak algıla yaşama sa\ aşı |ohn ] Pıchem'nın de de makradır Budurumda.okur uçhızmet dığı gıbı Roxana'yı da ınsanlıktan uzak çı tutan bu orta sınıf aılenın çocuklarını laştırır, çocuklarını kıırban cden hatta da onlara emanet ettıgı sonueuna varır unları kendı yok edcn, yııtan bır kadın Daha sonra, metres olarak "karıyerını" halıne getıı ır (3) Roxana nın cocukları takıp edebılmesı amacıyla, evlılık dışı çonın ısım, yaş ve cınsıyetlerını belırtmevı cuklarını gerçekten de hı/metçılere tes onemscmcmesı cok onemlı bır noktadır lım ettıgını goruyoruz Hıçbırı bıreyselleştırılmemıştır toplıı halde ya "çocuklarım" veya sadece on Anne ve çocuk arasındakı bağı zayırları ashncla benımsemedıgını daha da latan başka Dir ncden ıse, kadının guzel açıkça gosteren "çocuklar" olarak geçer bır nesne olarak algılanmasıdır Roxana ler ükurun gozu onunde, tek tek yuzle doğıırganlıgından rahatsızlık duyar rın ayırt edılemedığı bır kalabalık gelır "Çok kez yavrularsam, çıkanmı destek onlar çok sayıda dnyurulması gereken leyen o ünemlı Malımı bozabılır, dcmek boğazdır aksı takdırde Roxana yı yuta ıstedığım onun (prensın)Gu7ellıkdedı caklardır Çocuklarını terk etme duşun ğı şey" (R, s 143) Once yas>al bır eş ve ccsının yarattığı dehşet gerçektır, buna sonra fahışe olarak erkeklere sattıgı "marağmen kuşkusuz aynı /amanda buyuk lı' gu/ellığıdır, ancak arka arkaya yaptı bır rahatlama duyar Çocuklanndan gı çok sayıda doğumlar, ona guç sağlau/aklaşmak onlarla beraber yok olma yan bu kaynağın kuruyacagı cndışesını kaderınden kurtulmak anlamına gel verır "Dogurmak" yenne kullandığı mektedır Kuduslu zavallı kadınları ha 'yav rulamak" sozcu^u, erkeklerın kadıtırladığında kendı çocuklarını ycmck na sureklı yavrulayan bır hayvan olarak tcn" (R, s 51) çok korkar ancak aslında bakmalarına duydugu tepkıyı ortaya kogerçekten dc onlaıı kurban eder, çunku yar Aynı zamanda çocuklarınayabancı çoc ııkl.ırını bılmmeyen bır geleceğe terk laşmasına da ışaret eder eder Bovlccc çocuklar once baba son ra da annelerının maddı ıhtıyaçlarını teh Roxana'mn şansı lıkeye attıklarında reddedilırler Zaman ıçınde yıne bır servct yapması na karşın Roxana sonradan doğurdu^u Aıle ıçındc dayanışma ve sorumluluk evlılık diiji çocuklarını da terk eder Ku lara onem vercn ev ve aıle ıdeolojısı tı vumcııdan olan kız çoeuğunu do^urur, caretın gclıştığı onsekı/ıncı yuzyıl toplıı ancak altı hafta sonra çocuk olur Roxa munda ayakta kalamaz Watt'ın ılerı surna ıçın olumu bır trajcdı değıl, aksılıktır, dıığıı gıbı, "Bıreysel ekonomık çıkarın "Butunbuıştekıardanyapılmalıydı" (R, oneelığı kışisel ve grup ıçı bağları ?ayıf s84), yanı hamılc kalmak doğıırmak, latma eğılımını ortaya çıkaımıştır" (4) doğum yapmak ıçın bır de gozden ırak Gorecelı olarak bazı ayrıcahklara sahıp bır yere yolculuk etmek ve doğumun olan varlıklı aılelerın çocukları, annc ve masraflannı karşılamak Bundan sonra babalarının maddı çıkarlarına engel ol kı çocuk sevımlı bır e>ğlan olmasına kar duklarında hcmcn gozdcn çıkarılırlar şın, bır bakıcıyla beraber kırsal kesıme Roxana çocuklarının açlığa mahkum yollanır Kuyumcunun olumundcn son olacaklarını vc buyuk olasılıkla bakım ra bır prensın metresi olan Ro\ana, bıı sı/lıktan sakat kalacaklarının farkında oğlan daha doj*urur, ancak o çocuk da dır ancak vınedebu bılıncıonlarıkader bır bakıeıya teslım edılır Sonrakı oj*lu lerıne terketmesmc cngcl değıldır nun ıkı aylıkken olmesı yolculuk sure sınee ona bakmanın getırdıgı /orlukları Ayrı yasamlar duşunulduğunde (R, s 42) Roxana ıçın Mutlu aıle aslında oaştan bcrı bır ma bıı sanstır Prenstcn vc Hollandalı tuc saldı F v hıçhır/aman ne bolluk nc de cardan olmak u/crc ıkı crkek çocuk da yoksulluk /amanlarında, çocuklar ıçın ha dunyaya getırır Son olarak doğurdu geıçekanlamdabıı yuvaolmamıştır Âv gu ve dort yılda ancak ıkı defa gorduğu nı çatı altında yaşamalarına rağmen an oğlu ıçın ' kendıme anne dedırtmeyece ne baba ve çocuklar hcp ayrı yasamlar öım" (R, s 272)şeklındcduşunmesı,ona surdurmuşlerdır Baba çoğu zaman evın karşı nasıl bır kın duydugunu ortaya çıdışında çalıştığı veya eğlence hayatına karır Bu kının nedenı çocuğun babası daldığı ıçın, evde hcmcn hıç durma/dı nın Roxana Annc de ıle evlenıp çocukla onu yıne ust Danıel Defoe'nun 1724 rıyla sevgı du/ey bır hız yıhnda yayımlanan ve dolıı bır metçı veya gunumuzde pek yakınlık kole konumu K u ra m a tanınmayan, Roxana na duşurmeyı mıştır Ro amaçlaması ^anslı Metres adlı xana anı dır Oysa, Ro romanı ılgınç bır den evlılık xana bır met toplum\al gerçeğe ışık hayatının res olarak go tutar verdı^ı recelı bır ba bol mey ğımsi7İığa sahıp oldufiunu duşunur Bu nedenle Roxana Hollandalı tuccardan olan oğlunu evlılıgın getırdığı esaretı sımgeleyen bır tehdıt olarak goruı vc ol mesını ıster Roxana tum çocuklan arasında bır tek kuyumcudan olan oğluna anne şcfkatı ve ılgı gosterır Bu şanslı oğlıı okulda egı tım aldıktan sonra ıyı bır karaktere sahıp bır tuccarın yanına çırak olarak veıılır Daha sonrakı yıllarda Roxana, ışını des teklemek amacıyla ona buyuk bır mıktar para yollar ve boylece zamanla bır ser vet euınmesıne yardımu olur Gerçekten de Roxana bır çocuğun hayatta başarılı olabılmesı ıçın anne babanın ılgı ve des teğıne ne denlı muhtac oldugunun tarkındadır Çocuğun kaderı belırlı bır yere kadar sorumluluklarının farkında olan veya olmayan anne ve babası tarafından belırlenır Buna rağmen Roxana hayatı nın bu noktasında ancak tek bır çocuğıı nu destekler, dığerlerını hayatından u/ak tutar Bu oğlunu desteklemesının nede nı de aslında Pıchettı'nın de vurguladı ğı gıbı, suçluluk duygusu altında ezılme sıuır (5) Yıne de, kendı çıkarlarını ?ede leyeceöı ıçın, yaşam savaşı veren dığcr çocuklanna yardım etmeyı duşunmev Roxana ve prens arasındakı konuşnıa çocuklar hakkındakı farklı goruşlerını vurgulamakla kalmaz, aynı zamanda Ro xana'nın çocuklarını sefaletten kurtar masının altında yatan bır başka nedenı de ortaya çıkarır Calvıncı duşunceye go re yenı doğmuş bır çocuk bıîe ılk guna hı taşır, başka bır duşunceye gore ıse ço cuk saf ve gunahsızdır Roxana'ya gore evlılık dışı doğan bır çocuk "taa Beşığın de Utanç'm Damgasıyla damgalanmış annebabasının suç ve zaaflanyla yuklu dur ve hıç ışlemedıg'ı gunahlar yu/un den acı çelcmek zorundadır" (R, s 1%) Yıne de çocuk gunahı devam ettıren bır gunahkâr değıl, bır kurbandır Roxa na'nın endışe duydıığu şey aslında terk ettıgı çocuklaıının buyuk bır olasılıkla ıçıne duştuklerı durum nedenıyle anne babayı suçlayıp, "bı/e beddua etmelerı ve kınamalan" (R, s 196)dır Bu neden le geçmışte ışledığı suçunu unutabılme sı ve eezadan kurtulabılmesı ıçın bu su çıın gorgu tanığı ve kurbanları olan çocuklarını hayatından ıızak tutmayı yeğ ler Ancak, açlık ve setalet çeken çocuk larının hatırası hıçbır zaman aklından çıkmaz ve ona sureklı olarak ışledığı koı kunç suçunu hatırlatır Bunun sonueu olarak Roxana 7aman /aman son derece urkutueu hayaller gorur Susan dışında dığerrerkedılmış çocuklar romanda bu yuk olçude gorunme7 kalm ılarına kar şın Roxana'nın suçunu sorgulayan ceza avukatları olarak gorev yaparlar Roxana'nın bıyografısı çocuklaıının duşuşunu vc buna karşın hızmetçısı Amy nın yukselışını anlatır Hızmcteı.ış vcrenın oz çocuklarından daha şanslı go runmesıne rağmen, o da aslında dunya da kendısını destekleyen bır aıleden yok sundur Anne babası ve cvıne ılişkın hıç bır gonderme yoktur Hızmetçı ya bır yetımdır veya aılesı tarafından terk edıl mıştır Bır başka olasılık da, çoğu hı/ metçıler gıbı ış aramak amaeıyla kıısal kesımden şehre goç ettığınde aılesınden kopmuş olmasıdır Çoğu hızmetçıler okur yazar olmadıklarından aıleleııyle olan ılışkılcrını mektup aracılığıyla de vam ettıremezdı Bu durumda, Amy ta mamıyla ışverenın hımayesıne muhtae tır, Roxana'ya sadece ekonomık olaralc bağlı ol makla kalmaz, aynı zamanda onu ı CUMHURİYET KİTAP SAYI 433 Roxana ve ppms râffli