Katalog

SENNUR SEZER ocuklar öncmli mi?" diye sorınak istemiyorıım. Verilecek "cvet" yamtının içtcnsizliğinden korkuyorum çünkü. Savaşta, kıtlıkta, yoklukta once çocuklar ne den ölüyor, çocuklar önemliyse? Dinlerin, inançların, siyasal gorüşlerin çocuklar içi getirdiği kurallar hen olıımlu değil mi? Dıırun, siyasal görüşler dcrkcn bir yanlış yapmış olabilirinı. Siyasal inançların cşitlikçi, ortaklaşmacı olanları demeliyim belki. İnsanları renklcri, soyları, kökenleri bukımından ayıranlar çocukları nasıl önemserlcr. Orncğin laşizm ve na zizm.. Onlar için insan türü bile "yaşaması gerekenler" ve "ölmesinde yarar olanlar" diye ayrümıyor nıu? Faşizm ve nazizm, bir insan ömrüncyakın bir sürc önce öldü sanılan görüşler. Ardlarında bıraktıklan kıyım vc yıkını olabildiğince onarılnıaya çalışıldı. Ben zerleri ortaya çıktıkça" nco' (yeni) sıfatıyla küçümsenip, yoksayılıyor. Soykırımlar, toplama kampları uzak anılar, gczilen vc varlıkları yavaş yavaş kuşkuyla karşılanan müzeler.. Neyse ki edebiyat tanıklığını sürdürtıyor. Masanıda iki kitan yan yana duruyor. Birinin adı Elveda Sidonie. Yapı Krcdi Yayınları arasında çıkmış. Yazarı Erich Hackl. Oteki Evrensel Basım Yayım'ın bastığı Kurtlar Arasında Çıplak. Bruno Apitz yazmış. Avusturyalı yazar Hackl ilc Alman yazar Apitz, birbirinden ayrı üsluplar ve kurgularla aynı temayı işliyorlar: Faşizm ve çocuklar. Daha doğrusu "faşizm ve yaşama koşulkrı". Elveda Sidonie, şu cümlelerle başlıyor: "On sekiz Ağustos 193 J'tc Steyr Hastancsi'nin kapıcısı, uyuyan bir çocuk buldu. Bezlere sarılı bebeğin yanı başında duran kâğıt parçasında, çarpık elyazısıy la şunlar yazdiydı: 'Adım Sidonie Adlcrsburg. Altneim'e giden yolda dünyaya gel dim. Kendime anne baba arıyorum'." Hastane kapısına bırakılan bu çocuk, çingene olduğundan kuşkulanılmayacak kadar esmerdir. Üstelik hastalıklıdır. Bu özelliklcriyle ona bakıp büyütecek bir aile bulmnk neredeyse olanaksızdır. Biraz da bu yüzdcn, asıl ailesi aranmaya başlanır. Çocuğun sorumluluğunun hastaneye ve hastane yönetimine ağır gelmesi, biraz da bölgenin yoksulluğu yüzündendir: "Steyr'de acımasız bir sefalet cgemendi. Geçen yüzydda demir işleyen fabrikaların kurulduğu Ennsleitc ve Steyr nehri kıyısındaki barakalarda yaşayan her iki çocuktan biri ya aynı hastalığa (raşitizm) ya da vercmc yakalanmıştı. Dört yıl önce altı binden fazla işçinin calıştığı Steyr işlctmclcrinde, 1933 yılında yalnızca 1400 kişi çalışıyordu. Yine aynı yıl 22.000 nü fuslu kcnttc, her iki kisiden biri devletten yardını alıyordu. Belediye, gclirlcrinin yarısını sosyal yardını için harcıyordu. 11 idaresi, daha 1929 yılında, on üç yıl önce tamamlanan, Sidonie Adlersburg'a ilkyardımın yapıldığı hastancyi clde tutacak güçte bile değildi; bu hastaneyi, ondan daha küçük olan St. Anna I lastancsi ile birlikte 7^0.000 Şiline Yukarı Avusturya Eyalet l lükümeti'ne satmak zonında kalmıştı." Bu yüzden Sidonie, hiç olmazsa yatak masraflarıııdan kurtulunması için, cvlatlık verilmeye çalışılır. Daha önce ev latlık için başvuranlar "sabıka kayıtlarından da önce parasal dunımları temel ölçüt alınarak" sırayla denenir. Ama sonuç olumsuzdur. Sidonie'nin rengi, bakım parası ödensc bile ailc bulmasını engelleyecck gibi görünmektedir. Sonunda Steyr Gençlik Dairesi, Breirather ailesine başvurur. Ve Sidonie kendine bir ev bulıır. Breırather'Ier, tek çocuklu bir işçi ailesidir. Hans Breirather, Birinci Dünya Savaşı'na on yedi yaşında katılmış, esir düşmüş,* yaşadıklarının sonunda "insanları neyin birleştirdfğini, neyin ayırdığını ve de sınırların haritalarınkinden farklı çiCUMHURİYET KİTAP SAYI431 Fasizm vc çocuklar 'Elveda Sidonie', Yapı Krcdi Yayınları arasında çıktı. Yazarı Erich Hackl. Kurtlar Arasında Çıplak'ı ise Evrensel Basım Yayım yayımladı. Yazarı Bruno Apitz. Avtısturyalı yazar Hackl ilc Alman yazar Apitz, birbirinden ayrı üsluplar vc kurgularla aynı temayı işliyorlar: Eaşizm ve çocuklar. Daha doğrusu "faşizm ve yaşama koşulları". zildiğini" öğrenmiştir."Sosyal demokrat partinin kcndini savunmak amacıyla oluşturduğu Cumhuriyctçi Savunma Birliği'nin" bölge sorunilusudur. Almanca adı Republikanisches Schutzbunt olan bu yan askcri örgiit, yirmili yıllarda güçlencn sağcılara karşı oluşturulmuştur. Josefa Breirather de işçi kökenlidir. üğlu Manfrend'den başka cocuğu olmayınca biraz da ev bütçesine katkısı olsun diye "cvlatlık" istemiş,tir. Sidonie'nin rengini önemsemez. "Suyu ve tuvaleti koridorda, bir oda bir mutfaktan ibaret bir ev" de yaşayan üç kişilik Breirather ailesinin Sidonie'ye ilgisi, Gençlik Dairesi'nin vcrdiği bakım parası yüzünden dcğil, içtcndir. Josefa, çocuğu, doktorların tcdavi etmeyi reddetmelerine karşın, iyilcştirmeyi başarır. Ve Harıs, Gençlik Dairesi para vermcse de bu çocuğa bakabilccckleri kararını ve rir. Evin oğlu Manfıend ise, Sidonie'nin sık yıkanmayı gercktirmeyen siyah rengi ne nayrandır. I ler şey yolunda gibidir. Eger tutukla malar, cv baskınları vb. olmasa. I lans, siyasal görüşlerını paylaştıgı pck çok işçi gi bi tutuklanır. Sonra kilisede evlenmeyip yalnızca belediye nıkâhı yaptırdıkları için ayrı baskılara uğrarlar. Siyasal ve dinsel baskılar, yokluk, hapis ailenin Sidonie'ye duyduğu sevgiyi azaltmaz. Hatta bir kız çocuğunu dana evlat edinirler. Ev, baskı altında, yoksul ama sevgi doludur. Gençlik Dairesi de aileden memnundur ama Sidonie'nin gerçek ailesini ara maktan caymaz. 1938'de Avusturya Alman Nazizminin işgali altına girer. Breiratherler'in evlerinin arkasına bir toplama kaınpı kurulur. Toplama kampınuaküere.yardım, yakalanma, yargılanma... Ailenin direncini hiçbir şey kıramayacak gibi görünmektedir. Ancak, bir gun, çevreye gclen çingeneler ortatla görünmez olur. Ve Gençlik Dairesi, Sidonie'yi, gerçek ailesini buldugu gerekçesiyle, ailenin bütün diren Kurtlar Arasında Çıplak ve Elveda Sidonie Bveda Sidonie mesine karşın alıp götürür. Erich Hackl, anlatıcısını Sitlonic'nin Auschwitz'dc sonlanan yazgısı ilc bitirmi yor. Avusturya'nın, Steyr kentinin ve Hans'ın da yaşadıklarını anlatıyor. "Dcmokratik" diyc tanımlanan dönemlere yansıyan faşizmın gölgcsini dc gösteriyor... Elveda Sidonie, suçlayan biranlatı. Yalnız faşizmi değil, laşizmin dayattıöı kurallaraboyun eğen, "korkaklık, karalama ve vakitsiz itaat" göstcrcn herkesi. "Cesare ti vc kendine saygısı olanların" yaşadı^ı yerleıde, mutlu başlayan öykülerin böy ie bitmeyeccgini kanıtlıyor. Evleda Sidonie'de faşizm dönemi insanları kurtlara benzetiliyor: Uluyan vc susan kurtlara. "Birücri yığınla, diğerleri yok denecek kadar az." Insanların saldırgan ya da sakin kurtlastıklarını söyleyen bu anlatını, Erich Hacld'ın anlatısını Bruno Apitz'in romanına bafiliimayı kolavlaştırıyor. Erich Hackl, 1954'te Steyr'de (Avusturya) do^muş. Hem Alman heın Ispan yol Dili vc Edcbiyatı okumuş. Anlatılar, çocuk ve gençlik kitapları, radyofonik oyunlar yazıyor ve bir yayınevinin uluslararası lirik dizi editörü. Bruno Apitz ise 1900 doöumlu bir zanaatçi. l'aşizmin iktidaı a gelişi ona önce cezaevini sonra toplama kampını tanıtmış. 1937 1945 yılları arasında liuchenvvald Toplama Kampı'nda kalmış. Bu kamptaki gözlemlerini Kurtlar Arasında Çıplak'ta yenidcn kurgulamtş. 1979'da öfen Apitz, romanı nı kampta birlikte savaşım verdiği, bu savaşım sırasında yaşamını yitirmiş her ulustan yoldaşlarına adamış. Romandaki pck çok kahraman, Buc hcnvvald'da yaşayıp ölmüş kişilerin adını taşıyor. I ler iki yazarın anlatılanndaki ortak nokta, anlatının odağına bir çocuk yerleştirmeleri. I lackl'ın çocuğu çingene, Apitz'inki Polonyalı Yahudi. Anlatılaruı gerginliğini duyguyla aklın çatışması sağlıyor. Elveda Sidonie'da "akıl" galip gelince çocuk ölüyor. Aklı öncmli sayanlar bundan "utanmıyorlar bile." Ya Kurtlar AraMiıda Çıplak'ta? En iyisi, romanın konusuna değinelim. Buchenwald Toplama Kampt, 2. Dünya Savaşı'nın son günlerini yaşamaktadır. Kurtlar Arasında Çıplak Kampta, silahlı ayaklanmaya hazırlanan uluslararası bir komite de kurulmuştur. Günün birindc, kampa gelcn tutsaklardan biri, bir valiz içinuc bir çocuğıı kam pa sokar. 1 lenüz bebek olan bu çocuk Yahudi'dir vc kampın yöncticilcri varlı ğını öörenirlersc öldürülecektir. Üstclik yalnızliebek deöil, onu kampa sokan da, saklayan da... Silahlı direniş komitesı de bu çocuk yüzünden ele gcçcbilir... Tek çare, çocuğu getiren tutsağa geri vermek, tutsağı da başka bir yere sevk edilccek gruplardan birinc katnıaktır. Bu çare tar tışmasız kabul edilmcz. Ortaya başka sorular çıkar: "Çocuk gideceği yerue gerçcktcn güvenîikte olacak mı?", "Buratlan başka bölgelcrc sevkedilenlerin ba şına nelcr geldiğini bilmiyoruz.. Ya öliime gidiyorlarsa? Bir çocuğu nasıl bile bi İe ölüme göndcrebiliriz?" Ama asıl soru şudur: Bir çocuğun yaşamı mı öncmli yoksa direniş örgütünün geleceği mi? Çocuğu bir başka toplama kampına gidccek kafıleye katıp yazgısıyla başbaşa bırak nıakla direniş örgütünü tchlikeyc atıp korumaya almalc arasuıdaki ikilem, aslında duyguyla akıl arasındaki çatışmadan doğmaktadır. Üstclik her iki durumda da ço cuğun yaşamının korunabileccği kesin değildir. Kurtlar arasında Çıplak, başlan gıcından sonuna duygu ve akıl çattşmasının gerginliği ile anlatılır. Çünkü, insa nın insanlığını yitirmediği her yerde, aklın karşısına duygular dİKİlecektir. Kurtlar Arasında Çıplak'taki küçük çocuk, hem tutsaklar hem dc okur için hcyecan verici özelükler taşır. Bir avukatın oğlu olan Stephan Cyliak, anababasının tutuklanmasıyla 3 aylıkken toplama kampına gelmiştir. Anababası ölclükten sonra tutsaklarca korunmuş, çocukların top lu öldürümlerinden kaçırılmıştır. Doğal yaşamı ve dünyayı bilmeyen Stephan için iki insan vardır: Tutsaklar ve SS'lcr. Tutsaklara güvenir, SS'lcrden korkar. Ağlamayı bilmeyen Stephan, açlığa, harekctsizliğe, soğuğa katlanır. Saatlercc daracık birycrdeluvrılıpsaklanabilir. Birbakıma insanın yaşama içgüdüsünün ya da unıu dunun simgesidir. Buchenwald'daki direniş komitcsinin üyelcri çocuğun ne yapılacağı konusunda tartışırlar. Çocuğu uzaklaştırmakla görevlendırilcn Höfel, çocuğun "dünyanın başka bir yerinde değil, bıırada kurtulabileceği" karanna varır. Ve çocuğu sak lar. Kampın yöneticileri SS'lcr ise bir süre sonra, rastlantıların da yardunıyla hem çocuğun hem direnişçilerin varlığını öğrenir, peşlerine düşcrfer. Kurtlar Arasında Çıplak, insanlık onurunun sınava çekilmesinin dc anlatısı. Kamp devriyeleri ilc tutsakların yalnızca gözleriyle anlaştığı, tutsakların kaçişına devriyelerin müuahale etmediği bölüm ve benzeri bölümler, okura sürekli "scn olsan neyapardın" sorusunu soruyor. Ve roman, birbakıma özgürlük simgesi olan çocuğun, tutsaklarla birlikte kurtuluşuyfa son buluyor. Buchenwald Toplama Kampı, gerçekten silahlı bir ayaklanma ilc kurtulmuş. Bruno Apitz, gcrçeklerden yola çıkmış kısacası. Araabu gerçekliklcre, sanatın biiyüsünü katmayı başarmış. Erich Hackl da anlatısını Avusturya'nın gerçcklerinden yola çıkarak kurgulamış. Her iki an latı ua gerçek olaylardan ustaca yararlanmanın örneği. Elveda Sidonic ile Kurtlar Arasında Çıplak art arda okunması gcrekli iki kitap. Hem bellek tazelemek, hem insan olmanın anlamını yeniden dtışünmek için. Bu arada kitapların Türkçe'ye çevirilerini yapan Kemal Boztepc vc Ölcay Geridönmez'i de anduru dilleri ve akıcı anlatımları yüzünden kutlamayı unutmamalıyım. • Elveda Sidonie/ Anlatt, Erich Hackl/ Çevırcn: Kcrnal Boztepe/ Yapı Krcdt Yayınları/ XX f kurtlar Arasında Çıplak/ Roman/ Bruno Apitz/ Çevırcn: Ölcay Geridön mez/ Evrcnscl Basım Yayın/ 44X v SAYFA 9 Savaşta, kıtlıkta. yoklukta önce çocuklar neden ölüyor. çocuklar Onemilyse?