Katalog

Soldansağasamlye, Nâzım, NaclSadullah.SeydaMlthatPa$a Köskününbahcesindeler. Yanda Ise. Plrayehasta. Köjkünbahceslndedinlenirken fotoğraf cektlrmek icin zorla kaldırmışlar tacağı korkusunu getirmektedir Bu korkuyu geciken mektuplar, Piraye'nin birinden içtenlikle söz etmesi vb.de körüklemekte, kırıcı bir anlatım edinmektedir kimi zaman mektuplannda: "Kızım! Nihayet bir mcktup göndermek lütfunda bulundunuz... Teşekkür... Kime aşık olursan ol! Bir mahpıısun dışardan aıdıöı kötü haberler arasında, karısının sevdalanması o kadar da mühim değilmiş..." Bu kadar katı bir biçimde suçladığı Pi rayc'den bir sonraki mektubunda, çocuksu bir coşkuyla özür diler: "Biriciöim, Bcni bilirsin, lüzumundan fazla şairim. I ler hadiseyi kafam yalniz şuurla değil, kalbim hislc de işjer, yoğurur, ona ctı akla hayale gelmez şekıller ve ölçüler verı r... Bu bcnim cn büyük kusurum, cn büyük meziyetimdir... Ne haltedcyim! Yaıadılışım böylc... Hcle senden vc scvdiklcrimderı uzak karanlık bir meçhulun içinde olmak bcnde bu hassayı, bilhassa sana ait olan mcsclelerde, marazi bir hadde kadar çoğalttı..." Duygusal bir savrulma gibi görünen bu ikı ayrı tavır, yine Nâzım'ın satırlarıyla açıklanır: "Bu iki mektupıa çarnan tek bir insan kalbidir. Vc hcr ikisi de bir tck kalbin tck bir iştirak ve sevgisinin ayrı ayrı renkleı de eörunüşiidıir. Ben bu mektupta sana ne kadar sevdalıysaııı ölekinde de öyleydım." Nâzım Hikmet, sevdalı olmayı insan cılmanın bir parçası sayan şiirlerini yaşa mından damıtmıştır. Piraye'ye Mektupları okuyan herkes, Tahir'le Zühre Meselcsi şiirini anımsavacaklardır: "Tahir olmak da ayıp dcgMl Zühre olmak da / hatta sevda yiizünden ölmek dç, ayıp degil / bütün is Tahir'le Zühre olabilmekte / yani yürekte/.../Yani Tahir'i Zühre scvmescydi artık / yahut hiç sevmeseydi / Tahir ne kaybcderdi Tahirliğinden.*" Gerçi Tahir ile Zühre öyküsünde sevdasından cayan yokttır, ama Nâzım ile Piraye gerçeğindc bir "aldattım kadınlarımf' vaşanacaktır. Yasal olarak ayrıldıklarında bile "Içimde ikinci bir insan gibidir / seni sevınek saadeti" diye yaza caktır Nâzım Hikmet. "(...) şunu bil ki sen benim yeryüzünde bin bir çeşit bağla sımsıkı bagiı oldugum biricik insansın, sana hayranım, sana minnetkârım ve senin icin her zaman gözümü kırpmadan ölebilirim. Senin benden ayrılmak iste men, ayrılman, bubahisrehiçbirşeyi deSAYFA 6 ğiştiremez." Ne var ki "Aslolan hayattır!" Nâzım Hikmct'in Pirayc Hanım'a yazdığı mektuplar, Nâzım'ın yargılanışından, para sorunlanna, gördüğü düşlere, aile kişilerine kadar başka ayrıntıları da içeriyor. Yaşamın akıp giden günlerı "içerdeki adamın" hasreti kadar gereksinimlerini de arttıracakrır: yatak, çamaşır, ek para kazanabilmek için gcreken işlere malzeme. Kimi zaman iplik, kimi zaman çevirisi yapılacak kitap. Ve bu gereksinimler için Piraye'nin başvurması gereken yerlerin listesi... Bu para sorunuyla ilgili bölümler, edcbiyat ve tiyatro tarihimize de ışık tutacak nitelikteuir. Nâzım'ın para kazanmak için yazdığı senaryolar, müzikal metinleri, çeviriler için en iyi bclgeler bu mektuplar Ayrıca bu mektuplar, yurdumuzda bir yazarın, hele tutuklu olunca, teliflerini ne kadar zorlukla aldığının da önemli bir bclgesi. Edcbiyat tarihçilcrimizin, "Mektuplar"a bir de bu gözle bakmalan gerekmekte. Edebiyat tarihçilerimizin ve okurun Para sonjrtarı ve edeblyat tarthl bu mektııplan okuduktan sonra, kimi şiirlere daha başkayorumlar getirebilece^ini sanıyorum. Orncgin Memleketimden İnsan Manzaraları'nda yer alan şiirlerden ikisinin ipuçları şu satırlarda: "Sana bundan birkaç gün önceki, geçen haftanın üçüncii mektubunda, yine bir yıgın şiir yolladım. Basri Şener ile Kambur Kerim'in hayatları fashnı. Aldın mı onları da, liitfcn bildir. Bcnim bu yazı 12.000 mısra kadar tutacak. "Destan"ı da içine koyacağım. Onun için rica ederim bana postayla taahütlü olarak evrakı mcsalih, iş kâatları halindc verirsen daha ucuz olur Destan'ı hemen yolla. Bu benim ilk büyük kitabım olacak ve senin adına yazıldığı için en sevdiglm şiirimdir. Altı aya kadar bitireceğimi sanıyorum." (19.2.942) "Geçen, yani bundan evvelki mektubumda yolladıgım şiiri aldın mı? lcinde Basri Şener ve Kambur Kerim diye iki insanın hayatı yazılıydı. Bu iki adamdan birisini, Kambur'u tanırsın, hani sana ipekle örülmüş iki çcrçcvc hediye etmişti. Bizim revirin hastabakıcısı, sahici ve yegane doktorudur. Bu iki adamın hayatlarını merakla okuyacağını sanıyorum. Fikrini bildir bana." (23.2.942) "Mektuplar", bugün de depişmevcn bir başka gerçegin dc altını çiziyor, yazarları, gazetecileri tuuıklamak yetmez, onlara ayrıca ekonomik ambargolarda uygulamak gerckir. Bu ambargo, onun eski arkadaşlarının eliyle olursa daha da iyi: "Muhsin benim şu tercüme piyesi oynamadı. Eh, dünya bu. Malum." Nâzım \ liknıet'in ıııekluplan, ki 17 yıl boyunca yazılmıştırNâzım'ın yargılanması sürecini de, özlemlerini de sıkıntılarını da, şiirlerinin yazıldığı ortamı da yansıtması bakımından önemli bir belgesel. Nâzım Hikmet'in tutukluluk ortamında tanıştığı ve gelişmelcrinc katkıda bulundugu edebiyat ve sanat adamlan konusuncia da önemli ipuçları içeriyor. Ancak, bir yazarın düşferi ve gerçekler konusunda, (yargılanma, piyeslerin sahnelenmesi, para kazanılacak satışlar, dokumalar, yasal duruma göre salıverilme tarihi ve genişleycn yargılama vb.) binlerce küçük ayrıntının oluşturduğu yapıyı da gözden kaçırmamak Düşler ve gerçekler gerekli. Bu ayrıntılar, hapishane koşullanyla birleştiğinde, şairin erken ölümünü hazırlayan nedcnlcri de bclirtiyor. Nâzım'ın kurdıığu düşlerden biri, Pi raye'den istedigi üç çocuk: "Piraye, senden arka arkaya olmasa da. kısa bir za manda 3 çocuk istiyorum. İkisi kız, biri erkek. Buna göre hazırlan şimdiden. Kızlardan biri sarı, öteki kızıl saçlı olacak. Erkeğln gözleri mavi, saçlan kızıl olacak. Yani crkek Memet'e benzeyecek biraz." Tarihsiz bir mektup, bir yanıyla Nâzım Piraye aşkma gölge düşürmeye çalışanlara yanıt. Bir yanıyla da masalsı. Ozellilde daha önce yazılmış ve kendini bir masal devine bcnzeten parçayla birleşince. Nâzım, Piraye'nin seslenişiyleya da "yüregindcn koparıp vcrdigi iki kılı birbirinevuruşuyla", "yeriyarıp.gökyü zünü parçalayıp ortaya çıkaeak bir devdir. Piraye de, masal padişahına, görü nüşjleri öncedcn bclirfenmiş (altın saçlı, gümüş perçemli vb.) çocuklar do^uracak kız. Masalın gerçekleşeceği mekân, bir düz şiir biçiminde dile getirilir: "Üç atölyede üç ocak kuracaöız. Ama mutlaka kuracağız. Ocaklardan bir tanesi, marangozhanedeki, tugladan olacak. îkincisi, rcsim atölyesindekı beyaz mer merden ve sjir odasındaki senin saçlann gibi güneşli Ural tasından. Sen maran gozhanedeki ocafiın naşına beyaz, keten ve çok kısa etekli bir entariyle otuıacaksın. Koltugunu ben kocaman iki şimşir kütügünden oymuş olacağını. Resim atölycsinde kırmızı kadifeler giyeceksin ve koyu mavi maroken koltukta otura caksın. Maroken işini beccremedigim için, ayaklarının altına abanozdan oyma bir tabure yapacagım. Şiir odasında gayet ince ipekliden ve çiplak tenine çok uzun, ama yerlerde suı ünürcesine uzun etekli ve tek dikişji bir entari uiyeceksiıı. Ayaklarında çorap olmayacak. Yiıksek topuklu ve üzerleri eski Antep işi sırma ışlemeli kadife, mavi kadife tcrlılclcr bulunacak. Yumuşak, çok geniş bir koltukta oturacaksın. Cıgaramasanı vekutunu ben yapacagım çünkü yumuşak koltuğu da yapamam, ama belki o zamana ka dar senin için döşemecili£i de ögrenirim ve ara sıra o yeryüzünün en biçinı li parmaklarını uzatıp benim senin için yaptığım cıgara masasından bu nıasa gül agacından ve kutu abanozdan olacakbir cigara alacaksın." Çatlak tavanlar, çık çık bitmeycn merdivcnler ve doğru dürüst kurulmayan, kurulsa da yanamayan sobalı bir evde yaşayan, siyatikli eşe, sevgiliye, arkada şa, altı yıldır kışları mangal ateşi bile görmeyen betoıı kutudan bu satırları yaza bilmek için nasıl bir ümit, nasıl bir düş gücü gerekir... ükuyanlar düşünhün. Nâzım 1 likmct'in Piraye'ye mektuplan, bugüne dek eksiksiz saklanışı ve yayımlanışıyla da önemli. Edebiyatımız ve toplumsal yapımızın deöerlendirilişi ba kımından önemli bu belgeleri okura ulaştırmada emeği geçen herkese, özel likle Piraye'ye binlerce saygı. • CUMHURİYET KİTAP SAYI 431 Nâzım ve Plraye Samlye nln ofllu Hlkmefle birtikte.