Katalog

taya koymayı amaçlayan oznel uslubu vaıdır Konuşma kontılanna gore uslup gılenckleıını tcspıtctme<,abalaııdavar dıı mcscla haber verme, bılgılcndırmc nıyctı (açıklama, hukum, tasvır, rapor, hıkâye) veya ıstek konıımu (cmır, heveslcndırmc, teklıf, rıca) H Glınz, 1971 de ışlevsel mctın çcşıt lerı saptamıştır Mctın urctıcısının vesoz konusu metnı okuyan veya kullanan kı şının bellı nıyet ve beklentılenne gore faıklı metın çeşıtlerının faydacı bır tıpo lojısını yapar "Bağlayıcı" (bındcndc) metınlerle "yon veııu" metınler ayrımını ya par "Bağlayıcı"lara yazanla okuyanın 07 deş, eşıt okîuğu mctınlcrı (mesela sozleş me, anlaşmagıbı)dahılederken "yon ve nu"lere, kullananın uretenden ustun ol duğu metınlerı (mesela nca savunma) dahıl cdcr, uretıu ve kullanıcının guç ba kımından aynı du/eyde olduğu hallerde de reklam metınlcrını, sıyası soyleşılerı ele alıı Uıetıcının bılgı ve yerenek bakı mından ustun olduğu hallcre ısc ders kı tapları vc açıklama bıoşuılerını dahıl eder Işlevsel uslup aıaştırmalarının temsıl cısı Llıse Rıesel'dır Rıesel'egore "Stılıst ık ( ) sozlu cylemın lıer alanında dılın işleve uyeun kullanımı ogrctısıdır" (9) Rıcsel, dılın (vcl bıı ışlevsel uslup tıple ıını şoyle sıral.ıı 1 Resmı ulaşım uslubu, 2 Bılım uslu bu,3 Basin yayın uslubu, 4 Cıunlukıle tışım uslubu 5 Ldcbı us.lup Bu uslup tıplerı ıçınde ısjevstl olcutlere gore sı nıflandırma yapar monolog dıyalog, ya /ılı sozlu cdebıyat dılıyle gunluk dılle (ıenel ışlev uslubunu alt gruplara ayırır Mcscla nasın yayın uslubu ıunde haber, yorum kultıır sayfası vb uslubu gıbı Kclımc vc ( umlt Yapısı hsasında Yazarın kelıme, cumle çeşıtlerınde se çeneklerı coktur Antıkdoncmdckelıme seumındc uç uslup du/eyı ayırt edılmış tı Vuksek, orta, alçak Bırkaç ornek ve rırsck Yuksek uslup du^eyı son uykusuna dalmak Orta uslup dıi7eyı olmek Altak uslup duzcyı gebermek Yuksek uslup duzeyı çehre Orta uslup du?eyı yuz Alçak uslup duzeyı surat Yuksek uslup duzeyı kuheylan Orta uslup duzeyı at Alçak uslup dıi7eyı beygır Cumle yapılarında da bıleşik, basıt cumle çe^ıtlcri, du/gun, devrık cumleler de tercıhını yapar ya/ar Üslup Analid lcr denen soz sanatlarını kı stılıstıkte La tınce terımlerlc bclırtılır, mctın ıçındc tcspıt ctrnckle yetınmcyıp bu fıgurlerm ışlevı U7erındc de durmak gcrekır Üslup Çözümlemesl Yöntemteri 1 Mıtııı ıısjtlcmclcrınııı uslup ço zumlemesı Bu ışlem bırden fazla vcrsıyonu (çeşı dı) bulunan metınler ıçın so7 konusu dur I'ğer ya7ar veya s,aır eserını bazı dc ğı^ıklıklerle f aı klı zamanlarda yazmıs ve ya bastırmışsa bunlar noktalama dahıl tum uslup ozcllıklerı bakınıından kar^ı laştınlarak ıncelenır ve farklar, yaratıcısının edebıyat goru^undckı değışımler olarak saptanır 2 Uslup scçcneklerının dencnmesı Yazarın kendısı varyasyonlar yapma dıysa, deneysel olarak seçenekler kulla nılarak uslup çalısması yapılabılır vç ya 7arın başka seçencklcrı degıl dc nıetnın dckı uslubu yaratması yorumlanır Ta rıhsel metınlerın uslup analı/ınde o doneme aıt sozluk, gramer, poetık kıtapla rının ışığı altında çalışmak gcrekır 3 Matcıııatıkscl nıcclıkscl uslup ıncelemesı Uslubu clden gcldığınce nes nel olçutlerle ıncelemek amacı ıstatıstık çalışmalara go turmuijtuı Ozellıkle mate matıkçılcrın ba^lattıgı bır yon Grafostilistik Pdebı eserde yazı karaktcrını, nokta lamayı da bır uslup oğesı olarak değer Iendırmc eğılımı vardır Yazılı metnın aynı 7amanda gozc hıtap ctmesı, farklı yer lcrdefdtklı ya7i karakterlerı kullanmayı, paragraf aralarının, satıı aralaıının da bır anlam ıiadc cdecek şckılde ayarlanması so7 konusııdur Ma\ r ıısch'ın "Deı Mensch eıstlıcınt ım IIolo7an' ba^lıklı eserını Turkçeye cevırırkcn kcndısıyle konu^tuğumda kıtaplarının bu o/ellıkle rıne onem verdıgını vc tevırıdc tlc buna aynen uyulmasını ıstedıgını oğrenmış tım Aslenmımarolan MaxFrısch'ıngo7e hıtabctmcyı oncmseyışını anlamak guç değıl Stılıstık, >anı uslup bılgısı, butunrııl vc tckduzc bır durunı gosteıme/ Yınc de en kalın tı/gılerıyle ıkı grupta topla nabıln 1 Uslubu eklcmc uyum uzaklaşma vc seçme şeklınde gorenler, uslup ofgularının ozcl dıl kuıgusunu konu cdınır Itı 2 Bırevsel veya alışılmış ozellık an lammdakı uslup, stıl dc£crı olan dıl ogc leıının ışlevsel yorıımunıı hedeflcr Uslup kavramının dıldckı guus, vc tanı anlamında bu ıkı goruş bırden soz konu sudur G Mithcl uslup çi7gılerını (Stıimge) uslubun kaıaktuıstık o/cllıklcrı olaıak tammlar Bu o/cllıklcr ve uslup oğelerı nın sıklık, dağılım vc bağlanma csasına dayanlı (s 42) Srılıstık tcmcl uslup çı/gılennı sınıflandıımak ıçın çeşıllı denemelerde bu lunmuştuı Tam bır sınıflamanın ancak dılın uç katmanını, kclımc gramcr ve fo netık alanlaıını bırdtn hcsaba katması beklcndıgındcn vcrbal stıl (lıılı bol us lup), nomınal stıl (ısımlere ıtıbar eden uslup), paratax (yan yana dızılmış lum lclcre), nypotax (ıç ıçe geçmış yan cum lelı bıleşık cumle) sınıflaması yctcrsı/ bu lunmaktadu W Schncıder, uç dıl katmanını bırden devrcyc sokan bu uslup çugısı sımflama sını bır dı/ı kavram çırtı esasına gorc ya paı Bunlar mcscla "kavıamsal", "duyu sal",' o/gu', 'dağınık', "amata yonclık", "oynartasına" gıbı kavram çıitkrının bc lıılcdıgı kategoııleıdıı Uslup çi7gısısınıflandırmasmı bu ba^ ka cdcbıvat bılımcı I Ritsel ışleve yo nelık olarak yapar vc mesela burokrası ııslubunun çızgılcrını "icsmıvet ncsncl ciîık accleıt kısalık sıkı edcbı bırbıcım, kolay kavran ıbılırlık" olaıak bclırlcı (10) Tck tck uslup oğcltrıtKkn haıckctİL uslup çızgısını belırlemede stılıstı^ın te orıde v< uygıılamada karijilasjtığı guçluk lcı gorulduğu gıbı a? degıldır CUMHURİYET KİTAP SAYI 431 Kurguya Yönelik, Işleve Yönelik Stillstlk Fonostilistik Ses esasına dayalı uslup ctkısı, fonos tılıstıgın arastııma alanına gırer 'jıırde kafıye ba/ı ça^rışımların bcllı scs lcrk sa^lanması gıbı hususlar bu alana mal/eme ha7irlar Fonostilistik gLncllıklc scslcııdıı ılnııs ınctmlı r leuğra!}ir Ayrıca scslc rın bazı anlam ılışkısı ne sahıp olduğu scs scmbolıgı deıun bır yorumlama tcknıgını bcıabc rındc getııır tem, kclımclcrde harf sayisı, cumlclcıdt kelıme sayisı, fııl başına cluşen kclımt sa yısını, ıncelenen mctın bırımınde sıtat ısım, fııl sayısını saptamak esasına daya nır kı elde cdılen vcrıler, yctcrsız bulun sa da bır kalemde karalanacak gıbı an Iamsi7 degıldır Çunku herhangı bır us lup oğesının tekrarlanma oranını tcspıt etmek, metnın gencl yorumlanma surc cınde faydalı olabılır Ayrıca so7 konusu ya7arın bırcysel uslup O7ellığını ana çı/ gılerıyle vcrdıfiı ıçın anonım eserlerde yazar tespıtıncıe ışe yarayabılmektedır 4 Alımlayıcı (okuyucu) anketıyle us lup belırleme Okuyucu faktorune, ahmlamaya onem veren edebıyat goruşunde (alımlama cs tetığı) eleştırmenın ya da araştırıcının tck başına olçut olamayacağı ıçın, edebıyat sosyolojısının kılavuzluğuna ıhtıyaç du yulması soz konusudur Anket yoluyla, metınde boşlukların doldurulması, çok tan seçmelı sorularla okuyucunun bek lentısı vc reaksıyonu tespıt cdılmck ıstcn mektcdır Tek başına yeterlı olamayan bu yontcm, uslup ço/umleme sındc tamamlayn.1 un sur olarak dcvrcyc sokulabılır Edebıyat csc rının, heı şcy denoncebırclıl uıunu olduğu nu goz onunde tutarsak, uslubu nun ıncelenmesıne nc kadar onem ver sck azdır Kaldı kı ıılke rruzde edebıyat eleştırılerınde ve ıncclc melenndc bu hususun geçıştırılmcsı, nc yazık çok yaygın Uslup bılıncı, yaratıtı ya7arlarımi7ua, cleştırmenlerımız ve aras, tırmacılarunı/ıla ancak bıhmsel bır "se ferberlık' ruhuyla gclışctck sanıııın Batı'nın edebıyat bıLmındc başlı başına bır araştırma ılanı olan stılıstık çalıs,ma larından genç aıaştırmatı ve ya/arla rımi7i zaman /aman habcrdar ct mck dc galıba bıze du^uyor • / 8 Spıllncr, Stılıstık, Dtv Lıtc ralunuıssenschaft 1996 Mum ben \2İ5 2 H Graubncr, S/ılıstık K (.trundzuge âer Lıtıratunvn \ \tn\thaft, 1978, Munıhen, \ v 164 1 3 Sııdlcr, Alljitmeınt Stıln tık, 2 liatkı Gnttıngen 196i \ 5X 4 Wolfgang Kayser, Das sprachlıchc Kunstıvtrk, 4 ba\ kı,Bırn 19%, t 289 5 N E Enqvıst, On Dcftmng StylcJ Spcncer cd, Lınguntıa andStyle (1Mnguagc andİMngu agt Ltarnıng 6) Londra 1967 v 1 56 6 N E bnqvtsl, on Defınıng Style LtnguıUtcs and Style 1964 s20 7 GeorgMıchel, hınjuhmngın du Mvthodık dtr Stdfomhung, Bcrlın 1968, 1 İ4 8 Kayser, Das sprachlıchc Kunts tvvrk, 4 Baskt, Bern 1956 9 Elıw Rtcsel, Stıl und Gısdlschaft, Aktcrı dcs IV İVG Kongnues 1970 ın Pnnceton, Frankfurt/M s 157 10 klın Rtısel, Stüntıkderdt Sprache, Mo\kova2 baskı 196i, \ 438 Üslup Çizgileri Metin Stilistiği ve Stllistik Semiotlği Uslup ana lızıntn esas objesı, mc tındu Antık retorığın us lup crdcınleıı olarak saydı^ı "duruluk vc "uygunlıık" mcttndc geı çekleşır ve ço zumlenır Stılıs tık, metın ço zumlcmclcrındc da ha zıyade mıkıostılıstık us lup çi7f»ılcrını ıncclcı Mctın stı lıstığı daha tok metın lınguıstığı nın alanıntladır Antık rctorık fıgur SAYFA 17