Katalog

Nazım Hikmet'in eşi Piraye'ye yazdığı mektuplann tümü yayımlandı. Pirave've MektıiDlar ları vardır. ()nların mektupları, zihinscl vc duygusal ürctimin cn üst düzcydcki ürünlcriylc donatılmıştır. (ieçmişten bugııne ıılaşan vc insanların alışkanlıklarına, kültürlerinc karışan bazı birikimlerin ctkilcri,yararları,zararlansergilenmiştir. Sanat. edebiyat alanlarında yapılan yenilıklerlc yapılması gcrckcn atılımlar, fclsefenin bireye kattıöı; değişmeler, gelişmeler, ilerlemeler ele ahnmıştır. Her kıpırtının, her konumun ve her olanağın tanımı koşullar ve gerçekler gözlenerek ortaya konulmuştur. Bu kiijilerin bir bölügü, yönetimlerle ters düştiikleri için cezalandırılmi!;, hapsedilmişlerdir. Ozgürlüklerin kısıtlandı^ı, mahpusların her anı'nın dcnetlendiği, sıkıcı, boğucu, nefret vc isyanların kışkırtıldığı bir mekândır hapishane. Koşullara, yılların hırpalayıcılığına dayanabilmck ercğiyle buradan eşe, dosta, sevgiliye yazılan mektuplar; hüzünlüdür, acılıdır, gridir ama her sözcük kandan, candan, sabırdan sızdırüdığı için dopdoludur, her sözcük binlerce körpe düşüncenin özünü barındırmaktadır. Yakarma, başkaldırma, cleştirme, lanetleme, öfke içicedir. ünlann bu mcktupları saycsinde tlünya mektup edebiyatı, müthiij bir zenginlik kazanmıştır. Bu zenginliğe, ülkemiz sanatçılarından bazıları özgün düşüncelerini, özgün buluslarını armağan etmişlerdir. Ve bunların ba^ında da omrünün en verimli, en parlak, en coşkulu, en değerli on yedi yılını vicdansızların, insanı tanımayanlaıın hazırladığı komplolarla rutubetlı tai} duvarların arasında çürütcn Nâzım 1 likmet bulunmaktadır. Bu eşsiz usra genc bir cşsiz usta olan Kcmal Tahir'c, gazetcci Va Nu'ya, Memet l'uat'a mcktııplar yazmıstır. Ama Piraye Hanım'a yazdığı mektuplar bambaşka bir özelliğe sahiptir. Nâzım Hikmet, bu upuzun, bu bitmcz tükcnmcz on ycdi yıldakısalı uzunlu581 mektup yollamıştır Piraye Hanım'a. nin dcrinliklerinde degil, varlıgının her zerresinde kanıyla, canıyla beslcdiği, bü yüttüğü; konuşmalarında, hayallerinde bile gücünden hiçbir şey yitirmeyen AŞK'tır. Ask, bugün dc aşk, yarın da aşk, öbür gün dc aşk... vc o iliklcrini, kemiklerini titretcn aşkı bedenden bedene, bi rebir yasayamanıanın korkunç sıkıntiMyla bunalmaktadır. Tcnını, ruhıınu perı şan cdcn özlcnılc, özlcmlcrlc kıvranmaktadır. Bir de hiç doyurulmayan, boyuna bastırılan, boyuna geleccgc bırakılan isteklerinin soluk aldırmayan çılgınlığı ve işkencesi var. Bunlar, bütün yönlcriyle mektuplarda yer alırken aynı işlevi üstIenen bcnzcr sözcüklcr yüzlercc kcz tckrarlanmıştır, tekrarlanır ama sevgiden, aşktan, ö/lemden dem vurduğu için bayıltmaz, ilgileri söndürmez. Ayrıca mcktupların bazılarında çok insanî, çok cvrensel sorunlara, sanatsal yaratımlara, edebiyattaki gclismelere, şiirlere, şiirlerine ilişkin konulara dcginilmiştir. Biri, Piraye'nın Bursa'dan kilometrelerce uzaklıktaki evindc ne yapıp ettiğidir. Piraye'nin mali durumu iyi değildir ve ona elinden gelen yardımı esirgemcmektcdir. Kazandığı paraları gönderir Piraye'ye ve nerelere ne kadar harcaması gerektigini belirtir sık sık. Muhsin Ertugrul'dan, tpekçi'lerden, yayınevlerinden alacaklannı en kısa sürede almalıdır Piraye Hanım. Biri de, mektuplarda adlannı andığı, s.clamlarını, saygısını ilcttigi kişilerdir. Memet'tirokişiler, Samiye'dir, Vedat'tır, Seyda'dır, Fifı'dir, Suzan'dır, Selma'dır, Halime teyzedir, sarı 11han'dır. Ama hal hatır sorduktan sonra kapanışı mutlaka Piraye'yle, Memet'in adlarını yazarak yapar. Memet'i sevgiyle kucaklar, yanaklarından öper; onun büyümesiyle, mavi gözlerindcki ışıltıyla, kızıl saçlarıyla ilgilenir, bazcn dc doğrudan doğruya ona seslenir. "1 latçem / (.anımın ıçı karıcığım / Yavrucuğum / Yavrum / Sevgili / Nişanlım / Karıcığım /Canım nişanlım / Pira yem / Yavrum bcnim / Piraye / Büyük anne / Biriciğim / Kızım..." dediği Piraye Hanım başroldcdir. O, her şcyin üstündedir. Sevdalısıdır, aşkıdır, arkadaşıdır, cleştirmenidir, yol gösterenidir, karısıdır. Ve bu güvenilir kadına gönlündekileri içtenlikfe dökcr; her mcktubunda olmasa da bazı mektuplarında yakınır Piraye'den mcktuplarını geciktinliöi, yanıtlarında "Seni seviyorum" sözcültleri ni kullanmaktan kaçındığı için. tstcdigi kadar vakarsın, istedigi kadar baskı yap sın ÇOK gereksinim duyduöu o cansuyu değcrindeki sözeükleri söyletemez Piraye îlanım'a. Hapishancye girmedeıı önce son kez gördüğü yüzünün belleğine yansıyan ha" Ömüp boyu aranan hazine Kapak konusunun devamı. Dünya edebiyatında, mcktupları yapıtların temeline oturtarak yazılan romanlar vardır. Lacloc'un "Tehlikeli Ilişkiler"i onlardandır, Balzac'ın "îki Ycni Gelin'in I Jatıralan" onlardandır, Monterlant'ın dört ciltlik "Genç Kızlar" romanı onlardandır. Bizde dc denenmiştir mektuplarla roman yazma tarzı. Ben bunlara Nâzım Hikmet'in "Piraye'ye Mektuplar"ını eklemek istiyorum. Çünkü bu, Nâzım Hikmet'in alt yapısında mektuplann soluk aldığı hapiste geçen çileli yaşamının, çevresindekilerin ve ilişki kurduklarının romanıdır. SAYFA 4 kuma yazma ögrenen kişilerin Ipek çoğu, birilerine, çeşitli ne denlerle ıızak düştüklcri, annclerine, babalanna, arkadaslarına, akrabalarına ve sevgililcrine mektup yazmış,, istcklcrini, dileklerini, içinden çıkılması zor durumlarını, çözüm bekJeycn sorunlarım iletmişlerdir. Ama bu mektuplann eıı önemlileri, üzerinde cn çok konuşulanlan aşk mcktuplarıdır. Kadınlaerkeği birbirine yaklaştıran, birleştiren ya da trajik bir sonla darmadağın cdcn bir olgudur aşk. Evet, o mektuplarda yaşamboyu süreceği varsayılan ilişkilerin temelleri atılır; benliklerde kopan kıyamerlcr cn acı, cn vurucu, cn gaddar sözcüklcrlc yansıtılır... Kavuşmaların gecikmcsi, geciktirilmesi yüzünden bomba gibı patlayan duyguların varlıklardayarattığı çöküntüler, tahribatlar, yürcklere taşınan gerilimlcr dile getirilir. Aşk mcktupları, yaşamı birkaç koldan besleyen, anlamlandıran kaynaklardır. Bunlar, sıradan insanların mektuplarıdır. Bir de ünlü iinlü yazarlann, düşünürlerin, rcssamların, müzisyenlerin yazdık o; MUZAFFER BUYRUKÇU Son günlerde arka arkaya yayımladığı (Cölgcılc Kalan Yıllar / Sömürüsüz Bir Dünya / Çoğunluöun (iücü) adlı birbirindcn önemli, birbirindcn dcgerli egitici, öğrctici ve yaıatıcılığın, sanatın, estetigin bıiyülcyiciligiylc dokunmuş yapıtlarıyla ilgi odag'ı olan büyük Memet Fuat, anncsi Piraye Hanım'ın ölümünden sonra bu 581 mektubu saklandığı çantadan çıkararak düzenc koymuş ve iki cilt lıalinde okura sunmuştur. Piraye'ye Mektuplar kitaplarındaki kimileri tarihü kimilcri larihsiz metınlerde birkaç sorun tekrar tckrar i^lenmektedir. Bu sorunlardan bıri, Nâzım Hikmet'in hapishanenin katı koşullarına, yasalarına alışabilmek için vargücüyle çabalamasıdır. Mahkemesi Lir an önce gorülür, durumu açıklık kazanırsa bu "buçlu' ların dünyasına daha çabuk alışacaktır. Beynindeki cn sivri nokta, kuşatıldı^ı mahkeme sorunuyla sızlamaktadır. Piraye'ye, dımışmaya çıkarılırsa yargıçların vcrebilccckleri en az ve en çok cezanın ne olabilcccğini iyimser yaklaşımlarla anlatır. Birhuzursuz fuğun ortasında debclcnmcktedir, gerçi içerdeki hava henüz karabasana dönüşmemiştir ama o her ihtimale göre hazırlıklı davranmalıdır. Bu nedenle dışaıdaki özgür, coşkulu, neşeli, dinamik, yapıcı adamı, aynen korumaya çâlışmaktadır. Biri, sadece kalbi Nâzım Hikmet In 19401a çlzdigi piraye portresl CUMHURİYET KİTAP SAYI 431