Katalog

Cankava'mn Hanımefendisi tsmet Inönü ve Mevhibe înönü'nün torunları Gülsün Bilgehan, Mevhibe Hanım'ın yaşamını anlatıyor bu ikinci kitabında da anılarından yola çıkarak. MUZAFFER UYGUNER evhibe Inönü, yasamı süresince bir"hammefendi' olarak günlerini geçirmiştir. Belirli bir dönemi bclirtcn yaşam görüntülcri Mevhibe adlı bir kitapta görmüştük. Torıınu Gülsün Bilgehan, daha sonraki yılardaki yaşamını Mevhibe II adlı kitabında bize anfatmaktadır. Yazara göre, "Mevhibe'nin devamı yine tarih içinde bir gezintioldu". Bu kitabında Çankaya Köşkü'ne çıkış, orda İkinci Diinya Savaşı'nın sıkıntılı günleri, demokrasiye gcçişin sancıları, çocuklarının yaşantısı büyük yer tutmaktadır. Atatürk'ün ölümü sonrası lsmet Înönü'nün Cumhıırbaşkanı seçilmesi ile başlayan yeni bir dönem, elbctte çok önemliydi. Gülsün Bilgehan, ilk anlardaki heyecanını çok eski yılların anımsanması, anımsatılması ile ortaya koymuştur. Mcvhibelsmet Inönü çiftinin ilk evlilik günleri, Kurtuluş Savaşı ytlları özlemleri yansıtan mektuplarla okııra sunulmuştur. Bu arada, Lozan günleri de Mevhibe'yi düşüneelerin derinliğine alıp götürmüştür. fşte, 11 Kasım 1938 günü TBMM'de yapılan seçimle lsmet Inönü Cumhıırbaşkanı scçumiştir. Sonuç açıklandıktan son ra, TBMM Başkanı Abdülhalik Renda, birkaç görevli ile Pembe Köşk'e gelmiş ve yemin rörenınc çağırmıştır. Bu durumu görcn Mevhibe Hanım yeni heyecanlar içindedir. Pcmbc Köşk'ten ayrılmak biraz zor gclmistir. İlk olarak Pembe Köşk'e Başbakan Celal Bayar'ın gelmesi de Mevhibe I lanım'a tarihin cilvesini düşündür Gülsün Bilgehan, anneannesi Mevhibe İnönü'yü anlatıyor M da kitapla geniş boyutlu olarak verilmiştir. Bilgehan, ikinci Dünya Savaşı'nın başlamasını vc sürüp gitmesini kitabında tarihsellik içinde ortaya koymuştur. Ama, zorunlu olarak Çankaya aa yaşam sürüyordu. Konuklar eksik değilui. "Masanın başında otııran lsmet Paşa saöına Mcvhıbc Hanım'ı, soluna baş misaiırini oturtuyordu" yemeklerde. Daktiloyla yazılmış Köşk mönüsüne, " Yıllarca ne Mevhibe ne de çocuklar düzenlenen mönüye itiraz" etmemişlerdir. Bazı yaşgünlerinde özel yemekler yapılmıştır. Mevhibe, dostlarını, bakan ve milletvekili eşlerini mavi koltuklu salonunda ağırlamıştır. "Kendisi de sık sık çagrüdığı hanım toplantılarına, çaylara giriyor, kimseyi kınnıyor, özellikle mevlitleri niç kaçırmıyordu". Böylece, kendini toplumsal yaşamdan soyutlamamıştır. Köşk te, eşinin annesi (Jevriye 1 lanım'la da uyumlu birlikteliğini hiç bırakmamıştır. tkinci Dünya Savaşı yıllarında, gönüllü hastabakıcılık öğrenmiş, orudunun gercksinimleri olan malzemeyi hazırlamak ve dikmek için rchberlik yapmıstır. Harp paketi diye adlandırılan ilkyaraım çantaları, sargı bczi, ilaç, ampul hazırlamak için bayanlara çaörıua bulunmuştur. Bu ışlere yönelen Yardım Scvenler Derneği ile çok ya kından ilgilenmiş ve işyerlerini de ziyaret etmiştir. Bu arada, her sabah eşi ile ata biniyor, konservatuvar konserlerine gidiyordu. Bilgehan, Mevhibe'nin toplumsal görevlerin başındaki çalışmalarını da geniş olarak ele almış ve anlatmıştır. Limonlara iğne batırarak ifinc yapma beccrisini de kazamnıştı. Köy Enstitüleri ile yakından il gilenmiş, yanına çocuklarını da alarak Hasanoğlan Köy Enstitüsü'ne sık sık gitmiştir. Gönüllü muhabere kursunu da açmış ve mors alfabesi konusundaki dersleri izlcmiştir. Çocuk Hsirgemc Kurumu yuvalarını, sergi ve diploma törenlerini ziyaret etmiştir. Ama, savaş konusu da onu rahatsız etmiştir. Savaşın bitmesi ise rahatlık getirmiştir. Altı yılfık dönem onu biraz sarsmıştı ne de olsa. Savaş sırasında da kendilerine ayrıcalık tanımamışlardır. " Kız Lisesi öğrencileri, arkadaşları Ozdcn tnönü'nün aynı paltoyu ters yüz ederek yıllarca giydiğini gözleriyle görmüşlerdi". Bunu, benim eşim de anlatır, bineceği arabayı bile uzak bir ycrde bulundurduğunu söyler. "Mevhibe Hanım gardrobundaki piysileri yenilcmcden ufak tefek degişikliklerle ama daima zerafetiyle sosyal etkınliklerde taşımıştı". Birçok öğrenciyi de okuttuğu bilinmektedir. Ankara yakınlarındaki Zirkaya Köyü'ndeki köy kadınları gezici kursu sergisini açarken de "ıızıın kollu, belden keınerü, önden dügmeli şömiziye giysisi Bayan tnönü'nün sadeliğini yan Bİlcrc dc yer verilmiş, nedenleri açıklığa kavuşturulmuştıır. Yeni iktidaronlan dışlamış; ama halk bağrına basmıstı. Partinin mallanna elkonulması sonunda, "baştaki odada duran kcndi koltuk takımını yeni parti merkezını döşemek üzere Cl 1P Gcnel Merkezi'ne yofladı", böylece önemli bir özveride bulundıı. Kitapta çocukları Ömer'in, Erdal'ın ve Ozden'in öğrenimleri, evliIikİeri de belirli ölçüler içinde ele alınınıs ve Mevhibe Hanım'ın insancıl, anacıl davranışlarına da yer vcrilmiştir. Metin Toker'in lıapiblik günleri onu yeni üzüntülereyöneltmiştir. 1960 olayıarı da kitapta değerlendirilmişve "ogünlerden ihtilalle devrilen eski yöneticilcrin ailclerinin tasasına düş"müştür. Muhakeme sonundaki durumiar da onu rahatsız etmiş, Berrin Menderes'in kocasının kurtarılması için yardımcı oluıabi yolundaki telefonu üzerine gözyaşlarını tutamarhıştır. Mevhibe Hanım, tlin konusundaki uavranışları ile de anılmalıdır. Ramazan'da, Pembe Köşk'ün yakınındaki camide teravih namazını kıluığını bu arada belirtmeliyiz. Kitapta, daha sonraki sıyasal oluşumlar vebunların yarattığı durumiar karşısında Mevhibe Hanım'ın davranışları da irdelcnmiştir. En büyük ü/.üntünün ise 25 Aralık 1973 günü Ismct înönü'nün ölümü oldugunu biliyoruz. Ölüm, onu yorgun yapmış, "sanki asırlık bir yük şimdi omuzlarına binmişti. Çocukları, torunları, yakınları tarafından koşuşuyorlardı. Neler söylcdiklerini duyamıyordu bile, dudaklarından zor anlaşılır kclimeler dökülüyordu, "Paşacığım, canım paşacığım'. Ne kadar yalnızdı(s.297). Gülsün Bilgehan, ölüm sonrası yaşantısını da anlatmış. Şu görüsü dc bu bakımdan anılmalıdır: "Mevhibe Inönü, akıllı bir kadındı. Pembe Köşk'te lsmet Paşa'sız yasamayı da bildi. Hem de on dokuz yıl. Ama artık aynı insan değildi. Eşinin saglığında bir genç kız gibi etrafında koşuşan Mevhibe Hanım, ölümünden sonra birden sanki onun kışıliğinı de üstlendı. Pembe Köşk sakinleri önce hanınıefendilerinin ağır işitmeye başladığını fark ettiler. Yemek masasının sag başındaki yeri değişti. Ailenin en büyüfiü olarak lsmet Pasa'nın oturduğu sandalyeye geçti". Sailığı bo zııldu ve 7 Şubat 1992 günü sevgili Paşa'sına kavuştu. Gülsün Bilgehan, anneannesinin yaşamını böylece ortaya koymuştur. Bunu yaparken, genel toplumsal olaylara, savaşlara, parti oluşumlarına da geniş yer vermiştir. Böylece, Mevhibe Înönü'nün yaşamının toplumsal gelişmelerin, oluşumların içinde geçtiğini ortaya koymuştur. Bu kitapta, Atatürk'ün ölümünden sonraki yıllar ve gelisim ele alınmıştır. Bilgehan, ailc içindeki oluşumları ortaya koyarken mektuplardan ve annesi Özden Toker'in notlarından yola çıkmıştır. Birçok konuda, Özden Toker'in notları konulara ışık tut muştur. Bilgehan, toplumsal ve siyasal olayları geniş ölçüde ele alıp bir dönemin olaylarını da saglam bir inceleme ile ortaya koymuş, bunun içinde Mevhibe Hanım'ın yaşamdaki davranışını bize sunmııştur. Elindeki bütün olanaklarakarşın, Mevhibe Hanım'ın devletin hiçbirgücünden yararlanmadan, böylc bir duruma girişmeden tcrtcmiz bir yaşamı sürdürdüğünü görüyoruz. Kitaptaki belgeler ve olgular bu terniz yaşantıyı göstermektedir. Mevhibe 1 fanım'ın, bu tertemiz ve devletin olanaklarından yararlanmadan sürdürdüöü yaşamın örnck alınması gcrektigini bejirtmek istiyorum. Gülsün Bilgehan, böylece örnek alınacak bir yaşamı, bütıın açıldıgı ve belgelere dayanan sağlamlıgı ile herkese örnek bir çalışma iirünü ortaya koymuştur. Kitabın sonunda adlar dizini ile fotoğratlar yer almıştır. • Mevhibe II Çankaya'nın Hanımefcndisi/ Ljülsün BılgL'han/ inccleınc/ Bılgı Ya yınevi/ 199S/ 326 s. vc fotofcaflar CUMHURİYET KİTAP SAYI 430 Kinet înönü'nün ölümü Kitapta, slyasal oluşumlar ve bunlann yarattığı durumiar kar$ısında Mevhibe Hanım'ın davranı$lan da irdelenlyor. müştür Çankaya'ya taşınmak işıni oldııkça gcciktirmiştir. Anıa, sonunda bir iki küçük onarım yapılmış ve Mevhibe Hanım Köşk'e taşınmıştır. Bilgehan, o yıllardaki durumu, Ankara'yı geniş bir tablo içinde anlatmıştır. Ankara'ya yerleştikten sonraki ytllardan başlayarak "Mevhibe, dış görünüşünü değiştinniş, çarşafını atmış, Larin harfleriyle yazmaya baslamış, otomobil kullanmıştı/.../ Eakat, bürün zorunlu devrimci liderliğinin yanında Mevhibe nasıl olduysa hep aynı kişilikli kadm olarak kalabilmişti. Aile düzenini mükemmel yürütmeyi de başarırken, eski geleneklerinden, inançlarından da hiç vazgeçmemişti". Mevhibe, kendini toplumsal yaşamın ıçınde görmiış ve roplumsal yaşamı dışlamamıştır. Sözgelimi, o$Iu Omer'i, baraj yolıı uzcrinde kurulan ve liscli ögrcncilcri askerliğe yönelten askerlik kampına yol lamıştır. O liseli gençlerin yaşantısına uyulmuş ve Omer'e özel işlem yapılma mıştır. Oysa, bugiın nasıl ayrıcalıklar yapıldıgını üzülerek görüyoruz. Anlıyoruz kı, hcr şcyin bedelini de kendileri öclemiştir. Bolu gezisindeki otel ücreti konusu hemen anımsanmalıdır (s. 37). Inönü ailesinin, kenddcıine verılen armağanların bedelini dahi ödedigıni Milliyet gazetesinin 23 Nisan 1998 taıihlı sayısındaki Güneri Cıvaoglu'nun "AnkaraRüzgân" başlıklı yazısından anlıyoruz. Gelen bütün armaganların bir deftere yazılması ve başka bilgilerin de cklenmesi olayı çok dikkat çekicidir. I litler Almanyast'nın saldırılarının başlanıası ve buınm Kuşk'te yarattığı heyetan SAYFA 8 Mevhibe HanımKö^te sıt" mıştır. lsmet Pasa'nın demokrasiye geçme konusundaki kararİJLİığını da scssizce izlemiş, dayanak da olmuştur. Olaylar İnönü'yü hasta ctmiş ve kalp rahatsızlığından şüphelenilmiştir; ama bunun sinır bozukluğundan oldüğu saptanmış, Mevhibe Hanım, o günlerde üzüntü içinde eşiyle ilgilenmistir. "Mevhibe, eşinin politik hayattaki sıkıntılarını başka etkinliklerle unutturmaya çalışıyordu. Ankara'da gösterime giren 'Maskeli Balo' operasını zevkle izleuilcr". Bu sıluntıdan biraz kurtuluş oldu. Inönünün Köşk'tcki fizik laboratuvarı da onu s>ıkıntılardan uzak tutuyordu. Erdal Inönü'ye yazdığt bir mektubunda, "Eğer bunlar senin için faydalı olurlarsa bedelini ödeyerek kendimc mal ctmeliyim. Değilse devletin malı olarak Köşkte kalır" diyc yazıyor, devletin malını esirgediğini böylece vurgulamış oluyordu. Mevhibe Hanım, ölüm durumunda yemek hazırlayıp göndermiştir. Kâzım Ozalp'in ölümünde, "tüm kayıplarda, kötü günlerdeki gibi üzüntülü ailenin yanmda yer almıştı. Köşkte yemek hazırlatıp yaslı eve yollatmış, tiüzenlenen dualara katılmıştı. Bayan Inönü, uzak ve yakın dostlarınin acılarını paylaşmakta, tıpkı scvinçli günlerini kutlamakta olduğu gibi hep önde oluyordu". Amerika'da çiftlikleri oldugu yolundaki suçlamalarda eşinin üzünriisünü de paylaşmıştır. Cîerçeöe uymayan bu suçlamalar elbette üzüntü yaratmıştı. Çankaya Köşkü'ndc gcçcn günlerden sonra Pem be Köşk'e dönüş de yaşanmıştır. "Mevhibe demokrasiyi de diğerleri gibi bir 'inkılâp' olarak kabul edecekti"ve etmiştir de. Seçim sonrası, Çankaya Köşku'nden bir iki m'm içinde hazırla nıp Pembe Köşk'e dönmüştür. Böylece yeni bir yaşam başlamıştır. Kitapta seçimin kaybedılişi Mevhlbe InOnü, akıllı bir kadındı Pembe Kösk te lsmet Paşa siz yasamayı de belirtilmiş vc mektuplardaki bilda blldl. Hem de on dokuz yıl