Katalog

' man raftan indirmisti. Kitabı bastıramadıAhmet Rasim, Müsahipzade ğı için çok üzülürdu. Gerçi bu konu yaCelal, Rauf Yekta. M. Fuat Köpzarlann adeta ortak sorunu gibidir. Siz de rülü, Rıza Tevfik, Selim Sırrı çok iyi bilirsiniz ki gerçekten de bir yazaTarcan, Osman Cemal Kaygılı, nn en çok arzu ettiği şeydir, eserinin yaMehmet J lalit Bayrı ve Reşat yımlandığını görmek. Adeta çocuğunun Ekrcm Koçu gibi ilk anda akla mürüvvetini görmeyi istemek gibi bir şey. gelen folklor babalannın miras Sadi Yaver Bcy'in ölümünden iki yıl sonbıraktıkları eserlerin bir çesjt ra bir vesile ile tanışma imkanı bulduğum devamı gibidir. Bu çalışmad Istanbul Büyükşehir Kültür İşleri Dairc amaç, îstanbul'un toplum haya Başkanı Sayın Şenol Dcmiröz'e bu kitaptı içinden çeşitli kesitler sun tan söz ettim. lllgilcndiler. Bir gün Ataman mak. Bir çeşit Istanbul panaroailesinden kitabı alarak Şenol Bey'e gösması denilebilir. Bunu yaparken terdim. Bcnim için uzun sayılabilecek, geryazar, matbu ya da yazma kayçekte ise onbeş dakika gibi kısa bir incenaklara sık sık başvuruyor. YaIcme sonunda "olur" verdiler vc kitabı yani isimlerini saydığımız şahsiyetyına hazırlamaya başladım. Kitap üzerinlerin kültür hayatına kazandırde yaklaşık beş ay çalıstım. Dosyayı teslim dığı pek çok eserden yararlanettıkten bir yıısonra da yayımlandı. mayı ihmal etmiyor. Ancak, Sa Kastamonu yöreslnlnson gezgin sadi Yaver Atamanın Türk Istanbul' adlı kitabında Islenen konular arasında îstanbul'un Eskl Efllence Havatında Seylrtlk ovuniar da var. Bu di Yaver Bey, îstanbul Folkloru temsllclsl Asık Yorgansız Hakkı Istanbul 1453'te Bizans'ın yıkılmastnoyuniann iki unutuimaz Isml Dümbüiıü Ismall Efendi (solda) ve Naşlt Bey. çavus. Mayıs 1955. Kastamonu üzerine çalışmış bazı folklorcu dan bu yatıa hep ilgi odağı olduSu ve çok bilhassa "giriş" bölümünü de bu çerçeve"îstanbul türküsü" olduğunu göstermcz. şeyleryazılıp çizildiği ve hasıldığı nalde şeh yazarlaruan çoğunluklatakip ettiği yönde hazırlamıs. Kitaba verilen "Türk fstanYani Istanbul'dan derlenmiş her türkü tsrin fnlklorunun bütün dallart ue yeterika tem açısından ayrılıyor. Öncelikle eğitimhul" adı, bu konfcransın basLğına bir natanbul kimliği taşımayabilir. Daha açık dar araşttrtltp incelenmedipni, yaptlan ça cilik vasfinı da kullanarak dilde sadeMge vc akıcı üsluba büyük önem vcriyor. Adeta zirc olarak düşünülmüş ounalı. Ancak, söylemekgerekirse, türkülerde "Istanbul" lışmalann çok dağımk olduğunu düşünüburadaki "Türk îstanbul nitelemesi, biraz kimliği aramak da çoğu zaman yanlış soyorum. Ataman da eserın önsözündeîstan okuyucu ile sohbet ederek her seviyede inda, bilhassa îstanbul'un fethi ile birlikte nuçlara götürebilir. Konuya bu açıdan babulıçin "Tarih bayunca yaşadtğı veyaşattı sanın anlayabilecegi tarzda konuları işlişehrin tarihi misyonu içindeki değişmeyi kıldığında içinden çıkılması son derece ğı folklor hareketleri ve kaynaşmalan ba yor. Zaman zaman folklorcu kimliği ile usve birinci derecede, bu değişme içindeki zor ve tartışmaya açık bir durum ile karşı kımından, o kadar çeşitli, o kadar renklibir talıkla mahalli ağız hususiyetlerine değiniyor. Bunun yanında, Istanbul vc çevresin"Türk kimliğini" göstermek için tercih karşıya olunduğu anlaşılır. Buna göre, "Ishayatı olmuştur ki içinden çıktlması da o edilmiş. Şüpnesiz kı Îstanbul'un medenitanbul türküleri" mcselesine en azından kadar güçtür" diyor. Bu güçtüğün kaynak de görülen geleneğe dayalı bazı olayların yetler şehri olmasını sağlayan önemli fakelimizde bulunan türküler ışığında, üstelandığı zemini tartışabilir miyiz? Ne dersi îstanbul dışındaki görünümlerini de örnckleri ile anlatmayı ve bu suretlc okuyutörleraen biri farklı din, oil ve kültür delik bunlann tespit ediliş şartlannı da düniz? cuya karşılaştırma imkanı sağlamayı bir ğerlerine sahip topluluklan çağlar boyu şünerek yaklaşmaktan başka bir çözüm Bu güçlük, önceliklc tarih boyunca çok zaruret hissediyor. Kendi derleme ve gözsinesinde banndırmasıdır. Ancak, "Türk yolu bulabilmek zordur. Tabii elde ediliş önemli siyasi, kültürel ve toplumsal ofaylemlerini de konular arasına serpişüriyor. Istanbul", bu gerçeği yadsımak ve sadece şartlan derken; bilmem kaçıncı yüzyılda lara ve hareketlere sahne olmuş IstanSadi Yaver Bey, tarihi olaylann halk ağzın"Türk" kimliğini öne çıkarmaya çalışmak yazıya geçirilmiş yazma ya da matbu bir bul'un, şehir kimliğinden kaynaklanıyor. daki yansımalan ile bu yansımaların bilendişesi ile yazılmış bir kitap değildir. Aneser, söz gelimi güfte ya da nota mecmuBurada yaşayan insanlann hayat standarthassa folklorik ve etnografik yönüne bücak, farklı kültürleri anaütik bir yaklasıması; perakende bir nota: kıyıda köşede kallannın farklılığı ve buna bağlı olarak deyük önem veriyor. Ve en önemlisi, yaşadıla ele alan ya da bunlan birbirleri ile lcarmış lcüçük notlar, bilgiler ya da çağın tekğişen zevk ve estetik yansımalar; başta çevğı dönemin şahıs, kurum ve olaylannı anşılaştıran bir kitap da değildir. Nitekim, kinolojik imkanları ile derlenmiş plaklara re, zaman, mekan ve inanç gibi faktörlerFatırken, kendi hatıralannı da zikrediyor ki tap içinde beni naklı çıkartan tanıklar da alınmış, dikte edilmiş türküler vs. anlaşılle o kadar çeşitlilik gösteriyor ki bu çeşitokuyucuya birinci elden ıılaşan bu çeşit var... Söz gelimi, metin içinde sık sık rastmalı... Işte bilhassa asrın başlannda plakliliğin, özellikle zaman mefhumu ile bağbilgiler, eseri daha da kıymetli kılıyor. Buladığımız "Folklor hareketleri ve kaynas lara ya da notalara tespit edilmiş bir kısım lantılı olarak, kimi alanlarda siireklilik, kinun yanında yazann sanatçı kimliği de, malan" ifadesi... Bu ifade, iç göç harekettürkülerde, gerçekten Istanbul dışı müzik mi alanlarda da oldukça hızlı bir değişim onıı, isimlerini saydıfiımız yazarlann çolerinin de tesiriyle ortaya çıkan kaynaşmakarakterleri ile ve özellikle Rumeli tavır ve gösteriyor olması, işi daha da zorlaştınğundan, ayıran etlcenTerden biri. lar yanında, kozmopolit bir toplum yapıüslubu ile karşdaşır. Buna ister Anadolu yor, Sonuçta, tstanbul gibi kıtalan birbisını ya da sizin deyiminizle: Büyük ve kökve Rumeli kökenli insanlanmızın katkısı rine bağlayan ve tarih boyunca medeniyetIstanbul, büyük bir Imparatorluğun lü bir sentezi de nitelemis oluyor. Bu nokdiyelim, isterseniz de genel olarak Istanlere hükmeden bir metropolün, hem tek baskentıydt. Bugün de bir Cumhuriyet'in tada, biraz da önyargılı Dİr değerlendirbul'a taşınmış türküler diyelim farketmez. tek fert ve hem de toplum yaşantısı boyııen büyük kcnti... Vaktiyle Doğu Roma/Bimeyle, kitabı şovenist nir düşüncenin ürüBizim burada asıl aramak zorunda oldutuyla, bilhassa manevi değerlerini ve bu zans naskentı olduğu gerçeğini de unutmanü olarak peşinen yargılarsak, bence asıl ğumuz, Istanbul yaşantısından izler buladeğerleri besleyen faktörleri her yönü ile dan dünden hugüne bir tstanbulpanaromahaksızlığı o zaman yapmış oluruz. cağımız, gerçekten şehirli kimliği tasıyan açığa çıkarmak ve folklor araştırmalan disı çızmek mümkün mü? "Türk îstanbul" sipMni içinde kadrolaştırmak aynı ölçüde Eter, îstanbul hayatından çeşitli kesitler ve bu şehir nalkının potasına girerek olnitelemcsi bu bakımdan biraz hassas değil gunlaşmış ve yaygınlaşmış türkulerdir. Bu zor, hatta imkansız halegeliyor. Zaten, Sasunuyor bize. Özellikle Ataman 'ın uzmami,ya da en azından böyle büyük ve kökbakımdan pek şanslı olduğumuzu söyledi Yavcr Bey de kitabında bunu söylemenı olduğu halk müziği ve folklorun diğer lü bir sentezin diğer ö'ğelerine hakstzlık ye çalışıyor. Bakınız ne diyor önsözünde: dallart, çarPicı örneklerle sergileniyor. îs yemeyiz. Nitekim, Sadi Yaver Bey de Isedilmiş olmuyor mu? "Bugün, Istanbul'un eskıhayatından vebu tanbul'un kendi içinden çıkma halk şarkı tanbul türkülerinden örnekler verirken îstanbul'un tarihini yazmak ne kadar hayatı yaşayan tarih ve folklor analan ve ba zorsa, gerçekte böyle bir panaroma çizlart var mt? Bunlar şehrinpek çok özelliği bu konuda son derece seçmeci davranbalanndan hetnen hemen hiç kimse kalni içinde laşıyor olmalı. Acaba yazann da mak zorunda kalmış ve daha çok yanm mek de o kadar zor. Bu zorluk tarihin demamıştır denilebilir. Her biri tarih yaşatan rinliklerine indikçe daha da belirginleşiuk sık delinmek ihtiyact duyduğu gibiAna asırda tespit edilmiş türkülerden örnekler vermiştir. Bunun yanında gerek "îstanbul konaklar, yalılar, sebiller, çeşmeler, hanlar, Söz gelimi siz, yayımlanması sarhasındolu ya da Rumeli kökenli insanımızın bu yor. Türküsü Olarak Bilinenler" ve gerekse hamamlar, divanhaneler ve kervansaray kültürün oluşmasında katktst yok mu? da çesitü sıfatlarla görev aldığınız Istanbul "Unutulmuş Eski îstanbul Türküleri" başlar;hirerbirersilinmiş,yerlerinizevksizhi Ansiklopedisınm, tarihin derinliklerine Îstanbul'un kendi içinden çıkmış halk lığı ile kitapta verilen uzun listede, son denalar almıştır Ne mutludur ki bir kısım saşarkılan tabii ki var. Bunun aksini düşünyeterince inebilen bir Istanbul panaromarece şüpheli türkü isimleri de yer alır. Yaraylar, camiler ve türbeler ayakta kalabii sı çizebildiğine gerçekten inanıyor musumek, gerek insan tabiatına gerekse topni bu listelerde yer alan isimlerin, gerçekmiştir. O cümbüşlü ve renkli esnaf hayatı nuz ya da sonucu yeterli buluyor musulum gerçeklerinc aykırı, Istanbul, çağlara ten Istanbul türküsü olabileceği konusuve ahlakı (Loncalar), wkak satıcılan, Di nuz? Inanıyorum ki, herkesin yapabileceve kıtalara hükmetmiş bir şehir. Bu şehir nu süpheyle karşılamak gerekir. Zira bunreklerarası mn hareketli temâşâ hayatı • ği işin bir sının var. Nitekim Sadi Yaver içinde cereyan eden sıradan olaylardan tularaan bir kısmı daha geçen yüzyılda, bir Mcddahlık, Karagöz, Ortaoyunu; Semai ve Bey de, eserini yazarken, tarihin karanlık tun da, yüreklerde silinmez izler bırakmış kısmı da son yanm yüzyılda bestelenmiş Asık Kahveleri, şatafatlı düğünler, Rama koridorlannda kör ısıkla dolaşmak yerine, büyük olaylara kadar pek çok konunun; vokalenstrümantal eserleri hatırlatmakzanlar, Bayramlar... Nerede o Beykoz'un yakın geçmişin aydınlığında dolaşmayı çeşitli halk duygu ve duşüncelerinin mütadır. Burada, bir bestekâr elinden çıkıp paçası; Eyüb'ün kaymağı, yoğurtlu kebabı, tercih ediyor. Bunu yaparken de konuya, zikle dile getirilmis olması gerekir. Bunun da müzik meclislerinde dilden dile dolapîranı; llnkapanı'nda Atlamanın simidi; yanında, bilhassa Istanbul un fethi ile artöncelikle en iyi bildigj ve gözlediği cephcşan şarkılara, "türkü" denilip denilmcyeKaraköy'ün poğaçası, su böreği; Vefa'nın den, yani kendi ırkının cephesinden yak maya başlayan Türk nüfusu ile birlikte, ceğini de aynca tartışmak gerekir ki isterbozası; Kumkapı'nın lâkcrdası ve daha say laşıyor. Bir folklor/müzisycn kimliği ile türkülerin de taşındığını ve bir sehir halk seniz bunu da başka bir görüşmcye bıramakla bitmeyecek o hareketli ve tnutlu ha yaklaşıyor. 88 yıllık ömrünün nerdeyse müziği kimliğinin oluşmasında bu türkükalım. Son olarak, konuya bugünün penyatı .. hepsi hayal olmuştur". lerin etken olduğunu düşünmek de mümdörtte üçünü Istanbul 'dageçirmiş bir külceresinden baktığımızda, denilebilir ki Iskündür. Bu anlamda, belki, eski medenitürsanat adamı olarak yaklaşıyor. Bu bağtanbul; Balkanlar'dan, Orta Asya'ya kadar "Türk Istanbul" hangi açılardan önem lamda da, bence son dercce cıoğru bir yönyetlerin kültür hayatı ile bir kaynaşmadan geniş bir coğrafyayı içine alan Türk Dünli? tçerığt bılınenlenn tekrart niteliğinde da söz edilebilir. Ne var ki dörtyüz elü yıtem uyguluyor. Yani, Istanbul nayatı içinyası'nın hemen nemen bütün müzik tür ve miyoksa kimikatkılar ve J entezler ıçeriyor deki 'Türk varlığını". özellikle folklorik la yaklasan bir süre içinde yakılmış, yayılçeşitlerini bünyesinde banndıran bir dünmu? Evliya Çelebi'nitı Abdülaziz Bey'in, mış, diluen dile söylenegelmiş; belki de îsve biraz da etnografik boyutuyla ele alaya kentidir. Mehmet Haiit Bayrı'nın, A Süheyl Untanbul'un sınırlarını çoktan aşmış "îstanrak okuyucuya sunuyor. Buna karşılık, kiver'ın, Musahipzaae Celal'in, Reşat Ekrem tabın bütünlüğü içinde, şehir halkmın ve bul kimliği" taşıyan türkülerin varuğından îstanbul'un sokak sattalart bu eserde Koçu'nun.. tespit ettiği folklorik değerler yeterince haberdar olduğumuzu söyleyeyaşantısının bir parçası olarak farklı dil, anlattltyor. Bugün değişen yaşama biçimi açısından baküdığınaa, Ataman ın çaltş meyiz. Bazı eski yazma kaynaklarda yer din ve kültürlerdcn de kiiltürsanat çerçe^ ile pek çok eikt gravürlerde, kartpostallarmaları nasıl değerlendirilebilir. alan kimi ipuçlan ve özellikle yüzydın başvesi içinde zaman zaman söz etmcyi ihmal da kalan sokak satıctlarıntn günlük hayatlannda ağızdan tespit edilereic plaklara ya etmiyor. "Türk Istanbul" nitelemesine getaki eskı yerinden ve bugünkü durumunSadi Yaver Bey'in Türk Istanbul adlı da notalara alınan türküler dışında ki lince... Bildiğiniz gibi, büyük şairimiz Yahdan söz eider misiniz? eseri kendi deyimi ile kültür hayatımızın bunların sayısı çok değildir bu konuda ya Kemal Bcyatlı nın, 1942 yılında verdiKaynaklar, eski Istanbul'da sokak satıhizmet erleri olan Evliya Çelebi, Abdülafazla bilgi sahibi değiliz. Burada unutma6i meşhur konferansının başlığı da Türk cılarının son derece renkli tipler olduklaziz Bey, ignacz Kunoş, Ahmet Vefîk Paşa, mamız gereken bir nokta var: Bir türküıstanbul" ve Sadi Yaver Ataman bu konnnı yazar. Sadi Yaver Bey dc kitabında bu Şinasi, Ebüzziya Tevfik, Tekezade Sait, nün Istanbul'da derlenmiş olması, onun feranstan oldukça etkilenmiş. Kitabının renkli hayattan çeşitli kesitler veriyor. DiÇaylak Tevfik, Çelcbizade Abdülhalim, SAYFA 6 CUMHURİYET KİTAP SAYI 413