Katalog

Turgut Çeviker yaşamını Türk mizahina adamış bir araştırmacı ve yazarımız. Yılfarını verdiği "Türk Karikatür Tarini"nden sonra "Güldikcn" adını taşıyan mizah kültürü dergisini beş yildır yalnız başına çıkanyor. Şimdilerde de "Mizah Kültürü" adını taşıyan yeni bir kitap dizisi yayımlamaya başladı. Çcviker'le bu dizi üzerine konuştuk. Ünlü mizahçılarımız da bu konudaki görüşlerini dile gctirdilcr. ÖNER CİRAVOĞLU leşme ve cstelik kaygıların oldukça önemsendigi bir dönem yasanıyor OrneSin sınema alamnda özfiün yapımlar, plastik sanatlar ıçtnde ycnı atılımlar var. Mizah alamnda ise geleneksel deSerlerimizi de önemseyip saglam, yenilikçi sentezlere uzanabüecek bir yordam arayışımtz var... Bütün bunlar bir kuramsal altyapının gereksiniminisüreklihatırlattyor.tris Yayınalık'ın "Mizah Kültürü Dızısı"ni bu \aptamaların bir uzanttst gibi de düşünebılir mıyiz 1 Saptama bence de doğru. Bu süreç, 1982 Anayasası'yla başladı. Sıcak savaş bitirilmiş, tutuklamalar, hapishaneler, idamlar, işkenccler, demokratik bütün kurumlar birdenbire kapatılmış, fasizan bir süreç yaşanmıştı. 1982'den başlayarak sanat külriir alamnda farklı eğilimler ortaya çıktı. Bu sürcçtc SSCB'nin çöküşü, değişen diinya dengelerinin de etkisiyle ülkemizde kültür nayatı da yenidcn ve gerçekten farklı bir biçimde yapılanmaya koyuldu. Yeni ya da 1980'in hemen öncesinde kurufan yayınevlerinin (tletişim, Metis, Ayrıntı, vb.) listclerine bakıldığında neredeyse büyük bir çoğıınluftu ilk kcz Türkçe'ye çevrilmiş yazarlarla doludur. Bunlar yayın programlarını iki doğrultuda oluşturdular: 1) Türkiye tarihi ve gizli kalmıs edcbiyat üzerine,2) Birtürlü dilimizeaktarılamamış eskiyeni klasikler. tlcinci bir temel olgu ise 1980 öncesi dernekçiliği, 1980 sonrası vakıf sürecine girdi. Ve genel olarak sivil toplum kııruluşları olarak adlandırıldılar. Bu kuruluslar da değişen diinya içinde Türkiye nin yeni konumuna yakışır bir derinliği amaçladılar: Bunun en önemli örne ği olarak Türkiye Toplumsal Ekonomik Tarih Vakfı gösterilebilir. 1970'lerden beri süren ve kökleşen tsranbul Kültür ve Sanat Vakfı'nın varlığı, bu kurumun birçok sanat alamnda gerçekleştirdiği fcstivaller, kültür tarihimizuen çıkarılsa çok şey yititiriz. Bu kurum da 1980 sonrası ycnı dııruşa uydu. 1970lerde Istanbul Kültür Vakfı'nın testivallerine soldan radikal eleştiriler, alaylar surıan o zamanın bazı yazarlan yıllar sonra bu kurumun yarışmalarına karıldı, organizasyonlarında görev aldı. 1980 öncesi çok zaman yitirildi. O kanlı kaosa rağmen farklı geçebilirdi her şey. Ulaki balyozyememizgerekiyordu,yenibirduruş kazanabilmcmiz için. Bu tablo uzatılabilir de. Mizah kültürü alanınagclirsek... 1980 öncesi Karikatürcüler Dcrneği çevresinde toplanan yüzlercc karikatürcü, sergiler, afnümler ve karikatür yarışmalarıyla toplumsal hayata katkıda bulunmaya çalışıyor, kara olaylar karşısında mizahçının sesini duyuruyordu. Ben de karikatur üzerine yazmaya çaC U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI U Ikcmizdc scinatlarırı bütün dal "Mizah kültiipümüz farklı bir döneme nirecek" lışan vc daha çok karikatür tarihine nıeıaklı bir insan olarak Karikatürcüler Derneği çevresinde bulunuyordum. AnımsaJığım kadarıyla ulıısal ve uluslararası kalıcı etkinliklcr "hayal" edilmi§, ne ki, bunlar gerçeklesjtirilememişti. Orneğin Karıkatürh adlı aylık mizah kültürü dergisi, Karikatürcüler Derneği'nin 1980 öncesi gerçekleştirebildigi olumlu ve köklü girişimlerden biriydi. ü günleri anımsıyorum. Bu düşiinceyi başkaları da oluşturmuş olabilir kuşkusuz, ama Karika türk girişiminin altında benim inadım vardı. Tan Oral'a, bu konuda ne çok asıldıjSımı hâlâ anımsıyorum. Sonra Adam Yayıncıhk'tan çıkan Geliştm Sürecinde \iirk Karıka/ürü projesi 1977'de oluşmuştu. Nıırer Uğurlu, Turhan Selçuk, Tan Oral, Mengü Ertel ve benim ortaklığımda oluşacak bir yayıncvi bu diziyi yayımlayaeaktı; ne ki, bu düş de gerçek leşememişti. Ben bu projeyi 1980 sonra îris Yaytnlan yönetmeni Turgut Çeviker ile "Mizah Kültürü" üzerine... sı hayata geçirme olanagı buldum. 1993 te dört aylık mizah kültürü dergisi Güldıknn yayımlamaya başladım. Hâlâ süren bu dencyim, belki ülkemizde örneği çok az bulunur bir biçimdo yayımlanıyor. Sahibi, yazüşleri sorumlusu, yayın yönetmeni, rcklamcısı, dizgicisi, kuryesi, sekreteri, depocusu vesselam her şeyini tek başıma sürdürmek zorunda kaldıgım bir uelilik. üysa 1980 öncesi bu tiır girışimlerin etrafında mutlaka bir grup ve hevcsli gençler olurdu. Sanat kültür dergiciliğinde bu adeta bir gclenckti. Fakat 1980 sonrası bu tür özveriler kayboldu. 1993 ten beri çıkmakta olan Güldiken'i ziyaret cden karikatürcü sayısı üçübeşi geçmez, telefonla hatır soranı bile yok denccek dcnli azdır. Toplumumuz bir uçtan bir başka ııca savruluyor. Güldiken, bütün oKiırlara seslenen bir dergi. 1 liç değilse mizahla ilışkisi olanları yakın akraba saymak ge rek. Ne yazık ki, Güldiken'i izleyenler arasında, mizahçılar azınlıkta kalıyor. 1980 sonrası mizah kültürü alamnda farklı şeyler oluyor. Ankara'da Nezih Danyal, Karikatür Vakfı'nı kurdu ve iki yılda bir uluslararası sempozyum düzeniiyor ve bildirileri kitaplaştırıyor. Karika türcülcr Dcrncği, 1980 sonrasına ayak uyduramadı. 1980'deaçılan Karikatür ve Mizah Müzesi'ni battal bir yapıya mahkum ettiler. Derne^in Ankara kolunda Metin Peker, her yıl çeşitli kurumların katkılarıyla yansmalar düzenliyor ve aylık Karikatür adlı bir de mizah dergisi yayımlıyor. Kuşkusuz yapılan her şey bir katkıdır. Burada söylemek zorıındayım, artık karikatür yarışmalarına eskisi gibi astlmanın bir yararı olduğuna inanmıyorum. Kalıcı çaıışmalara yönclmck gcrckiyor. Zaman kayDetmemeliyiz. Söylenecek çok şey var, ama burda sözü uzatmanın bir anlamı yok. Gelelim îris Yayıncılık'm "Mizah Kültürü Dizisi "ne. Güldiken'in çıkış yazısında belirtmiştim. Daha çok çeviriye dönük olarak çalışacak olan Güldiken'in yılda üç sayıyla dilimize aktaracağı tcmcl metinler yeterli olmayacaktı; bu nedenle de Güldiken'in etrafında birtakım haleler döndermekten söz açmıştım. Şükür ki, bu sözü mü yerine getirebildim. Güldiken'lc birlikte buyayın dizisi, hayatımın en anlam lı eylemlerinden biri oldu diyebilirim. Kültür hayatımızda mizah denli kuramsal açlık çeken bir başka alan var mı bilmiyorum? Diinya kültürlerinin doğurdıığu temel metinlerden yoksun kaldık. Edebiyatçılar, çevirmenler, yayıncılar ve mizahçılar bu alandaki boşkığu doldurmak iein kıllarını kıpırdatmamış. ünlara buraua "teessüf ederim"! Bunabirokur olarak hakkım var. tşte bu boşlugu aşmanın yolundayız şimui. Üc yıl öncc kitap seçimiylc sıfır kuruşla başladıgım çalışma sonuç verdi. Îris Yayıncılık'm "Mizah Kültürü Dizisi"nin ilk on kitabının altı tanesi yayımlanmış bulunuyor. Ikinci partiyi oluşturan dört kitap ise gelecek haftalarda yayımlanmış olacak. Artık ülsem de gam yemem! Kitaplar içinde özellikle çeviriler çok önemli: Hippokrates, Rosenthal, Baudelaire, Koestler, Morreall, KrisCîombrich. Ilangi birinden söz açayım. Orneğin F.rnst KrisErnst H. Clombrich'in kitabı Sanatta Karikatür, Mizah ve Yergı'y'ı oluş turan metinler, ilk kez ülkemizde bir kitap gövdesinde buluştu. Buna neden olan bendim, yazıları ben derlcdim, ama büyük bir incelik ve dostlukla Idon Ya 1ınları'nın özellikle göriintü sorunlarını olayca aşmada anlayışlı davranışını da burada anmadan geçemcycce|*ım. Mustafa Şekip Tunç'un, Türkiye'deki bu alana ilişkin ilk telif eseri, Turhan Selçuk, Tan Oral ve benim yazılanmdan oluşan ve 1952'den 1997'ye uzanan sü reci içcren toplam 1000 sayfayı aşan üç derleme kitap ise karikatür sanatımız için bir başka önem taşıyor. lris'in "Mizah Kültürü Dizisi'ylebirlikte, artık mizah kültürü alanı eskisinden farklı bir döneme girmiş bulunuyor. Bu diziyi sponsorluk kurumu aracılıgıyla yayımlamayı planlamıştım. Birçok Î: Gülmeyi Ciddiye Almak/john Morreall / Turkçcsr Kubılay AysevenlerŞetıay Soycr / /r/v Yayınalih/m t 413 Erken tslâm'da Mizah/ iranz Rozentbal / Türkçest: Ahmet Aruan/ îrıs Yayınalık /246 f. Gülmcye ve Deliliğe Dair/ Hıppokratcs/ \ürl\vsı Mehmet Alı Kıluhnv/ Irn Yayınaîık 755 y Mizah Yaratma Karikatür Üzerine Gülmenin Özü/ Yazılar/ lürgut C.harles Baudclatre/Eylemi/ Arthur Koestler/ lürkçesi. Çeviker/ Îris l'ürkçesv lr/an Sevıncözcan Yayınaîık /434 s. Yalçın/ Ins Kabakçtoğlu/ tm Yayınaîık /12ü v Yayınaîık /11S t SAYFA 11