Katalog

Peter Burke'ün deyimiyle "bir tarihçinin yine bir tarihçi üzerine yaptıgı en ctkileyici çalışma" olan elimizdeki kitap Fransız Akadcmisi'nin Montyon Odülü'nü kazandı. Hartog'un bu önemli araştırmasını oldukça geç olsa da dilimizde görmck çok sevindirici. François Hartogdan "Herodotos"un Aynası Bip tarihçi Tarihin Babası'nı incelivop lüklcrden doğan gelişmeleri sunar (mekân, iktidar ve göçebelik ctrafında gelişen I lıi\dli Uhıtlcr aıllı birinci bölümün tamamı aslında şu soruyu soruyor): Yunanlı oldugunıuzda göçcbc bir iktidarı düşüncbilir miyiz?. Vc bu soru hiçbir ycrdc kralın bcdcııiyle ilgili kralın cena/c törcninc ilişkin, gelişme bölümündeki bir incclcmc vasıtasıyla o çok önemli bölümdc oldıığıından daha iyi sorul mamıştır. Yine İskit s<>yleminden yolaçı kan ama bunun içinc kapanıp kafmayan ikinci kısım, Hcrodotos'un ozan ve ölçümcü olarak rcsmini çiziyor, bunu Yunanlılar'a ait olmayan şeylcrdcn söz ede bılmck için bir baskalık rctoriği scrgileverck, yinc Yunanıılar'a ö/.gü göz vc kulak rckabetinc yanıt vcrcrek, tasavvur anlamına gelcn bir söylenıi clc alarak yapıyor. Başkası kavramının ortaya konuluşurula aynı kavramlar kullanılıyor ve bu girişimin bütünlügünü yalanlayarak hiçbir şey de yok. Peki ama Hcrodotos'un gencl olarak düşünsel portresi okunurken soruların daha sıklıkla ortaya çıkınası nereden ilcri geliyor? Bunu anlamak için, Avna konu , sunda düşündüğümüzde şu ya da bu okuyucu için yanıtsız kalan soruları sıralayacağız. Bunlar önemli sorulardır, çünkü bunların adını koymak demek, baskalık, tarihteki gcrçek, Hcrodotos'un yapıtı içindeki payaştırma gibi soruları sıralamak demektir. Yunanlılar bak sınlar, başkalarını anlayarak Kcndile rini düşünsünlcr diyconlara tııtıılan Ayna: Yunanlı ol mayanların tarihi böylc tanımlanabilir(s. 19). Hcrodo tos'unaynast tarihçi antropolog uygulamasıyla IV. kitaptaki iükit söylemi olacaktır. Işte bu yiizdcn kitabın ikinci harckeıi doğmak üzcrcyken 1 lartog başkalan Tarihin "doğuşu" Heodotos ve Thukydldes. İkili bust uiusal Müze, Napoli NICOLE LORAUX E tnolog I lcrodoios/tarihçi I leroclotos; Herodotos: Ktnolog ya da tarihçi, etnolog (Tarih'in ilk dört kitabında) ve tarihçi (Med savaşlarının tescilli biçimini anlattığı diger baş kitapta). Artık resmi olarak dcğcr kazanmış lıer parola gibi bu güven veren ikili tanımlamadan va/.gcçmezamanı gelmiştir: I lerodotos bi r etnolog degildir, Herodotos bir tarihçi degildir. O zaman \ lcrodotos kimdir? Kuşkusuz hcr zaman etnograf ya da tarihçi olmayan biridir. Vc belki de öncelikleokunması gereken bir mctin vardır. / lcrodotos 'un Aynasînm getirdiği esas ycnilik yapıtın I lalikarnassos'lu yazara başkalığını François I lartog'un dcyimini scve seve kullanarak söyleyebileceğim başkahğını tcslim etmek olmuştur. I lerodotos'uokumak: Yazan ünivcrsitcnin onun adına yaptığı kutlama söylevlerindcn (1 lerodotos: Med savaşlarının anlatıcısı) olduğu gibi, kolejli kültürün çok bilinen basmakalıplarından çıkarmak (I lcrodotos mu? Şakacı bir masal anlatıcısı). Dcmck ki Herodotos ne biridir nc dc ötcki, buna karşılık ilerlemc kaygısıyla sanki biri ya da ötekiymiş gibi davranmaktan kaçınamıyoruz. Daha kcsin söylcrsck, Irançois Hartog'un saycsindc çoğunlııkla sanki doğrudan He rodotos'a gidiyormıış izleniminin olustuğu dcnetimsiz yatmmlar altında ezilmcmck için konusuna epeyce nıcsaicli bakarak saldııdığı şey bu bölünmedir; I lcrodotos '\'arih'"\vim incclenmcsinegirişildiği anda istcr istcmcz ulaşılan bu ayırım cizgisidir; bunun anlamı bildiriye canlıiık vcrcn ağırbaşlılık kimi zaman böylc bir izlenim yaratsa da bu açık, şık ve kararlı yazının arada mcsafc bırakması dcğildir: 1 lcrodotos'u başka türlü, daha uzaktan (ama mctnin cn yakınından) okumaya davct ctmck için, Yunanlılar'a ilişkin araştırmalarda toplumsal bir ncdcn olarak ortaya çıkaran şcylcr hcr tiirlii isliirliğini bir yana bırakmak zorunluydu. Vc bahsi kazanan o oldu: Kitap bir geçit açmıştır, böylcccokuyııcu I lcrodotos'un indirgendiği bütün o masalsı betimlcmclcrdcn (çocuksu, düzcnbaz, gczgin, vb..) kurtulacaktır. Burada hcıncn bilinmesi gereken bir scv var: licroclolo\'ıın /\\ıuı\t'n\ okuyan biri olarak bu raporu yakınlı^ımdan doIayı yazıyorum, çünkü l'rançois Hartog'un bütün sorularını paylaşıyorum; ancak kimi zaman yanıtlar verilirkcn onun i/indcn gitmeyc çekiniyorum, bunun anlamı yanıtların ciddiye alınmaya degmcycceği değildir: tam aksinc, hatta bütün tartışmalarınötcsinde kitap kapatıldıktan sonra başka bir Herodotos okıınmuş olur. Bunun ncdeni basi^ kuşkusuz bir soruya birçok biçimde yanıt verilebilir; ve bir okuyucu olarak ben, Hartog'un belirttiğinc görc Hcrodotos'un yer ycr ve sessizce anlatısına karış,tığı (1.157) bölüm olan etnolojik kitabına ayrılmış kısmı yeğliyorum ve yinc de gcncllemeferin yapıldığı (bu konuya dcğineceğiz) ikinci kısmın bazı bölümlerinekarşıyım. Hartog Herodotos'u merkezden kurtarmak için tskitler'e ayrılmış IV. kitaba dcmir atmayt seçerkcn yapıtı clcktcn gcçirmck değil, tam aksine onun I lerodotos Tarihi'ni bütünsel olarak okumasına izin verccck bir gözlcnıci konumıı bulmak niyetindcydi. Zira Iskit söylcıtii bütün yapıtın bir analogon'u gibi işlemcktcdirvc böylc olduğunu da kanıtlıyor (İs kitlcr'in gclcnek vc görcneklcrini tanıtınaya çalışan baijkalarının I lcrodotos'u Mcd sava^larının tarihçisiylc sıkı bir is,birliği içindc, Daıvios istilaları kar^ısında Iskitler'in stratcjisini açıklavarak, Kserkscs istilaları kar^ısında Atinalılar'ın ne yapacaklarını düşüncrck yazıyor). Sıralamada cski olmanın Yunanlılar'a gö re dcğcrli olduğuna bakmadan bütün uluslar içindc cn gcnçlcri (ncotatoıı hapanton cthnon) olmakla övüncn Iskitlcr gerçektcn başkadırlar. Hcrodotos'un Atina ycrclliüini göstcrmck için Atinalılar'ı Yunanlılar'ın cn cskilcri (archıiıaton) olıluğunu savundujUınu biliyoruz (VII, 161): Cjöçcbc ve pck gctıç olan Iskitlcr ilk kez Atinalı olmayanlardır; ancak bu baskaları Pcrslcrlc Atinalı (cphebos oldukları doğrudur) gibi çarpışırlar vc özelliklc Iskit /o^os'undaki bir ögc (...), yani kraliyct iktidarı Hcrodotos'un Tanh'inin bütünü için gcçcrlidir: I liç kuş kusuz oldukça giizcl mctominik bir i%lemtlir bu vc Yunanlılar'ın göçcbcligi gözlerindc canlandırmada çektiklcri güç örnek jıaradigmatik birörnckse kuşkusuz yanılabilir Ayna'rıın giriştiği bahis budur. Peki tamamıvla öyle midir? Diğcr başkalıkların, bütün kitap bovunca biraz kcsit olarak kalan baskalık kavramını çeşitlendirebileceği de akla geliyor: Zatcn bu uyarı önccden yapılmıştı ve okuyucu da şu yanıtla yetincbilir; hcr şey nihayetintle iki tcrimin, yani onlar vc bizlerin, diğcrlcri ve ne kadar çcşitli olıırsa olsun Yııının lılarııı oluşturduğu kutuplaşmaya dayanıyor. Bununla birliktebu iki mutlak başkası arasında, yani Mısırlılar insanlann en eskisi konumunda bulıınaaMM^HMn mak üzere, Yunanlılar için lskitlerve Mısırlılar arasında daha tam birkarşılaştırmadüşlcnebilir. Ustelik önccden dc çok savıda karşılaştırmaya başlanmıştır (çok anfamlı bir bölümdc Herodotos'un yapmaya giriştiği tanrı adlarmın tcrcümcsi vardır; tercüme Mısır taralında Mısırdilinc, Sk thia konıısunda da vabancı dilc yanılır). Ancak şıınu karaılaştırmak gcrckivor, Mısırlılar ikinci bölünıiin başında ilk hal kalar arasında savılmış vc konudan daha sonra sistcmli olarak söz cdilmcmiştir. Arta kalan soru şudur: Yunanlı olmayan lar karşı.sintla (kuşkusuz I lartog'un hoşuna gidcıı bir dcyişlc söylcdiği gibi) or tak bilgiye salıip Yıınanistan, olmayan bir modcldir, İskit kıırban töreni sırasında söz edilcn bir anlaşılabilirlik ölçüti'uiür; ancak bu Yunanistan'ın dışınıla, başkasına göre Yunanistan (başkalarını anlamak veonlara kendilerini tanıtmak için), kcndi aralannda oldukları andan itibarcn kaybolur son beş kitapta kurban ya da ccnayeze ilişkin tasvirlcr çok azdır, bunun gclenekscl paylaşımı güçlcndirmc eğilimindc olduğu düşüniiliir. Yunan ülkcsinegirildiği zaman modclin bütünlüğünün, bir ölçüt ve diğer ölçütlcr arasın pacagını, daha ziyade gencllcmclerc gidcccğini bildirir. Buna karşın aklı mıza bir soru takı lıyor. Bir örnekten genellcme yapılabilir mir1 Kğer bu Herodotos'Med savaşları tarlhclsl", Musalar taraf ından taclandırılıyor C U M H U R İ Y E T K İ T A P nın dökümünü ya SAYFA 10 S A Y I 38 5