Katalog

Prof. Dr. Çetin Yetkin, araştırmasım başlangıcından Atatürk'e kadar getiriyor Dr. ALEV COŞKUN Ç etin Yetkin, 1980'lerde bir akademisycn olarak özellikle Cumhuriyet tarihi üzerinde derinleşti. Halen Akdeniz Ünivcrsitesi Atatürk îlkeleri vc Dcvrimleri Enstitüsü Müdürlüg'ü yapan Prof. Dr. Çetin Yetkin 1974'te yazdığı kitabını tüm olarak gözden geçirdi, yeni bölümler ekledi, ner sayfasını adeta yeniden yazdı. Kitabın amacı, tarihscl verilere dayanarak sınıfsal ve siyasal açıdan gecmişimize eöilmektir. Özellikle Türkler'in Osmanlı Devleti'nin çatısı altında hangi koşullar altında yaşadıklarını gerçekçi bir biçimde saptamaya çaiışıyor. 423 sayfahk bu yapıt, onbir bölüm, sonuç, dizin ve kaynakçadan oluşuyor. Kitabın birinci baskısı 1974, ikinci baskısı 1980, üçüncü baskısı 1984, gözdcn geçirilmiş ve genişletilmiş adcta yeniden yazılmış dördüncü baskısı 1996 yılında yayımlanmıştır. "Asyada Atılan Temeller" adını taşıyan giriş kısmında yazar göçebeliğin, Asya'daki yaşam biçiminin ve Islamiyet'in benimsenmcsinin Türk halk eylemlerine hangi açılardan etkilerde bulunduöunun incelenmesini yapryor. Bu bölümde, göçcbelik, sınıfsal ayrışım vc dcvlet, Islamiyet, Sünnilik, Alevilik olgulan üzerinde durulmaktadır. 1061 ydındaki Kutalmış olayı, Büyük Oğuz Ayaklanması, Babailer Ayaklanması, bu bölümde incelenmiştir. Ayrıca kitapta Alevi kökenli halk eylemlerinden Şahkulu, Nur Ali Halife ve Kalender Çelebi Ayaklanmaları ele alınarak incelcnmiştir. Bunlara ilave olarak Celali Kylemlerinden Karayazıcı Abdülhalim Bey ve Deli I lasan Bey Ayaklanmaları toplumsal açılardan cle alınmış; Kalenderoğlu ve Canbuladoğlu, Cennetoğlu, Karahaydaroğlu, Katırcıoğlu ve Gürcü Abdünnebi Ayaklanmaları cle alınmıştır.Dinselkuramsal açıdan Anadolu Aleviliği ile Şiilik aynı temele dayanmasına karşın Türk toplumsal ve siyasal yapısının biçimlenmesinde uygulamada Alcvilik Anadolu Türkü'ne özgü bir yaşam ve inanç sistemi oluşturuyor. Sünnilik ideolojisini kcndine bayrak edinen devlet ile Alevi Türk halkı arasında yüzyıllar boyu süren çatışmanın temellerinin aslında bu olguıara dayandığını yazar örneklerle belirtmektedir. Kitabın kuramsal çerçcvc kapsamındaki giriş bölümünden sonra, yazar, Selçuklular Dönemi'ni, Osmanlı Devleti'nin Kuruluş Dönemi'ni, Osmanlı'nın Gelişme Dönemi'ni halk eylemleri açısından ele alarak irdelemiştir. Bu bölümlerde Türk tarihindcki tüm halk eylemleri tek tek incelenmiştir. (s. 47172)Daha sonra, projektörlcrini Istanbul'a çeviren yazar tstanbul'un toplumsal yapısı, kapıkulları kurumunu, Genç Osman olayını Lale Devri ve Patrona Halil Ayaklanması'nı inceliyor. Yazar daha sonraki bölümlerde II. Mahmut ve Reformlarını, bu reformlar karşısında Türk halkının tepkilerini gözden geçiriyor. Tanzimat Dönemi'nde Osmanlı Devlet Düzcni ve Türk halkının ele alındığı bölümde yazar Tanzimatın nedenleri, 1893 Gülhane I Iattı ve 1856 Islahat Fermanı ve Tan/imatın gctirdikleri vc Tanzimata Tepkiler üzerinde durmaktadır. I ve 11. Meşrutiyet Dönemlcrini yazar, Türk Halkının Anayasa deneyimi olarak görüyor. Türk Halk Eylemleri ve Devrimler "Başlangıçtan Atatürk'e Türk Halk Eylemleri ve Devrimler" adlı yap"ıt iki kez yazılmış bir kitap. llk kez Türk Halk Hareketleri ve Devrimler" adıyla 1974'te yayımlandı. Yazarı Çetin Yetkin o sıralarda ne tarih ilmi üzerine doktora yapmış bir akademisyen; ne de Prof. unvanı almış bir bilim aaamı iai. Alabildiğince okuyan, kültürlü bir hukuk adamıydı. Şimdi ise bilim adamı olarak kitabı yeniden yazdı. enkaz haline dönüşünce düşünülmeye Osmanlılık/ Osbaşlandı. Ama artık çok geç kalınmıştı. manlıcılık politikaOsmanlı devlet düzeni içinde Türkçüsı gerçek anlamda lük akımının bir anlamı olamazdı. bir bozgunla soGörüldügü gibi yazar "Osmanlıcılık" nuçlanmıştı. Bu "Islamcılık" ve "Türkçülük" akımlarını konuda Meclis resmi tarih olgusu dışında tarihi gelişiçin yapılan seçimmeleri somut ve gerçekçi olay ve ofgulaler karışıklıkları rıyla anlatmaktauır. yarattı. Osmanlı Kitabın son bölümünde Türk UlusuHıristiyanları, senun Kurtuluş Savaşı ve onun ikinci aşaçimlere yüksek ması olarak Devrimler üzerinde duruloranlarda katılıyorlar, Babıali, Beyoğlu maktadır. Kitapta işlenen Osmanlıda vc Izmir'de gösteriler yapıyorlardı. YüBatılılaşma Cumhurivette Uygarlaşma rüttükleri propaganda ile Rumca'nın da tczi önemlidir. resmi devlet dili olması gerektiğini önc Yazar Tanzimat ve devam eden "islasürüyorlardı. 17 Aralık 1908 günlü The hatların" Osmanlı ülkesindc emperyaTimes gazetesi ise "Eğcr özgür seçimler lizmin önünde bulunan engelleri kaluıryapılırsa, Osmanlı Parlamentosu, geniş mak amacıyla Batılılarca zorlandığını, ölçüde bir 1 hristiyan parlamento duruama Cumhuriyet'tc gerçekleştirüen devmuna kolaylıkla girebilir" diye yazıyorrimleri ise emperyalizmin emellerine set du. (s. 337) çekmeyi amaçlayan ve ulusçuluk tcmcli Balkan Savaşı'nın patlak vermesiyle, üzcrindc yükselen girişimler olarak nitebir bir Avrupa ve Balkanlar'daki toplemektedİr. (s. 359) raklar Devlet sınırlarından kopuyordıı. Kitabın kısa olan sonuç bölümünde Bu durum, en aymaz Osmanlıcı Devlet yazar çok önemli çözümlcmeler yapıyor yöneticilerine bilc Osmancılık sloganıyvc yargılara varıyor. la, Hıristiyanları devlete bafilamaya başkışmanın ne boş bir rüya olduğunu gösSon Başkaldırış teriyordu. "Anadolu Türk halk eylemleri, özgür Balkanları kaybeden Osmanlı Devleti ve insanca yaşayabilmek uğruna kaç bu kez Araplar'a yöneldi. Çünkü Osyüzyıl aralıksız savaşın verilebileceğini manlı Devleti'nin çatısı altında Arap kanıtlamıştır. Ama bir an gelmiştir ki, toprakları kalmıştı, sıra bu toprakları elbu halk bile Osmanlı ile açılc ve doğrudc tutmaya gelmişti. O ncdenle, artık sıdan savaşamayacak bir duruma sürükkı sıkıya sarılmak gereken ideoloji, "Islenmiştir. Fakat bu yenilgi, boyun eğme lamcıliktı". (s. 334) ve Osmanlı'yı benimseme ile sonuçlanArtık Islamcılık baştacı ediliyordu. mamıştır. Bu kere Anadolu Türk halkı Bu politika sonucunda, Osmanlı MecliOsmanh'ya karşı edilgen bir direniş içisi'nde 84 Arap Mebus seçildi. ne girmiş ve giderek içine kapanık bir Osmanlı'nın bu siyasası da sonuçsuz yaşam sürmeye başlamıştır. kaldı. Anadolu'nun Türk çocukları kutBunun doğal sonucu olarak da, Ossal toprakları Hıristiyanlar'a karşı savumanlı'nın Avrupalı ve ycni ortakları ile nurken, Müslüman Araplar'ın Hıristibirlikte yeni bir sömürü aracı olarak koyan ordularının safında yer almaları tardıgı Batıcılık ve reform girişimlerini Türk askerini sırtından hançerlemeleri gerçekleşecckti. Bu durumda, artık "Türkçülük"e dönmekten başka çare de kalmamıştı. Ittihat ve Terakki, başka çıkar yol kalmayıp, elindeki tüm olanaklar t ükenince "Türkçü ve Ulusçu' oluvermişti (s. 334335336). Artık " T ü r k ç ü l ü k ", çağa ayak uydurmanın temeli olarak düşünülüyordu. Ama, Türklcr, Prof. Dr. çetin Yetkin kltabında, Turk halkının, Osmanlı lmpa güçlere karşı tarih boyunca nasıl davrandığını,devleti eiıne geçıren egemen nasıl dlrendlglnl acık ve net ratorluğu bir bir biçimde ortaya koyuyor. aynı dirençle yadsımıştır. Ulusal Kurtuluş Savaşımız başladığtnda Anadolu'da görülen yoksul, bezgin, ürkek ve kimi zaman da bencil köylü, bu savaş ve kurumlardan arta kalabilenlerdi. Nc var ki, açıktan açığa Türk'ün düşmanları ile işbirliği yapan Osmanlı'ya karşı son bir kere Mustafa Kemal'in önderligindc başkaldırmışlar vc bu kez başarıya ulaşmışlardır. (s. 363364) Yazara göre anlaşılması güç olan şey, okuryazar geçinen kimilerinin hâlâ "Osmanlıcı" olabilmeleri, Osmanlı düzenine özlem duyabilmeleridir. Kimilcri dc, Türk olmalarına karşın, Araplar ile kaynaşmaya kalkışıyorlar ve Türk ulusunu "Ummet "leştirmek " istiyorlar. (s. 364) Bu yapıt bilimscl bir eserdir. Kitapta 1238 dipnot kullanılmıştır. Kitabın hazırlanmasında yerli ve yabancı 750 cserden yararlanılmıştır. Bütün bu eserler 44 sayfa tutan geniş bir kaynakça ile verilmiştir. (s. 379423) Ayrıca kitapta 27 sayfalık geniş bir dizin vardır. (s. 367394) Bu dizin 1) Kişilcr, 2) Halklar, Uluslar, Devlctlcr, 3) Yer Adları ve Coğrafi Adları, 4) Nesneler, Deyişler, Kavramlar, Kurumlar ve Kuruluşlar biçiminde dc bölümlendirilmiştir. Kitapta kullanılan her belgcnin, her alıntının dipnotu verümiştir. Geniş olarak kullanılan dipnotlar, geniş kaynakça ve geniş dizin kitabın bilimselliğini ve belgesel niteliğini son kerteye yükseltmijtir. Ülkemizde yaşanan hızlı, yoğun, toplumsal vc siyasal gelişmeler, tarihimizin doğru algılanmasını, gcrçeklcrc vc verilere dayanarak sınıfsal açıdan ve siyasal açıdan geçmişimizc eğilmenin önemini bir kez daha oıtaya çıkarmıştır. Bu yapıtta, lslamla barışmak, Kürt halkı ile barışmak gibi savların ve "resmi tarih" nitelemelerinin ne anlama geldiği de netleşiyor, belirginleşiyor. Prof. Yetkin, Türk nalkının, devleti cline geçiren egemen güçlere karşı tarih boyunca nasıl davrandığını, nasıl direndiğlni açık ve net bir biçimde ortaya koyuyor. Bu yapıt, bir kaynak kitaptır. Bir başucu kıtabıdır. Bu yapıt Türk sosyal yapısını ve Türk halkının dirlik vc düzenini daha önce inceleyen Fuat Köprülü, Ömer Lütfü Barkan, I.Hakkı Uzunçariilı, Niyazi Berkes, Halil tnalcık, Mustaa Akdağ, Doğan Avcıoglu, lsmail Cem gibi yazarların bu konuda tüm bulgu vc yargılarından yararlanmıştır. Ayrıca Barthold, Babinger, Levvis, Galante, Gıbbon, Hammer, Hasluck, Roux, Wittek gibi yabancı otoritelerin konuyla ilgili çok değerli eserlerinc atıfta bulunmuştur. Ancak metodolojisi, sınıfsal yaklaşımı ve modeli itibariyle özgün vc bilimsel yapıt olup vardıgı yargılarla da dikkati çckmektedir. Laik Cumhuriyeti kavrayan, topluma dayatılan bilim dışı savları çürüten, Osmanlıcılara, şeriatçılara, bölücülere, îkinci Cumhuriyetçilere bilimin özgün metotları ve objektifliği içinde cevap veren bir kitapla Karşı karşıyayız. Bu bilimsel eser, aynı zamanda duru ve akıcı bir Türkçe ife yazıldığı için bir roman gibi de kolay okunmaktadır. Kitabı yeniden gözden geçirip, adeta. yeniden yazan Prof. Çetin Yetkin'i ve yayımlayan Ümit Yayınevi'ni kutluyo BUmselBlrEser Başkaldırmalar NrKaynak Kitap l OsmanlıcılıkislamcılıkTÜPkçülük İdeolojileri Yazar'ın önemli tespitleri şöyle özetlenebilir. 11. Meşrutiyctte Osmanlı Devleti'nin SAYFA 6 ruz. Her aydın, her bilim adamı, her politikacı, sosyal bilimlcrlc uğraşan herkese salık vcriyoruz. • Başlangıçtan Atatürk'e Türk Halk Eylemleri ve Devrimleri/ Çctın Yetkin/ Ümıt Yaymevi, 1996, 42 i v CUMHURİYET KİTAP SAYI 363