Katalog

ıııık vc toplumsıl gcıı Lılmıslıkla he ıııc n hcınuı anl.ınulıs ol.ın kocaman hıı hıııdıhk halındckı topıaklır ılc ortak oldugıınu laıkutı Dahası kıta bın hasından berı"kaıa hıı tehdıl gıbı bahscdıkn barb.ırı/mın clogıi'juna (vah^ı kamulas.tııma vc çılgınca tcniı/ lık hatcketlcrıyle) fa/lasıyla katkıda bulıınan bır ıcjım de bıı ortaklığa da hlldl Bunu ızleyen yıllarda bırçok komunıst bu çelışkıyı çozmenın pratıkte ım kânsızlığını kavradı Hobsbawm'ın bu çalışmasındakı Stalınızme olan ozel yaklaşımı onun hâlâ bu çelışkılerle sa vaşmakta olduğunu gosterıyor Fakat bu çehşkıler açıklanamaz çehşkder de değd Aşırılıklar Çağı'nın karmaşık so nuçlarına bu çelışkıTenn nasıl yansıdı ;ını gorebılırız şımdı yuzyılın gerı ka an kısmının ustunu buyuk bır golgeyle kaplayan soğuk savas, bıçımındekı so nuçlar f MtmÇağ, 18451878 Yu/yılın ortasındakı "Altın Çağ", bırbırıyle bağlantılı uç ana tarıhı sureç ıle ız bırakmıs,tır Bunlar, ılkı, ıkı yuz yıllık tarıhı ıçındc kapıtalızmın en nızlı maddı genışlemesını sağlayan ckoııo mık buyumcnın çcyrek yuzyıllık bu yukselıs,ı olan "ıı/un patlama"dır tkın cısı, somurgccı dunya du/cnının yerını gıdeıek bağımsız devletler sıstemının aldığı Avrupa ımparatorluklannın ço zulmesıdıı Son olatak, ıç ve dis, polıtı larında sııpet dcvletlerın vc muttchkle ıının kapıtalı/m ıle komunızm arasın dakı çelıs,kıyı surcluıen Soğuk Savaş donemıdıt Bıı uç sıııecın iç dokusu ılc polıtık vc askcıı yonctımındc, Altın (,ag ın tarıhı vatar Pek çok açıdan bu suıeçleı bııbııını bcslemıştn Oıncgın Soguk Savaş bu 'ıı/un patlama ' donuTiını oluş,tutan oni.mli bu laktotdu Kapıtalıst dıınya nın polıtık ıstıkıaıına karş,ı veıılcn ko mıınısi rnucadcle Amerıka Bırkş,ık Dcvktlctı IK, kuıcsel ckonomık vc je opolıtık sistcmm yonctımmdc onun Avıupalı vc )apon ıakıplcrının ycnıdcn yapılanmasııula mı ı kc/ılc^mı^ eş,sı/ bıı lol sagladı Soguk Savas'ın ıkı onemlı Amuıkan opcıasyonu done mınde Korc ve Vıctnanı bu hateama ların oncmlı dcrcccde aıtması, faponya vc Gııney Korc ckonomılcnnın savaş, sonrası kalkınmasında oncmlı bıı kılo metıe taş,ı olılu Aynı /amanda Soğuk Sava^'ın so murgecılıgın ço/ulme surccınde onem lı etkılerı olmuş,tur Bağımsızlıklatın kazanılması, klasık somurgeulığ'e ıde oloıık olarak kars,ı olan ıkı super gucun varlığıyla hız ka/andı Ycnı dcvletlerın ortaya çıktığı Soguk Savaş'ın uluslara rası sıstemının katı ıkı kutupluluğu, dengclı (eopolıtık bır çevre ve kcndı toplumlarında mes,rulukları /ayıf olan yerlı scçkın sınıflaıın kendı guçlerını koıuyabılnıcleu ıçın dıs. desteklcre bcl bağlanıalau demcktı Dahası Amerı ka'nın ıstıkraılı sıyasal yapıya sahıp Uçuncu Dunya nıuttcfık talebı bu ul kelcrdekı yuksek sevıyclcrde olan gumruk veıgılerını ve cnclustrıdc dev lct kontıolunu loloıc ctmcsine nedcn oldu lthal ıkamccı ulusal gelüjmecı stratejıltrı Uçııncu Dunya ıhıacatı ıcin ıstıkrarlı buyuyen metropol pazarlar sağlayan "ıı/un patlama' doncmının elvcı ıs;lı kos,ullarında gerçekleş,tı So ğıık Savas/ın Hobsba\vm'ın ozcllıkle u/crınde clurduğu ın oncmlı ozellığı ıç vc uluslaıarası gorıınus,letı arasinda kı guçlıı bağlantılatdı Amerıka'nın muttcfıkkıle kus,atnıasına rağmcn bıı, jcopolıtık bıı kais.ı kaı^ıva gclmcdcn çok daha fa/la şcv ıl.ıdc cdıyordu Sov vcileı Bıılıgı'nın k ıpıtalıst loplumun ıesel kargaşasınclan ıloi'dııgıı geıçeğı tfaha la/ia s e ıladc cdıyorclu Sovyet ^y lcr Bıılıgı nın kapıtalıst toplumun ıçscl kargaşasında doğcluğu geıçeğı, Sovyet CUMHURİYET KİTAP SAYI 3 5 9 lcı Bıılıgı'nın chs, bolgesel \aılıgının sınıf savaşjaıının polıtık vonctıını ıle kacinılnıa/ bır bıçımde bağlı ol dııgu anlamına gelmekteydı Hcr kapıtalıst ulke uluslararası arena dakı karşılaş,mala 1780'den (Junumure nn çatış,an ogcle Mılleder ve Mılıyetçırını kendı t o p lık/ E } H«b\hawm / lumsal yapısının Çev ösman Aktnbay / kalbınde taşır Aynntı Yayınlart/224s Genel bunalımı ızleyen donemde kımı komunıst partıler seçımlerde yuksek oy aldılar Dahası hı^bır Uçuncu Dunya ulkesı kendı ıçjnde bcn/er karşıtlarını oluş turmaksızın Batı'nın ekonomık mode lıyle endustrılesemez Dekolonızasyon boylelıkle ozellıkle 1949'da Çın'ın ko munıst devrıme karşı yenılgısınden sonra hıçbır Amerıkan yonetımının go/ardı cdcmeyeceğı tehlıkclerlc do îuydu Bu tehlıkeler çoğunluğu antı emperyalıst kampanyalar sonunda ba ğımsızlığına kavu^muş, cndustrıycl bu yumeye hızla ge«,mek tutkusuyla kav rulan ve Sovyetler Bırlığı'nın kapıtalıst olmayan kalkınma yolunun <5ekıcılığınc kapılmı^ ycnı ve ıstıkrarsı/ dcvletlerın patlamaya hazır karı^ımında yatmak taydı 1928 yılında ba^layan Sovyet Be^ Yıllık Planları pck çok ınsana mal olan kamulastııılmı^ tarıma vc 1929 40 arası uç katına c,ıkmı^ uretımıylc ağır sanayı mcrke/leııne sahıptı Sosyal dcğı^ımle rın olmasını /orlayan bu buyuıgan ekoncımının kapasıtesı savai; sonrası U<,uncu Dunya'nın gelışımı i(,ın altcı natıf bıı moclelın ortaya <,ıkmasına yol açtı ve gere,ektcn "I kım Devrımı ncıen bk kl ıll a m al cj l y etkısı a/ gelı^nıı^ tarım ulkdcıının mo dcrnlc^mcsının en guc,lu ıvmcsı oldu" Walt Rostow'un komunızmı "dcğıijim lerın hastalığı" olaıak tanımlaması vc ckonomılerın gelıijimı u/erınc olan un lu kıtabını ' Komunıst Olmayan Manı tcsto" olaıak adlandırması bo^ıına de ğıldı Sekı/ yıl sonra Samuel Huntıng ton Batı'nın Uçuncu Dunya'da Lcnı nı/m ılc yarışacak alternatır polıtık or gutlcnme modellerını sağlamak zorun da olduğunu soylemı^tı Kısaca, tum buyuk guçlerın mancvra yapmak sını/mı ve nukleer guç yarı^ı nın saçmalığına karşılık Soğuk Sava;; gerçek bıı polıtık ıçerığc sahıptı Uçuncu Dunva'da eenel krızı ızleyen Batı Avrupa kapıtalızmının polıtık îs tıkrarının sağlanması vc sosyal dcğışı mın kars,ı devrımu yonetımı gerekırsc dırekt mudahaleyle Altın Çağ'ın bu bır araya gelmıs, sıı reçleıı ınsan varlığının maddı vc sosyal sartlarında buyuk değıs,ım oluşturdıı Vayılımcı ve mudahalccı refah devlct lerının ıstıkrarlı etkısı altında dunya uretımı uluslararası tıcaret ona katla nırkcn, 1950 ba^laıı ıle 1970 arasinda dort kat arttı Bıı buyumetıın vc artan bağımsı/lığın çoğu, Avrupa'ya Ameıı kan tıpı tukctıcı kapıtalızmını yayan yenı dev pıyasaların patlamasıyla açık lanır Ozcl arabalar yoğun havayolu turı/mı, tclcfon transıstotlu laclyo \c televızyon gıbı gunluk yaşamı yenıckn yapılandıran teknolo|ik ılcrlcmclcr ılc guç ka/andı U/un vaclcdc ısc Altın Çağ, vazılı tarıhte cn buyuk cn hı/lı cn koklu ekonomık, sosyal, kultuıcl dcğı^ımlcn" gctııı^tyle anılacaktır Bu nunla Hobsbawm, pck çok toplumda geçımını topıaktan sağlayan ınsanların ya^adığı sckı/ bın yıllık doncmın sona erclığını vc bun.ı kaı^ılık •jchırlc^mi'; vc endustıılcs,mış dıınvanın dogu^unu kastcdcdeı llındıstan (,ınvı altSıhta Afııka di'jinda bu doncmde dunva koylu sınıfının sayısal çoku^u 19 vu/ Sosyal lsyancılar / E ) ilobsbaıvm / Çev Necatı Doğru / Sarmal YayınLm /l2Xs 1 ] Hobsbatvm /Çev Yavuz Aiogan / Sarmal Yayınlart /67O + )2 s Kısa20 Yuzyıl 19141991 AşınlıklarÇağı/ yılda Avrupa koyluluğunun çozulme sındcn çok daha hızlı çarpıcıydı Ja ponya'da 1947 85 arasında koylu sını Fının nufusa oranı % 52 4'ten % 9'a ındı Bu oran Latın Amenka'da da a$a ğı yukarı yarıya, % 50'lerden % 25'e duştu Ortadoğu'dan farklı olmayan uç bır ornck alırsak Cczayır'ın koylu nu fusu 30 yıl ıçınde % 75'tcn % 20'ye gcrıledığını goruru/ Kısaca ınsanlığın % 8'ı ıçın Ortaçağ 1950'lerde sona er dı Toprak Kayması, 18731881 Hobsbawm, 1973'ten sonrakı 20 yı lın tarıhını davanma gucunu kaybet mı^, ıstıkrarsızlığa ve krı/e gcımulmu^ bıı d u n y a " olarak tanımlar Bu, 1991'de Sovyetler Bırlığı'nın çokıiiju ıle /ırveye varan başarısızlığın sıstema tık tarıhıdır Bu bakış, bızım gerıye ba kabılmemızı vc bır butun ıçınde bağ lantılaııyla bırlıkte gccen yuzyılı orme mı/ı sağlar 20 yu/yılın gcrçeklc^tıre m'edığı bır ^ey varsa o da dunyayı "postmoclcrn" bır ı^AgA tas,ıyamaması dır I lobsbawnı, gcrıyc bakıldıgında kısa 20 yu/yılın sonunda ınsanoglu nun kars.ilas.tigi sorunların tck bıı sorıı da dugumlcnclıgını soylcr ( ok geç ol madan kurcscl kapıtalıst gclıi;imc ba/ı sosyal kontıol biçimlcrı cmpo/c cdıle bılır mı' Tarıhscl olarak devlct ın ka musal otorıtcsı kapıtalıst bııyumc ve krızlcrın kaotık ctkılcrı u/uınde bılı nen tck kuıumsal vc polıtık kontrolu sağlamıştı Ayrıca Hobsbawm'a gore Toprak Kayması'nın ana etkısı gıderck artan ulusotesı dunya ekonomısının hukıımct kontrollerınden kcndını scr bcst kılmasıyla ulus devletlerın gucu nun gorunur bıçımde azalmasıydı Bu krız 1930'lardakı bıçımıne do nu^medı Dunya ekonomısı bır butun olarak çokmcclı Ulkelcrdekı buyume, yavaşlamasına rağmen devam ettı Uluslararası tıcaret, buyumesını surdurdıı Bu tabloyu karartak tek ş,ey, ekonomık çevrımler ıle ınıp çıkmayan ışsızlıktekı artiijin katlanmasıyla buyu mede gorulcn krızlerın tekrar ortaya çıkmasıydı Yenılenen bu ekonomık kargaşanın Batı'dakı açıklaması, ıstıkrarlı buyume yı sağlavan Keyncsyen devlet polıtıka larının başarısı/hğı dcmek olduğu ıçın bu doncm sosyal demokrasının buyuk seçım ycnılgılennc tanık oldu Bunu ı/ leyen devlct mudahalclerını kaldıran ncolıbcral pohtıkalar, ulusal devletlerın, Altın (, ağ boyunca oldukça buyu ycn ulusotesı ekonomının u/crındckı kontrol kaybını hı/landırdı Dunya ekonomısının ulusotcsıle^me sı fınans, tıcaret ve uretım alanlarının hcpsınc yansıdı Avrupa dolar pa/aıı nın yukselıs,i (1964'dc 146 mılyar $'dan 1978 dc 500 mılyar $"a) dovı/ kurları vc dunya paıa ar/ı u/crındekı devlet kontrolunun kısmı kaybına katkıda bulundu Ulusotesı ijirkctlcrın sayısın dakı hı/lı aıtıs, dunya pa/arının ulusla taıası kaıaktennı a^ındırdı 1980'lcrc gclındıgındc bu s.irketlcr ABD'nın ıh racının dorttc uçunıın ve ıthalalının V.ııısının kaynağıydılaı Bu durum uçuncu bıı suicci hı/landırdı Ycnı bır uluslaratası ı^bolıınıu varaınıak ıçın cs ki endustrılcrın merkezı kapıtalıst ul kcleıın dışına koıuışjandııılması 1970 vc 1983 aıası kurcscl cndııstıı ıhıaca tında Uçuncu Dunva nın pavı kismcn yenı gclı^mc kısmen dc bu venı kurescl uretım surecı ıle bırle^mcdcn oturu ıkıye katlandı Bu volla dunva ckono mısınde fınans tıcaret ve uıetım u/a yıp gıden Altın Çag âi ulusal bağlarını yıtırdıler OECD dışında kapıtalıst endustrı leşmenın ılk oncmlı uzantısını gcrçek leştıren Uçuncu Dunya ekonomılerının (ozelJıkle Doğu Asya) çok azı, yuksek buyume oranını korudu Çoğu Uçuncu Dunya devletı ıçın ıse, Toprak Kayması donemı ulusal gelışme stratejılerının genış, anlamda çokuşune karşılık geldı Latın Amerıka, Afrıka, Ortadogu ve Guney Asya karşısında Uçuncu Dun ya, 1980'lerın başlarındakı uluslaraıası fınans sıstemının kendısınt tehlıkeye sokabılecek bır dızı krı/ yaratan ulusla rarası bır borca gomuldu Ayrıca bu ekonomık krı/e, hem batı hem de do ğu modcllerı uzerınde sekuler moder nızasyonun ıdeoloıık bır krızı esjık ettı 1970'lerde bır uızı Uçuncu Dunya devrımı vaşanmı^sa da bunlarda artık 1789 ve 1917 devrımlerının ruhunun yansımaları yoktu Atrıka devrımlerı nın buyuk bır çoğıınluğu dcvrılmekte olan Portekız tmparatorluğu'na karşı olan yarıkabılesel ısyanlardı 'Mark sızm Lcnrni7tnın, bu ulkelcrle olan tek ılışkısı, dısıplınlı bır kadro partısı vc otorıter bır hukumet olus,turmak ıçın bır reçete nıtelığının olmasıvdı ' Bıı arada Iran Devrımı, 'açiklanan pıogra mı 1 S 7 yuzyıla donu^u sımgclevcn populıst teokrası" taratından gcıçck lejjtınldı 'Modcını/asvon'un vaıattıgı dıiijkırıklığı clbettc, modı rn dunvadan kaçı^ anlamına gclnııyoıdu Aksınc ılerlcycn 1980 lı yıllaıda borç /oıunlu lukları altında tum Uçuncu Dunva ul kcleıı" vapısal uyum pıogramı îçınc sokulur Dcvamlı vc dcğışcn du/evleı dc fınansal dcsteğc kaı^ılık olarak du zınelerlc hukıımct kcndı ckonomı polı tıkalarının vonctımını Ol ( D vc IM1 ce dcnctlenmcktedıı bıraktılaı 1990'Iarda Uçuncu Dunva eskı komu nıst devletler tarafınclan, kapıtalıst gu cun bu yenı ağına sııruklcncıı Bu gclı^ meyle, IMI bağlantılı ' vapısal uyum paketlen"nın hızla yayılması tum dun yada kapıtalıst pazarın denetımının ge nışlemesı ıçın yapılan en anlaşjlır çaba olmu^tur Sovyet Bırlığı, uluslararası sıstemde kı duzensızlığı daha da arttırarak vc onumuzdekı doncmın sorunlarını şe kıllendırecek karmaşa ıçınde yenıden canlanan bır kapıtalızmı arkasında bı rakarak kendısını yaratan kısa yırmınci yuzyılla bırlıkte bıttı Hobsbawm kıta Dinın son sayfalarında bu pıoblem uzcnnde yoğunla^ır Dunya ekonomısını ılgılendırdıgı ka darıyla bu problem buyume ıle dcğıl /engınlığın dağılımı ıle ılgılıydı Uluso tesı ekonomı u/cıınde ulusdcvlet kont rolunun /ayıflaması ıle (vc aıle gıbı gc Icnckscl dcstck sıstcmleımın gıdeıck yol olmasıyla) OL(^D ulkclcıındc nııl yonlarca ınsanın ı^sı/ olmasını cla kap sayan duzcnsı/ gclısımın kuıbanlan kendılcrını kcndı toplumları ıçınde tcr kcdılmı^ buldular Bu arada Sovyetler Bırlığı'nın ortadan kalkısı, Batı'nın /engın ulkeler ılc fakır olanlar arasinda açılan uluslararası farkı gostermck ıçın kullandığı oncmlı bır stratc|ik ko/u or tadan kaldırdı Hobsbavvm, artan bu uluslararası karmas.avi oncccicn goı mcktedır Ku/ey Cıutuv'dcn gelecck hcıhangı bıı askcrı tehdıdc bagı^ık ol sa bıle yırmınci yuzyılın ortaya ı^ıkan ıkı kuıescl krı/ını çcvmckte Cıiıncy ın destegıne muhtaçtır Btınlaıdan ılkı (juncy'ckkı aıtan nulııs patlamasıvdı (Yırmınci yu/vılın akı^ında tlıınva nu SAYFA 5