Katalog

Irving Yalom'dan iki roman: "Aşkın Celladı" ve "Nietzsche Agladığında" sessiz necede diiser Yalnı/lıöı kenclısıne bır ya/gı olarak sc\cn Nıet/scnc acı ve ıhanetın burgacından ueçmı^, vatansı/, hastalıklı, butun putlara saldııan, pek se\ılmeyen ve anla^ılmayan elsanevı bır kı^ılıgt satııptır O, oğıetı len butun clogtul.ua salclı ıır cunku bu clogrulaıın uısanın dişinda bır ^ey ola rak vaşamın oıtasında ağırlığını belırgınle^tırdığıne ına nır Oysa dogıu ınsanın dışın da bıı ^ev değılclır vc yenıden venıden yaıatılması geıekır Bıı anlamda Nıet/sche ce soyleye cek oluısak lılo/ofla sanatçı arasmda bır faık yoktur Breueı ıse bıı tıp dehasıdıı Psıkoterapının kuıulmasına onemlı katkıları olmasına kar^ın, bu alanda onun unu, do nemının pek çok entelektuelının dokto ru olarak kalmı^, asıl unu solunum ve dcnge hzyolo|isındekı ara^tırmalarından kaynaklanmıijtıı Freud ıse o /aman ıımut veren 26 ya^ında bu oürcncıdıı ve Breuer'ın yakın arkada^ı, aıle dostudııı Daha sonıa parlak bır psıkıyatrıst ve ya/ar olacak olan Lou Salome ıse Fre ud'dan Rılkcye dek pek (,ok unlu ısımle adı a^k ılı^kılcıınc karısan, son derece /ekı, alımlı ve cekıcı bır kadındıı Ve Nı et/sche'yı "intiKamda ve a^kta kadın, er kektcrı daha barbardır" (lyinin ve Kötiınun Ötesinde/ ((ev Alımet Inam/ Ara Yav/ 1989/ s 84) dedırtccek kadar orse leyen, "Cıobegmıı/ın altı ınsanın neden kendını bır Tanıı yeııne kovaınadığının scbcbıdn" (agy, s 84) dcdııtecek kadar cınsellı^ı asjağılamasına ve 'a^kın ınsan" olmay.ı gıdetı yolda <i!;kı bıı cngel olarak gormesınc neden olacak ve crkekleıe ka dınların vanına ı>ıdcıken kııbaçlarını da almalaıını oğutleyecek noktaya getıren kadındır o Butun bunlar geıcek yaşamda olan bı tcn ^eylcıdıı Kıtabın kurgusu ıse, Lou Salome nın Bıeueı'ı tatıle gıttıgı Vencdık'te bıılup, ona Nıtezschc'nın ruh saSlıgından ÇOK kaygı duvduğunu ve yaruımını ıstemesıyle başlar D(iktor bu ken dını beğenmı^ ve guzel kadından hem etkılenır 1 jm dc ona sınır olur Ama sonuçta bu oykuyle ılgılenmektcn de ken dını alama/ Bu suru gı/lı kapalı plandan sonra, çunku Nıtczsche'nın olan bıtenden haberı yoktur ve cloktorun onu bır bıçımde gorup, tedavıye ıkna etmesı geıekmektcdıı, Breueı, Nıtcvsche'yı ıkna eder Ama ne pahasına1 Doktor, Salo mc'nın ustunde yarattıfiı etlcıyle gırı^tığı bu tedavıdc, kısa surede fılo/ofun dehasından serseme doner Bır sııre sonra hangısının hasta, hangısının doktor olduğu bırbırıne karışır Çunku fılo/of, cloktorun teısıne zayırlı gını bır zayıflık olarak deöıl, bır guçluJuk ve ayrıcalık olarak, ınandığı ^eylenn kar!}isında odemesı gereken bedel olarak, onu suruclcn ayııan şey olarak gormekte ve umutsu/luöunu sevmekte ya da en azından sevdıöını ıddıa etmektcdır Umutsuzluğundan yakınmayan, ustunc ustluk ona go/ıı gıbı bakıp saulan bıı hastanın umutsu/luğunu doktor nasıl te davı edecek, hastanın guçluluk sandığı guçsu/luğunun kapısını doktor nasıl ara layacaktır'' Breuer tehlıkelı bıı oyıına ba^vuıuı Bu, yardım ıstemeyen, ba^kalarına acıla rını açmayan ıflah olma? yalnı/ı çevrele en tluvaılaıı a^mak îçın rol yapar vc k endısı hastasından yardım ıster Boyle ce onun dunyasına gırcbıleceğını unı maktadır Ama daldığı denı/ kendı clenı /ı oluı, kendı mutsu/luğu, umutsıı/lugu ve saplantılarıyla kar^ıla^ıı Ya^amı, vaıo lusjunu, ıçının karanlık yerlerını soıgula maya başlar Ve oynadığı ıol geıçek olur Kaı^ısında kcskın bıı gozlemcı, /ekı ve sezgısı guçlu, aman dılctmcycn bıı iı lo/of varclır Ve bu hlozof het şeyt alı^a geldığının tersınden bakmaktadır Has ta, doktor, oğrencı, oğretmen bu s.ıncılı ılı^kıde ıç ıçe geçer Oİum, yalnızlık ııa dc, guç, acı, koıku gıbı kavıanıların ala bıldığınc soıgulandıgı bıı penceıe açılıı ıkısının arasuıda Ikısı bu eşikte rollermı değıijtıre değı^tıre hakıkate ulasmaya ça lıs,ulaı Bıı aıada ustesınden gelmeye ça lı^tıkları ınanılmaz bır ıktıdar kavgası da vermektedırler aralarında Nıte/sche, ınsan olmanın beraberce çamuılarda yuvatlanmak olmadığına, nakıkat a^ıklarının hıtınalı ya da çamur lu sulardan korkmayacağına, asıl koıkul ması gerekcnın sığ sular olduğuna, kaos yaşanmadan dans eden bır yıldı? doğurulamayacağına, ınsan ruhunun yaptığı seçımlerle belırlendığme, hakıkatın pesjindekı ınsanların ıç nıı/ıı runa eremeyeceğıne ve bunu go/e al maları gerektığıne, her s,eyı butun açık lı^ı ıçınde goımenın bıı yara olmadığına, ınsanı dınleyen yoksa bağıımanın en doğal !}ey olduğuna, ınsanın ıhtırasının efcndısı olması gerektığıne, emnıyet ıçın de vasamanın tam bıı tehlıke olduğuna, kurtufuşun sımgelerının clınsel motıflcr den arındırılması ve dınden kaçan ın sanın yenı bır dın yaıatmaması geıek tığıne, doğru /aınanda olmek geıck tığıne, en çok çıy damlasının en sessı/ gecede du^ecegıne, en ıyı gerçekleım kı^ının kendı ya^am deneyımlerındcn kopariilmı^ kanlı geıçekleı olduğuna ınanan bır $aır fılo/oftur Bıı saısıcı kıtap, yaijantımın anlamını bılıyor muyum dıye ınsana sordurturken, oz gurluğun bedclını de anlatıyor ve Nıtcvsche'nın dedığı gıbı ya^amının an lamını bılmeyen ınsan ıçın olmek de hep bır sorıın olarak vc ınsana boyun eğdır ten bır guç olarak kalacak, ancak yaşamının anlamını bılen ınsan doğru anda olebılcccktır "Kurtarın beni. Neden yaşamam gerektiğini bilmiyorum. Nasıl yaşamam gerektiğini bilmiyorum" dıycıcK hem kendısındcn yaıdım ısteyen, hem de butun soyledıklerıne bır bıçımde hayran olsa vc onaylasa da bunu duyuusal yaşantısına, yureğıne dınletemedığını soyleycn Breuer'ın kaışısında Nıte/sche acıması/ca durmakta ve ona haykıımak tadır "Tabıı acı çekeceksın, gormenın cak, yaşamak demek tehlıke ıçınde olmak demektır Daha sertleş 1 Sen bıı ınek değılsın, ben de gevış getırenlerın havansı değıiım " • * Aşkın Celladı/ Çevırcn Nandatı Saraç/ Kcmzı Kıtabnn/ 1W5 ** Nietzsche Agladığında/ (, cvtnn Ay sıın Ihbacan/ Ayrıntt Yav / 19%/ 142 s K İ T A P SAYI 3 5 9 FİLİZ ÖZDEM ıl 1889 Ytı Ibrıno'da bıı sokak, kııbaçlanan bır sutçu beygırının boynuna sarılarak ağlayan ve onu henuz anlamayan bu dunyadan ay ıılacağı 1900 yılına kadaı kendını bıl mt'7 duıumda, çılgınlığın pençesınde, kaıanlıklaı ıçınde yaşayacak bır adam Bu adam kı çekıçle felsefc yaptığını soy lcmcktedıı, lanıı'nın olumunu ılan et mekte tını yucelten ve yaş,ayan ınsanı olduıduğunc ınandığı butun kıııum vc kıırallara kar^ı amansı/ bır savaş açmak tadıı Kcndıtıı Deccal ycrınc koyan bu adama goıc lyılık, merhamet, erdem gı bı değcrler ınsanı yucelten değıl, I lınstı yanlığın ınsana dayattığı as^ığılayıcı ve kokıc değeıleıdıı Bunlaı o/gur ınsanm degeıletı olanıa/, vcnıyı yaıatmak ıçın var olanı yıkmak yuıeklılıgını gostcıecek ınsanın değerlerı olamaz Ustun ınsan, kendını kulleıınden yenıden yaratmayı bılen ınsandır Ahlak, dın, felsde gıbı kuJtuıun kuııı cu yapılaıını tattısjnaya açan ve ınsanı yozlas,tmp çurutcn tıım bu etkınlığı kokten bıı dcgi'jiklıgc ugıatmak adına alabıldığme ele^tııen bu adamı, kendıne kadaı gelen tum felsek geleneğını ko kunden sarsan Ftıedrıch Nıet/seheyı bıı loman kahramanı yapmak, bu aıada onun felsefesının yanliş anla^ılmasına yol açan kımı goıusjeıının, o/ellıkle ka dınlaı ve guç u/ırme gorusjeıının ınsanı aıka yapısmı açmaya çalüjtııak konusun dakı ustalıgına, cleıınlığıne "pes" dedıı tıyoı Ii"vın D Yalonı Bır kuramu ol masının yanı sıra, ya/ınsal ustalığını da paımak ısııtacak bır etkıleyıcdıkle Gelecek Uzun Surer'dc sıınan Louıs Althus seı'den hıı de gerı kalmayan Yalom, Aşkın Celladı ndakı olaganustu anlatımı nı, bılım klsefc ya/ın uçgcnını çok sağ lam bıı dokuyla ve bııbırınden ustun tu tulanıayacak baş,arılı bıı hatmanlamayla, dılımı/c ka/andııılan ıkıncı yapıtı Nietzsche Agladığında ' da suıdıırup dıl leıe destan olacak bır yapıt oıtaya koya rak okııtla bulu^uyor Y Irving D. Yalom, "Askın Celladı"ndakı olağanustü anlatımını; bilimfelsere yazın üçgcninı çok sağlam bir dokuyla vc birbirinden üstün tutulamayacak ba^arılı bir harmanlamayla, dılimize kazandırılan ıkinci yapıtı Nietzsche Agladığında" da surdürup, dillere destan olacak bir yapıt ortaya koyarak okurla buluşuyor. vcıı uıkutetek ve sıkacak ayrıntılı bılgı, Yalom'un sa rıeı ve sarsıcı bi(,emıyle bu rıskı savuşturuverıyor Kı İ>ALA ne psıkıyatııst olusu, ne de entelektuel dcıınfığı Yalom'un ya/ınsal becensı nı golgelıyor, tam teısıne bıınlaı anlatımını /(.ngın leijtııen oğclcı olaıak yapıt laıının oıgusunu kuruyoı Bu surukleyıcı kıtap, psı kanalm ha/ıılayan du^untele rın konu^ulup taıtı^ıldıgı 19 yıı/yıl Vıyanası'nda ge<,eı Ro manın kahıamanları Nietzsche, Bıtııeı, I aııd ve Salome geı (,ek ya^amdan alınmasına kaı şın bu kıtap bıı belgesel degll ağıılıklı olarak kLirgusaldıı Ya zaıın gcn,eklc^tırdıgı bu kurgu, kaynaklandığı geıçek olay, ol gu durum ve dusunceler goz o nunde bulunduı ulduğunda, olasılık şan sı oldukca yuksek gıbı gorunur ve loma nın bır du^gucu uıunu olmasının otesın de, sankı tıpatıp gerc,ekleıın anlatıldığı bıı belge ıomatı ı/letıımı yaratır Nıet/sche, o donemde, yanı 1882'de, kıtabın arka kapağında soylendığı gıbı henu/ ıkı kıtabı yayımlanmıs ve kımsenın tanımadığı bır lüo/of değıldıı Lvet, onu tanıyan eden yoktur ama 1871 den ba^la yarak Mü/iğin Ruhundan Tragedyanın Doğuşu'nu, ıçınde "Davıti Strauss, Dın tlar vc Yahudı", "Ya^am Içın Taııhın Ya ıaıı ve Zaıaıı Ustııne "nın yer aldıgı Çağa Uymayan Dıişunceler'ı, daha sonıa bu kıtabın dcvamı olan "Lğıtımcı Olaıak Schopenhaueı ı ve sonıa son bolıımu olan 'llıchard Wagner Bayıeauth'da'vı, B P şarfitozof Stanfoıd Unıveısıtesı l ı p Fakulte sı'nde psıkıyatıı pıofesorluğunu surdıı len Yalom, Aşkın Celladı'nda yer verdı ğı on psikoterapik oykunun ıçındc, bır bılım adamının kuııı, mesaielı, ustiuı bakan anlatımını vc bakıs,ını yeıle bıı edeıek, kullandığı akacı, sıcak, ınsanı ve bısaıılı bıçemlc okuıun o/gurcc d asjııasını, mctınle butunluk Iviıımasını sağlıyordu Aslına bakacak olursak bu on oykunun tumunden, bıı bas,ka ovku, kendı kendı oykusu dc çıkıyoıdu, bııanlatici ve aktaııeı olma nın, hoea olmanın, dcıs vermenın sıkıcı lığını, durııstçe kendısını de ortaya ko yaıak ala^ağı edıyoı, okuıu onbuıncı oy kuyu de merak etmcye ıtıyordu Yalom'ıın duıustluğunun, açiklığmın, ya/ma ustalığının ve entelektuel deıınlı ğının getndığı buyuk onbırıneı oyku olarak okunabılıı Nietzsche Ağladığında... Bır anlamda etken ve edılgen fullenn ve durumların tartiijmaya açıldığı bır başyapıt olarak da değcrlendırıJebıIır bıı kıtap lloca oğrencı, doktor hasta, se venscvılen, duşunen duşunulen, kaçan kaçılan, guç zayıflık gıbı ıkılıklerın bıı tunluğundekı oğelerın ycr değıştırmesı ve bu sakatlıklar ta^ıyan bırlıklerın ayrıs, tırılarak ırdelenmesı Butun bunların kurgusunda yazarın açıkça gorunen tıp bılgısı ve doktorlu ğu, nastalıldar uzeıınc bclkı de ya/ınseSAYFA 12 Psikoterapik öyküter mı/e Putların Âlacarkaranlığı olaıak çcvıılcn Tan Kı/ıllığı nı vc Şen Bilim'ı yayımlar Bu donemde Yalom un da be lırttıgı ve değınclığı gıbı bengıdongu ve Ustun Insan du^uncelerını deıınle^tırme ye c,alıs,maktadıı Nıet/sche, pek c.oklaıı nın ılctleyeıı ya^larında yakaladıgı olgun lıığu, eıken bıı yasja yakalamı^tıı Ama yıne erken bır ya^ta baiçağrılaıı sındııım vc goıme bo/uklukları gıbı hastalıklar dan çekmektedıı ( ağına aykııı du^unen bu adamın gonlu de e.ağına aykırı kadın lara du^mektedıı Ya^amı boyunca hıçbır kadınla ruhsal ve bedensel açıdan eksıksı/, butunluklu bır ılışkı kuramaz, hıç scvgılısı olma/ Bıl dığınıı/ kadarıyla onun ruhunda fırtına lar kopartan ılk katın, daha sonra evlene ceğı Wagner ıle bırlıkte ya^ayan Lıstz'ın kı/ı ( osıma'dıı Çağının dayattığı kurallara ba!}kaldııan bu zekı kadına Nıetzszche çılgınca âyk olur ama bu tııtkıısunu hı^ bellı etme/ ve kendı ıçınde ya^ar Ikıncı tutkulu aşkı ıse, kıtabın kahraman larından bırı Loıı Salomc'dıı Fılo/ofun yaşamında onemlı yerı olan, yonlendıncı bır dıger kadın ıse kızkardeşı l,lı/a beth'tır Llı/abeth kıskanç, tanakkum cdıcı, hırslı bır kadındır, bır Yahudı du$ manıdır ve sonradan da nasyonal sosyalıstlcrı alkı^layacaktır tnsanca, Pek tn&anca'vı, Insanca Pek Insanca'nın sonıına ekleyecegı "Kaıibik Kanılar ve Maksımler"ı, yıne aynı kıtana ekleyecegı "Cîe/gın ve dolgesı "nı, dılı bcdclıdır bu Tabu ıçın korkuyla âah C U M H U R İ Y E T