Katalog

BETÜL ÇOTUKSÖKEN B utun dus.unsel etkınlıklerde kavıamları yansıtan terımlfi son cleıcee onemlıdır Tcıımlcı dılın u/manca kııllanılmasını sağlarlar, ayrıca tcıımlcı aracılıgıyla bılımck ve felsefcdc oıtak dusunmc /emınleıı olus,abılıı ncsncllık cldc cdılcbılır (, ogu zaman nesnel, elden geldığınce tam bır ortaklık ıçındc aynı ya da bcn zer sonuçlara vaıılmasa bıle, temellen dırmelet, dusunmcnm kendını sunuş,u buyuk olçudc teıımlerı bunların da aıdında bulunan kavıamlaıa bağlıdır Kavıamlaıın bır tur 'ncsne" olmasinı sağlavan tetımlcie ılts.km hcsap verme çabalaıı bıt bakıma fclsefeyı var kılar Fılozofa, felsefe tarıhçestne asıl kımlı ğını ka/andııan, iş. gorduğu terımltı du vc onlaıın aıkasındakı kavramlar dır, ustclık bunların d.ı kullananına baglı (vcl bır taııhı \aıdıı Fclsefı soylcmın genel tarıhı ıyıce gozlemlendığınde, /aman /aman dılsel planın çes,itlı oıtaklıklaı ıçerdığı ancak fılo/ofa vc soylcmınc asıl nıtelıgını ka zandııan kavtamsal (/ıhınscl) planın farklı oldugu ortaya çıkaı tş,te tam L\,\ bıı noktada, felsert soylcmlcı oluştuı mada ya da olus.tuıufmus, soylemletı kavtamada, anlamada tuımleıı ıçeretı scvluklcr buyuk oncnı taş,ıılar Sozluk lcr, gerçeklcştınlc n hcr turlu dus,unscl etkınlığe bılınç kataılaı, het tur du ijunsel eylemın va/geçılmcz araçlaıı olarak belıınlu So/luklu, kultuıun dııs,unscl dılsel yonunun ya^atılmasında bıı ayna gıbı dıılcı ne nc kadaı, nc volla, nasıl ba ^arılmı^tır' Hcı bıı so/luk, hcr bır kı şıdc soylenı halınc gclccek/ gelebıle cck olan dılın olanaklar alanını oluiçtu tur ya da so/luklcıın heı bırı, felsch soylemlerdcn doğaı Ozcl bır so/luk turıı olaıak felsefe tcrımlcrı sozluklc rınde ycr alan tcıımlcı, felsefede yapı cı yaratıcı olmak ıstcven kı^ılcrın, /a manın geçmıs adı vcrılen boyutunda yasamış olan kıs,ıleıle, hlo/oflarla, fcl sefe taııhçılcııyle dıyalog kurmasını sağlayabılır O/cllıklc eğıfım oğretım surecınde, lyı ha/ırlanmıs, felserc soz luklcrı ya da daha u/manca bır dcyışlc felsefe terımletı so/Iukleıı, oğreneı nın, araştırmactnın, fılozofun, felsefe okuyucusunun anlama çabasına bır ıv mc ve bır kolaylık ka/andırır d u n u muzdc felsefede buyuk olçude onc çı kan dıl dusunmc baglamı, bu oncmı çok daha ılerı boyutlaıa goturmekte dır I clscfc dunyamı/da o/ellıkle (,um huııyct doncmındc bıı çok so7İuğun yazıldığım goruyoruz Ancak Cumhurıyet oncesınde de bırtakım çalı^malar var Arslan Kaynaıdağ'ın bıldırdığıne gorc "Bızde kıtap olarak yayınlanan ılk felsefe sozluğu 1330 (1915) tarıhını taşımaktadır" (1) 1 elsefc sozluklcrı nın taııhı, basjı haş,ına ıncelenecek ka dar onemlı bır konuyu olu^turmakta dır Ancak ben burada clımı/dckı son çalış,mayı Ahmct Cevızcı'nın ha/ııladı ğı Felsefe So/luğu'nu (2) çıkıs, noktası yapaıak ba/ı konulaıa dcğınmck vc bu çalı^ma hakkındakı kımı dus,unce lcrımı sergılemek ıstıyorum Ussal tcmcllcıc dayalı kuıumsallas mayı amaçlayan ( umhurıyct'ın o/crk bır kurumu olaıak 12 Temmu/ 1932'dc Mustafa Kemal Ataturk'un onerısıyle kurulan ve bu nıtelığını 1983'te yıtıren Turk Dıl Kurumu, bı hmkultıır dunyamızda gerçekles,tırı len bırçok çalışmaya katkıda bulun mıii} olan ozel terım sozluklcrı yayımlamış,tır lstanbul Unıversıtesı Felsefe Bolumu profesorlerınden Bedıa Akar s u ' n u n nazırladığı ve ılk baskısı 1975'te gerçekleştırılen Felsefe Terım Ahmet Ccvı/ci, hazırlamış okluğu Felscfc Sö/lüğü'nün "ünsoz"ündc bırkaç sozluk çalışmasından kısaca söz edcrck, kcndı çalişmasının nıtclikleı ını gozlcr onunc scrıyot terımlcrın lurk dılınclc urctılen felsefı sovlemlcrdckı duıumunun vansıtılması vcrındc oluıdu dıvc du^ıınuvoıum I v rensel bovuttakı konumumu/u bııa/ da olsa belırleme bakımından bunun onemlı olduğu kanısında>ım yoksa bı/ felsefe vapanlar hâla bırçok ^eyı 'ıçscl leştırcmedık" mı^ Çunku yazar "On soz"dc su goru^leıe ycr vcrıyor "Bu bağlamda so/luğumu/un ıçcıığını bc lırleyen en onemlı ctkenler, moda soy lemlcr va da guduk ve kısıı bakı^ açila rı değıl dc, bıı felsefe so/lugunde ncyın yer alması gcıcktıgı sorusuna vcrılcn ccvap, okuvucunun bıı fılo/ofun bıı eserını va dd bellı bır doncmın felsefe tarıhını anlatan bır kıtabı okurkcn bıl mck durumunda olduğu tcknık tcrım lerın anlamını vcımc olçutu olmu^lıır' Bu durumda Tuık dılııulc urciılcn vc phılosophıa pcrcnnısc katılmayı hak eden goıusjeı dı burada vciını almali) dı bıı yunlık olaıak Sozluk ha/ırlamak gctçcktcn dc va zarın dcdığı gıbı "nankoı bıı ı^', "ok lara hcdct olma tchlıkcsı vuksck", her sozluk bır bakıma cksıklıgc va/gılı \c her so/lugun kındınc o/gu nıtclikleıı vaı vc bclkı clc bııı otckıylc bırlıktc da ha ıijlcvsel olabılır tck/yctkın so/luk hâlâ bır hayal gıbı gorunuvor Cîenış kapsamlı ve kuşatıcı olmavı amaçlavan Felsefe Sozluğu, ozcllıklc tcrımlcıaıası gondcımelerıylc dılımı/dc felscfc ala nında gerçekleştırılen so/luk çalıs,mala nnın onemlı bır halkasını oluşturuyoı Varolan kımı cksıklıklcı dc umarırn da ha sonrakı baskılarda cn A/A ındırıle cektır Orncğın kosmos tcrımınc (s31H) kosmos aısthctos kosmos no etos tetımlerı cklcncbılıt kımı tcrımlc rın faıklı tarıhscl doncmlcıdekı ycnı anlam kazanımları vetıı baskılarda ycı alabılır nıyct (s 383) ve kategoıematık (s 303) tenmlcrınclc olduğu gıbı lıı mellcr kavgası (s 515) ycımc lumcllcr taıtış,ması tlcyı^ı tcıcıh cdılcbılıı ()/d lıklc Anttkçag \c ()ıtaçag f ılo/oflaıının o/gıın adlaıı onlaıı hcp ovlc kullan mas.ık bılc bu doncmlcrc ılışkın ulus latarası yayınlar dıkkatc alınaıak daha ozgun bır bıçımde veıılebılıt Bunların dı^ında, Docta ıgnoıantıa terımınde (s 151) Nıcolaus ( usanus'un adı antla bılırdı, Porphvııos'a, son derccc oncm lı bıı tartışmavı basjatmıs, bıı fılo/ol olarak ozcl bıı yer ayrılabıhrdı (s 427) '( ) bu sozlugu daha sonrakı baskı larda gclüjtırmcyı amaçlamaktayım" dı yen va/arın ı^arct cdılcn noktalaıa ge lecek baskılarda dıkkat cdcccğı ve kımı dı/gı yanlısjarını du/elteeeğı (dızgı yanlışsi7 kıtaplaıa başvurmak ne yazık kı hâlâ hepımızın en buyuk o/lemı) kanısındayım Ahmet (.evızcı'nın ha /ırlamış olduğu Felsefe Sozluğu fclse feye ılgı duvanların daha oncekı, ozcl Iıkle Bedıa Akarsu'nun Sozluğuyle bır lıktc guvenle bas,vuıabıleceğı bıı so/ luk nıtelığını ta^ıvor Amacimız bırbırı mızı uyarmak, aydınlatmak, anlamak ve hcsabı verılebılır "hcterojenlığın" oznesı olmak, ayrıca konuları "bızım" kılmak, başka dcyışle "ıçselle^tırmck" değıl mı' • (1) Arüan kaymırdag, Fı/uft Sozluklırı lurkıye Tehefı Kurumu Bulttnı Snyı i A$,u\to\ 19lJ5 s 16 17 (2) Ahnnt Ccvıza I ehefı Sozlugu, l lin )ayınları Ankara 1996 (i) Bıdıa ALaruı Ithıfı TınmUrt Soz/u ğu, Turk Dıl kurumu Yayınlan Ankara 1975 (4) Bkz Mactt Gokhcrk Ar/rtağanı, Oazı Kurulu Bedıa Akarsu Tah\ın Yucel) lurk Dıl kurumu Yayınlan Ankara, 1981, Arslan kaynardag, lthefıalerlt Soyleşder, Eltf Ya yınları, Utanbul, ) ^ 5 (5) Ahmct Cevızcı a gy, "Önsoz" Kapsamlı ve kuşatıcı Kültürün yaşatılması 'Sözlük hazırlamak y nankör hir is lerı Sozluğu (3) de yıne bu dızı ıçınde yer almıştıı Ote yandan, lstanbul Unı versıtesı hdebıyat I akultcsı Felsefc Bolumu fclscrc alanında bırtok ku rıımsal bılımscl ctkınlıgın oncusu du rumundadıı Atlı gccen bolum ozcl lıklc lclsctc dılının olu^masına buvuk katkılaıda bıılunmus,tur (4) Ahmet (^cvı/cı hazıılami!} okluğu I elsefc Soz lueu'nun "ünsoz"unde bırkac so/luk çalışmasından kısaca soz edcrck, kendı çalı^masının nıtclıklerını gozler onunc sermc çabası ıçınc gırıyoı vc şoylc dı yoı "Othan I lançerlıoglu nun Felscfc Ansıklopcdısı'nc, Prol Dr Bcdıa Akarsu'nun I clscfc Tcnmlcıı Sozlu ğu nc Azız (, alı^lar ın Sovyct ara^tıı macılard.ın tcrcumc cttığı ıkı so/luklc Atılla Iokatlı nın r elsefc Sozlugu ne rağmen, felscfc dunyamızın ve o/ellık lc dc felsefe oğrenulerıyle felsefeye ılgı dııyan kımselerın, u/unca bır surcdır cıddı, onyargısız, okuyucuyu etkılcvc cek ıdeolojık nıtclıklı bakı^ açısmdan bağımsı/ bır felsefe so/lugunc ıhtıyaç duyduğu, herhalde herkesın malumu duı Zıra so/unu cttığım sozlukler ya Prof Dı Bedıa Akarsu'nun so/luöun de olduğu gıbı, oldukça dar, sinırlı vc yu/cyscl ya da dığcrlcrındc olduğu gı bı, felsefe terımlcrıylc akımlaıına bellı bır bakış açısından vakla^an, ınsanlığı çok dcrındcn ctkılcmış bıı çok akımı 'ıdcalist burjuva lclscfcsı1' dıyc nıtclc vıp acleta vok savan, açıklamak yerınc yargılayan y.ı da daha çok mahkum edcn so/luklcrdır" (5) Ozellıkle Bedıa Akarsu nun ha/ııla mı% olduğu sozluğe ılışkın değerlendır mc yukarıda sozunu ettığım tabalar dan habersi7 oluşun bır gostcrgesı gıbı gorunuyor vc bu değerlendırme, hak sız bır yargılamaya donu^uveııyoı Kı mı terımlerı kullanırken, sonuna kadar tııtarlı kalmayı ve yargılarımı/ın hesa bını lyı vermeyı amaçlamalıyi7 dıye du şunuyorum ustelık bır sozluk çalışma sının onsuzunde yer alabılecek o denlı çok soru ve sorun bağlamı var kı1 Te Ahmet Cevizcınin "Felsefe Sözlüğü" üzerıne rınılcrın vc on laıın ardındakı ka\ tamlarm du ijiınsel vc dılsel bır taııhı vardır Bu duı ıım o/cl lıklc Fuıkçc dıısunme vc Turkçeyı fel setc baglamınıla ctkın kılma surecı ıçınde buyuk oncm taşımaktadır Be dıa Akarsu'nun sozluğu bunun cn ıyı kanıtı dutumuntladır (yiınku bu so/ lukte, %ı aııda buvuk olcudc kullanı ı lan terımlcrın klasık/modcın dıllcıdc kı kaı^ılıklatı vc bı/ım du^unme gele ncgımızdckı karşılıkları da verılmı^tır Bu, okuvucuda son derccc veıımlı çağtı^ımfarın uyanmasını sağlayabıle cck bır sunuş bıçımıdır Ahmet Cevı/ cı nın sozluğunde ıse sadece Ingılızce kar^ılıklar verılmıştır Ingılı/cenın vuzyılımızdakı karşı durulamaz yaygınlığı mı acaba bunun nedcnP (Kuş kusu7 ya/ar cn ıyı açıklamayı yapacak tır) Her duşunsel urun, farkh amaç ve kaygılarla kendını vareder Onsozleı ya da sunuş yazılan bu amaç ve kaygı laıı açıklamanın aracı ortamlarıdır Aytıta hcr mctınde yalın ya da karmaşık bır bıçımde kendını sunan bır ıç dıyalog vardır Sozluklerde bu ıç dıyalog, tcrımlcrarası gondermelerde somutlasır Ahmet Cevı/cfnın Felsefe So/luğu bu bakımdan okuvucuya vardımcı nı tclıktc Ancak ycr ver felsefı soylem lcrdc vcı alamavacak kadar uzak te rımlcr dc sozlukte yok değıl otı/m (s 399), vokabulcr (s535) vulgarı/as yon (s536) gıbı Ama buna kar^ılık, ım ya da gosterge ımı, ımbılım ya da gostergebılım (ve turevlerı) gıbı dıl felsefcsının en tcmcl terımlennı soz lukte gotemıvoru/ Bıı çok tılo/of ve soylemlerınc ılışkın bılgı venlırken, hcr fılozofun doğum olum ya da doğum tarıhlcrı verılmelıy dı Kımı fılozoflarda bu bılgılcrc yer verılmış ama kımılerınde bu bılgıler yok Ayrıca adı geçcn fılozofların ve Notlar: Felsefe Sözlıiğıi / Ahmet Cevızct /Ekın Yayınlan /5S7 \ SAYFA 9 DUMHURİYET KİTAP SAYI 343