Katalog

hir aşamaya vartııaktadır. (s. 35) Belki dc bu aşama Rallacllo'yu da etkilemiş olmalı ki, Maddalcna Doni'nin portresi için ctüdündc (I 505] 506), La Jo condc'ıın duruşu vc bakışından b i r şeyler vardır. Huyghe'ü hayli etkilemiş olan Joconde'un gerisindeki manzara ınodcllc gizli bir diyalog içindedir. Leonardo buıada insanın doga ile birlikte aıılam kazanabileceğini vurgulamakta ancak birini ötekinin figüranı yapmamaktadır. Bıırada insan varlığı yüceltilmekte anıa doğa da bir o kadar yücc görünmekudir. Manzaradaki hcr öğe modcle kenetlennıektedir, "suyun devinim çizgileri bu yoldan bir saç çağrışımına varır" ya da "modelin kol yenlcrinin kıvrımları, yol ya da gcride ufka doğru uzaklaşan ırmak çizgilerini akla getirir." (s. 22 vc 44) (iöstergesel açıdan locondc ilginç bir zamansallık da yakalar. Nedir bıı zamansallıkr1 Huyghe'ün saptamalaıına bakalım: "Sanatçısının güçlü kişiliöini ortaya koyan Joconde, bir sürekliliği dc yansıtır. Geçcn zanıandan geleceğe doğru akan düşünülmüş vc nisscdilmiş yaşam, tabloya modcllik yapan kadının gençlik döncnıiiHİcn (Jocondc o zaman 25 yaşlarındadır) geleceğe doğru bir yiiksefişin dc ifadcsi otacaktır. Leonardo'nun düşüncesi, Icrsi düşimülenıez biçimde, "hcr şeyin aktığını" (panta rhci) vc kaışıtlıkların bağdaştığını söylemiş olan I lerakleitos'un görüşünü çağrıştırır. Vc gerçekten dc, akıcı olandan rulısal olana götiiren yolda, hcr iki şey dc akıp dıırur vc Lconardo'nun düşüncesi, süreçsel akış içerisinde zaman kavramını yakalaniaya çalışır. "Irıııakta dokunduğıın su, diyor Lconardo, akıp giden suyun son, gclcnin dc ilk dalgasıdır, yani içindc bıılunduğun aıı'dır." (s. 5S vc 44) Süphcsiz Leonardo, La Joconde için çok zcngin kaynaklardan su içmiştir. Bir kcrc hocası Verrocchio'dan aldığı sıkı disiplindc ()rtaçağ gizemi ilc Anlik Yıınan mükemnıclliğini buluşturımışlur. Huyghc burada Joconde'un ellerindcki kcnıiklcrin inccliğinin, kırılgan görüntüsünün hocası Verrocchio'dan geldiğini bclirtiyor. Aynca da Lconardo bu tabloyu yapana kadar, Brunellcschi'nin pcrspcktil ilkclcrini Albcrti yazılannda sıraya koymuş, Picro dclhı Fnıncesca isc 1458'tlc onları kitap haline getirmişti. 1 luyghc bu kitabında Lconardo'nun tabloyu yapana kadar geçirdiği aşamalan, düşünceleri, Platoncu bakış açısının etkilerini, fclsefi vc resimsel bağlamda clc alıyor, Joconde'un sanat tarihi içindeki öncmini bclirlcycn ölçütlcıi açımlıyor. Yalnız bu ölçütleri daha iyi kavramak için mutlaka kitabın Hil Yayınlan'ndan çıkan "Dcfterler" ile (Türkçcsi Turlıan llgaz, Hakan Yılmaz) birliktc okunması gcrekiyor. Kitapta tabii ki Jocondc üzcrinc scçilmiş yazılar bölümü dc tnctnc ayrı bir zcnginlik katıyor. • (1) Sadun Alttıııa, "Büyiik Rc\\amlar", llayat Kilapları, \\lanhul, V)70 s. 2İ Oa.g.c, s. l}2iıirası (i)a.g.c, s. 2ü (4) Signınnd Vreud, "Sanat vc Sanatçılar Üzcrinc", Çev: Hrkan Çelehı, Işık Yayınlan, istanbıd, s. 12 (5) Lucicıı Febvre, "Röncsans Insaııt", Çcv.: Mchmcl Ali Kılıçhay, imgc Yay., Ankara, 7995, s. 102104 arası (6) Lconardo da Vinci, "Deftcrlcr", Çcv l'tırhan llvazHakan Yılmaz, llil Yayınlan, iuanhul, 7992, s. 92 Rene Huyghe, La JocondeBir Başyapıtın Anatomisi"/ Çcvircn: Kaya Ozsczgin, Inıgc Yayınlan, 7996, 59 s C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 4 3 küllı uöriintüsüyle, nercaeyse Doktor Faust düzeyinc çıkarmıştır. Tabloya gelince, hiçbir sınıflamaya girmeyen anlamlı tebessümü, aynı zamanda hem sevgi dolu hem <Je ilici bakışı, onu, kendi isteğiyle "kadınsı sonsuzluk"un donuk ve okşayıcı yönde cisimleşmiş görüntüsiine götiirür. Ozanlar onun kişiliğinde, Sphinks'in gizemini çağrıştıran bir yön bulmuşlardır. Tablonun zcmininde yer alan doğa görüniimii, tirşe renkli ışığıyla, bilinen hiçbir toprağa benzemediği gibi denizin derinliklerindeki ya da ölü bir gezegendcki yaşamdışı mekanı da düsündürmez. Tablonun, giderek karşı konmaz bir da yaratmaktadır. Mona Lisa'nın clbi.se sindcki kıvnmlar ve işlcmeler, saçların daki lülcler, bakışlarındaki vc dudaklarındaki gizcmli anlam, portrcnin arkasında yer alan manzaranın dctayları ilc karşılaşmak okuvucuyu aklit bir okuma siiıecinc yönlcntlirmi'ktedir. Renc I luyghe, tabloyu mcclcrkcn, öncelikle 15001505 yılları arasında neler olduğunu clc alır. Bu dönem La Jocon dc'un rcsmcdildiği yılları kapsar. Bu sü rcçte hangi sanatçılar hangi yapırlarını gerçeklcştiıdiler ve Lconardo'nun yapı1 tıyla yaşamı nasıl bir ııyunı içindediir Mona Lisa kimdir ve Lconardo rcsmct me sırasında modcllc nasıl bir profcsyoncl ilişki içindediir' Bu yıllarda Lconardo'nun yaşammda nasıl bir harckctlilik 1 vardırr Soruların yanıtları, Resmetme sürccindeki dış etkenlcri ve rcssamın ya şamındaki değişikliklcri ortaya çıkarır. Lconardo'nun Sanattnda La jocondc'un Ycrt adlı bölümdc, Lconardo'nun yaşamı boyunca sanatta başarmak istediklcri ve tabloda başardıklarıyla ilişki kurulur. La Jocondc'un sürpiz bir rcsim olmadığı, sabırlı bir çalışma sonunda ortaya çıktığı kanıtlanmaya çalışılır. Ressamın düşüncclcri, La Joconde öncesi yajitığı rcsimlcr bir hazırlık evrcsinin kanıtlarıdır. Bu bölümde portrcnin arkasındakı manzara da ayrıntılı bir biçimdc incelcnir. Resim üzcrinc düşünenlerin daha çok portrcylc ilgilenmeleıi ve arka plandaki manzarayı ilımal ctmclcri yorıımlardaki eksikliğin öncmli bir nedenidir. Huyghe, Joconde'u çcvresiyle birliktc clc alır. Manzara ve portrcdeki detavlar Lconardo'nun çıraklık döncmine bile inilerck araştırılır ve çcşitli resimlcric karşılaştırılır. Portrcdeki ruhsal devinim leri kavramaya çalışan Rcnc Huyglıe şöylc yazar: Resmi izlerken toprağın altında gizli bir ırmağın akışına benzer, sanki bir uğultu duyar gibi oluruz." Yi nc aynı böli'ımdc yazar, resmin ardında yatanları kavramak için Louvre'un araştırma laboratuvarında çckilmiş olan bir röntgen filmindcn yararlanır. Kitabın öncmli bölümlerinden biri olan Sanat l'arıhındc \M jocondc'tın Ycrı, Rönesans'taki ressamlar ve La Jocon dc'un bu ressamlar iizerindeki etkısini araştmr. Röncsans düşünccsi vc Lconardo'nun düşüneeleri gö/ılcn gcçirilir. Rc ne Huyghe, Leonardo'nun ışık konusundaki görüşlcrini izlcnimcilcrin görüşlcrinc benzctir vc ressam için uzak bir izlenimci der. Leonardo ışık konusunda şunları yazar: "Işığa bak, onun güzelliğini hayranlıkla izle, kapa gözlerini, sonra ona yeniden bak: O zaman anlayacaksın. Daha önce görmüş olduğun şey yoktur artık." Kitabı okudııkça N.ı/.ım I liknıet'i hatırlamamak imkansız. Bizde, La Joconde'u en iyi anlayanlardan ve çağına uygun olarak elc aîanlardan biri dc Nâzım Hikmct'tir. Nâzım Hikmet'in 1929'da tamamladığı ve 1978'de Fransızca'ya çevrilmiş olan jocondc ilc SıYaU adlı uzun şiiri, Duchamp'ın La Jocondc'a gösterdiği tepkiyc çok bcnzemektedir. Tabii ki Jıiri resimsel diğcri yazınsal bir tepkidir ama bana görc, hcr iki tepki arasındaki öncmli fark Nâzım'ın çıkışınm yalnızca anarşistçe dcğil, daha insancıl oluşunda yataı. Kitabın başındaki Müzcografık Bı/g/lcr bölümü cminim okuyucunun ilgisini çekeccktir. Tablonun bo yutları, tekniği, korunması, laboratuvar dcneyleri, larinscl biJgilcr, yer dcğişikJikleri, fanteziler ve yergilcr bu bölümün başlıkları arasında yer alnıaktadır. Stendhaf'in "kaşları olmayan tek güzel kadın' olarak tanımladığı Joconde, Louvre'daki turist kuyruğundan ve koruyucu camlardan çok uzakta, Renc Huyghe'un ilginç ve akıcı anlatımıyla, üstelik meraklısı için scçilmiş vc kaynakçayla karşımızda. Yal nızca büyülenmek için dcğil, anlamak vc düşünmek için... • SAYFA 11 \ MonaUsaKimdir? Anlamak ve HAKKI ENGİN GİDERER Leonando'nun geçirdiği aşamalar D ünyanın en iiıılü tablosu, resimle hiç ilgilenmeyenlcrin bile tanıdığı Leonardo da Vinci'nin Mona Lisa'sı yani La Joconde ile ilgili bir kitap var artık Türkçc'dc. Resimle ilgili kitap ların parmakla sayılacak kadar az olduğu Türkçe'dc, hem resimli hem de yazılı bir kitap. Rene 1 luyghc'nin yazdığı, Kaya Ozsezgin'in çcvirdiği "La Joconde: Bir Başyapıtın Anatomisi" adlı bu kitap, La Joconde'un yalnızca gülümsemesiyıc ilgili dcğil, tablonun tarihsel önemi ve estetik değeri ile de ilgilcniyor. Kitabın yazarı Rcnc Huyghe, 1927'dc Louvre'da konscrvatör olarak çalışmış ve müzenin rcsim galerilerini ycnidcn organize ctmiş. 195()'de College dc l'rancc'da sanat psikolojisi okutmuş. 1960 yılmda Fransiz Akadcmi üycliğine seçilmiş. Sanat ve sanat tarihi konusunda birçok kitabı bulunan 1 luyghc, 1967 yılmda "Lrasmus" ödülünü Hcrbert Rcad ilc birliktc paylaşmış. Bu biyografiden anlaşıldığı üzcrc Huyghe, La Joconde ile uzun süreli ve derin bir arkadaşlık ilişkisi geliştirmiş. Kitabın çevirmcni Kaya Ozsezgin, çoğumuzun bildiği gibi 1960'tan beri rcsim vc sanat üzcrine yazılar, elcştiriler yazmaktadır. Hacettcpc Univcrsitesi Cıüzel Sanatlar Fakültesi'nde öğrctim üyesi olan Kaya Ozsezgin, uzun sürcdir Milliyet Sanat Dergisi'nin her sayısında, özelfiklc Ankara'daki resim sergileri üzcrine düşünccler ürtemckte ve Türkiye'de Sanat Deıgisi'nde düzcnli olarak inceleme ve çcviri yazılar yayımlamaktadır. Üç ciltlik "Başlangıcından Bugün Türk Resim Tarihi", "Sanat Uzerine Yazılar" ve "Türk Plastik SanatçılarıAnsiklopedik Sözlük" yayınlarından bazılarıdır. I luyghc, kitaba yazdığı önsözdc şöylc der: "La Joconde, kuşkusuz dünyanın en ünlii tablosudur. Leonardo da Vinci'nin bu başyapıtı, gelecekten haber veren eski bir büyücüye eşdeğer sayılmışti: Biiyiik ustanın önsezileri, dille anlatılması mümkiin olmayan ve göze görünmeyen resimsel gücü ve büyiıleyici yeteneği, Leonardo'yu biiyiik kitlenin gözünde, çatık kaşları ve uzun sa Vinci'nin başyapıtı giicü simgeleyen üstünliiğüne, cleğisik dönemlerde I I . Guillaume ya da Stalin gibi devlet crkini temsil edenler tarafından yöneltilmiş iğneleyici sözler, sonuçta La Joconde'u yok etmemiş, olsa olsa bu ünün perçinlenmesine yaramıştır." Kava Ozsczgin, Ç.cvınncııın No/ıı'nıia yığınlur ve başyapıtlar arasındaki ilişkinin gcııcldc'rcsimscl vc cstctik dcğcrlcrlc ili^kili olmadığım, sanatçının yaşanııyla ilgili bilgilcrdcn, mcdya aracılığıyla ürctilen ileri geıi yakıştırmalaıdan, doğruyanlış değerlcndirmelerden ctkilcndiğini dü.'jünmcktedir. Ona görc, yapıtın her çağda ikon düzeyinc yükselmesinin nedeni, rcsim dışı dcğerlerin ve olaylarm birbiri üzcrine katmanlar oluşturarak yarattığı söylcncedir. Çcvirmcnin sözünü ettigi cstctik dışı katmanlar; tablonun 1911 yılmda Loııvrc'dıin çalınması, hırsız Vinccnzo Pcrııggia'nın onbcş yıl hapsc mahküm olması, Duchamp'ın ve Pop Art sanatçılarının resimsel yorumları, 1963'tc tablonun birkaç haftalığına Amerika'da scrgilenmesi; karikatüristlcrin, gralikcrlerin, reklamcıların, rcssamların işlcrinde kııllanmak üzcrc labloya gösterdiklcri yoğun ilgi; dünyanın çcşitli ülkelcrindc altmışa yakın eski kopyasının olusu, ıcssamın modeline yıllarca müzik dınletmcsi vc müzik eşliğinde onu resmedişi gibi ncdenlerle oluşur. Kaya Ozsezgin'in çevirmck için bu kitabı seçmesinin ncdcni, başvapıtlara bakarken rcsimdışı nedenlerden çok estetik ölçütlcre vcrdiği değcrdc yatmaktadır. Kitap, Leonardo da Vinci'nin kuramsal görü^lerinin tabloya nasıl yansıdığı vc gcrçekleştiği ilc ilgili paralelliklcr kurarken, I'reııd, Cîombricn, Valery vc WölHlin gibi öncmli düşünürlerin tabloya yaklaşımlarını da yan yana getircrck okuyucuvu ciddi bir birikimlc karşı karşıya bırakmaktadır. "La Jocondc", Vinci'nin farklı rcsimleriyle karşılaştırmalar yaparak rcsim yorumu vc eleştirisi konusundaki fakir olan kitaplığımıza öncmli bir katkı sağlamaktadır. Mona Lisa'nın dudaklarına ve inanılmaz güzellikteki cllerinc büyütülmüş fotoğraflarla yakından bakmak istcrseniz bu kitabı edinmelisiniz. Tablonun her ayrıntısı büyütülmüş fotoğraflarla okuyucuya sunulmaktadır. Resim üzcrinc resimli bir kitap okumak yazara katılma ya da katılmama şansını Yazmsalbirtepki