Katalog

gelen edebiyatçılanndan Ralph Waldo naklı. Ama belki de müzikteki oluşumu, Emerson, Nathanıel Haıvthorne, Alcottpaylajilmij deneyim bakışı içinde deg'erlar vc Henry David Thorcau'nun büyiik lendiriyordu! ölçiide etkhindc kalır. Ikinci piyatio sonaKitapta VillaLobos'tan söz edilirken tını, Concord'un her bir bölüm başlı&'t bu Bu arada Varese'in dostu olur..." (Evin 11yazarların adını taşır." (Evin llyasoğlu, yasoğlu, Zaman tçinde Müzik, YKY, t.sZaman tçinde Müzik, Yapı Krcdi Yayıntanbul, l'J94, s. 230, sütun 2, par 3) deları, tstanbul, 1994, s. 194, sütun 1, par niliyor. Benim gibi okuyucu bunu oku2, alttan 4. satır) yunca VillaLobos'un müziği ile VareKanımca, bu tümceler yanlış olınasa se'inki arasında hcrhalde bir ilişki var ki bile eksik bilgi vcriyor. Oncc piyano so bu vurgulanmış diye düşünüyor... Oysa, natının tam başlıgına bakmak gcrckiyor. galiba yok. Paris'te bulunduğu 1927Tam başlık, "Piatıo Sonata No: 2 Lon1929 yılları arasında VillaLobos, Leeord, Mas., 1H401S60". Ives, bu başlığı opold Stokovvski, Serge Koussevitzky, seçerken, ABD'nin Massachussets eyaleAlbert Wolff, Edgard Varesc vc Florcnt 4 tindeki Concord kasabasından söz cdiSchmidt ile dostluk kurmuş. " Bu dostyor. Ama sözünü ettiği dönemi de belirlukları Stokowski baglamında orkestra terek... 18401860 arası... Sonatın böyapıtlannm icrasına, Koussevitsky bağlalümlerinc adları verilcn dört kişi ayrı ayrı mında yapıt siparişi almasına vc Lc olarak değil, kimliklerinin bu kasabayla Temps ile Curricr Musical'in önde gelen ilişkili olan boyutları nedeniyle seçilmiş. müzik eleştirmeni olan Florcnt Schmidt Ikinci olarak bu dört kişiyi edebiyatçı bajslamında ise müziğine duyulan ilginin olarak nitelcndirmck hiç olmazsa onların artmasına yol açmış.'" Oysa Varese ile Gııstav Mahler nasıl bir insandı? kimliklerinin tam yansıtılmamasma yol böylc bir ilişki yok. Varese ondan hiç etGustav Mahler'in müzik tarihinde açıyor. Emerson, şair, denemeci ve felsekilenmemiş. VillaLobos ise Varese'in önemli bir yeri var. Bir yandan XX. yüzfcci, Nathanicl Hawthornc romancı; "AlHyperisıue adlı yapıtındaki garip çalgı yılda Avrupa'da ortaya çıkan müziktcki cott'lar" biçiminde özetlenen Amos bileşimi ve Awerıques'dek\ büyük vurma yenilikçi hareketlerin öncüsü ve destekBranson Alcott gazctcci, kızı Louis May çalgılar bölümü ile ilgilenmiş, ama müziçisi olması, öte yandan orkcstra şcfi olaAlcott ise romancı... Henry David Thoği ile dcğil. Ameriyuesm ilk icrasında tikrak getirdiöi yenilikler ile tanınan bu ilreau ise bir doj*ascvcr, denemeci vc düıini soranlara "bir dolgun sesler (\onoginç insan nakkında kitapta beni çok şaşünür... Bu dört kişi Aınerikan Dcnyüs/ü rity) bloku" dcmckle yetinmiş ve ardınşırtan bir tiimce ycr alıvor. O da şu: cülü^ü (\'raıı\ce>ıaalı\»ı) adı verilcn bir dan da o zamanki karısı I.ucilia Guima"\Gustav Mahler} Yahudi düsmanlıg't racs, Villa Lobos'a aslmda ne diyeceğini yaplığı ve ışıne devaın etmediğı gerekçe aydın harcketinin öntlc gclcnlcri vc C.on bilcmedijiini bu tür modcrn müziğin siyle Viyana'dan aynlmak zorunda bırakı cord kasabası ise 18401860 yıllannda bu haıckctin mcrkczi olmuş. lves'in ko kcndisi için hiçbir anlam ifade etmediğilır. " [S. 114, sütun 1, alttan 3. satırl nuya yakınlığı ise büyükbaba ve büyü ni söylemiş." Burada takıldığım, Mahler'e Yahudi kannesinin Je bu hareketin içinde bu Villa Lobos'un, müziği ulusal bir düşmanlığt suçlaması yapıldığı iddiası. Yoksa işine devaın etmedıği gerekçesine değil. Her ne kadar, yaşamını tehlikcye düşüren iç kanamalarına rağmen Viyana Opcra Oıkestrası'nı mcvsim ortalaması olarak bakıldığında, sözgelimi, Ilerbert von Karajan'ın yönettiği konscr sayısının iki katından dalıa fazlasını yönetmiş olmasına rağmen, bu cleştiriyle karşılaştığı doğru..." însanların, çıkarları için bir başkalarma saldırırken insaf kavıamma pek itibar etmeyecekleri malum... Yalıudi düşmanlığı konusuna dönersck, bu bcncc olgusal açıdan doğru olmamasının ötcsinde, Mahler'in bir sanarçı olarak ciddi bir biçimdc yanlış anlaşılmasıııa yol açabilcceği için önemli. Bu nedenlc birkaç noktaya dikkati çcknıek vc bunları kaynaklarla desteklcmek istiyorunı. a) Hcr şcyden öncc Mahler Yahudi'ydi. Bir ucfasında şöyle söylemişti: "Ben üç kez yurtsuztıın. Bir Bohemyalı olarak Avıısturyti'dti, bir Avıısturyalı olarak Alınanlar arasında ve bir Yahudi ola rak dünyada. ""' Yakın arkadaşlarına baktlğımızda, Arnold Schoenbcrg, Alcxandcr von Zcmlinsky vc Bruno Walter Ya 1585lerden Yorkshire Glling satosundan bir tablonun kesiti: viyol, çitara ve lavta caian müzikciler. hudi'ydilcr. EvlilİK yaşamında bıınahma girincc dc Sigmund Freud'a başvurmuşlunmaları... amaçla kullanına gayreti de ilginç bir şey. tu." Dolayısıyla Yahudilcr'lc tcmasını Kcndisi anlaşılan politikayla pek ilgilenCharles Ives "Concord Mas\ 1X40kesmiş, bu insan grubuna küsmüş birisi mcmiş. Babası tutııcu bir insan olmasına 1H60" adını verdiği 2. Piyano Sonatını olduğu söylcncmez. karşılık, VillaLobos'un sola yakın inanç19041915 yılları arasında bestclemiş. b) Mahler'in istifası ile sonuçlanan süları olabilcceği söyleniyor. Ancak, CîctuDördüncü vc son bölümünün başlığı ise reç içindc, Yahudi karşıtı basın ona karşı Thoreau... Nasıl oluyor da bir piyano so lio Vargas'ın diktatörlüğü sırasında mükampanyayı yürütüyordu.'' Başka bir dcziğin rt)lü konusundaki görüşlerini yaşanatında bir düşün adamı yer alıyor? Ives, yişle, Yahudi karşıtı olduğu için değil, ma geçirebileceği bir ortam yakaladığına müziği ile o düşün adamının hangi yönüYahudi kökenli olduğu için hedcf haline inanarak Superıntendencia de Aducaçao nü ele alabilmeyi ummuş? lves'in bu sogclmişti. Unııtulmaması gerekir ki, ViyaMusical e Arlislica'nm yöneticisi olmuş. ruları sorduğu vc 2. Piyano sonatını büna Operası'nın başma getirilmek istendi"Ulusalcılık" yerine "Vatanscvcrlik" fiktünledigini söylediği bir yazısı var.'7 Bu ğinde, ona karşı yürütülcn kampanyanın ri üzerine kurduğu müzik eğitimi yaklayazıda Ives, sonatının bölümlerinc adını da özü, Yahudi kökenli olmasına dayanışımında çocukların Brezilya halk müziğiverdiği düşünürlerin görüşlerini inceliyordu." Sonuç olarak, Yahudi karşıtlığıni öörenmelerini sağlamış. 40.000 kişilik yor. Işin ilginç yanı, Ives yazısında sonatı nın güçlii olduğu o günlerdeki Viyadev koro kurmuş...4' Sonucun başarılı M açıklamaya da yönelmiyor. Bu bağlamda na'da bir orkestra şefinin görevden olup olmadığı tartışmalı. Yine Getulio söylediği tek şcy bunun bir programlı alınmasına yol açacak olumsuz tavrımn Vargas'ın ulusalcı diktatörlüğü döncminmüzik olmadığı... Thoreau ve Emerson Yahudi düşmanhgı olması olasıhğı hede eğitici sinema çalışmalarına katılmış için olan bölümleri "bılcşik resımler ya nıcn hcmcn sıfırdı... ve Kakao Şirketinin finanse ettiği Brezil'a ızlenimler" olarak tanımlıyor.1" c) Nitekim climdeki kaynaklar, aşııı ya'yı tanıtan filmlcrdcn Descobrimcnto 1 disiplini' vc sanarçılar üzerinde kurduğu do Brasil filmine müzik yazınış.44 Heitor Villa LobosPayla^ılmi} Denebaskıdan kaynaklanan şikâyetlcrin, görcyıııı bilinci üzerine Beni ilgilcndircn bir konu da VillaLovini kcııdi yapıtlannm icrasına daha çok bos'un nasıl olup da Getulio Vargas rejivakit ayırmak için aksattığı iftirası vc ViHeitor Villa Lobos 1923'te Fransa'ya mi ile işbirliği yaptığı. Kendinden başka yana Operası'nın gise hasılatının düşgeliyor. Ona mali destek veren zengin kimselere önem vermeyen tavrının Gcmektc oldu^ıı biçiminde, doğruluğu tarCJuinle ailesinin amacı, bu yetenekli bestulio Vargas'ı yanlış değerlendirmesine tışmalı bir gerekçeyle bağdaştınlması ile tccinin müzik bilgisindcki açıklarını giyol açtığı söylcncbilir. Sanırım bu, olayı Mahler'in istifaya zorlandıg'ım yazmakdermesi, Avrupalı müzikçilerden bir şeykısmcn açıklıyor. Işin bir de öbür yanı ta.'" ler öğrcnmcsini sağlamak. Ama o Paris'c O da Getulio Vargas'ın siyasal konuvarır varmaz ilk söylediği "Ben \ızınle ca1.4. Charles Ives ve Concord Sonatı lışmak ıçın gelmeaım. Ne yaptığınu gös var. konusunda karar vermenin zaten zor mu Kitapta Charles lves'in ele alındığı olması... Bir yandan Mussolini'nin Faşist termeye geldinı" olmuş.'" Bunu onun bölümde söyle bir ifade var: Devlet anlayışmı benimsiyor, ona yaklakendini beğennıişliğine bağiamak ola"...Bu aö'nemde besteci, ülkenm ilerı 1994) içinde. Yoktu... Niçin o yoktu da, söz gelimi Kalonıiris vardı? Yanılıyor olabılirim ama, dinlediklcrimden vc okuduklarımdan anlayabildiğim kadanyla, Kalomiris yaptığı müziklc ülkcsinin sınırlarını aşabilecek, Usmanbaş ya da Skalkottas'un yanı sıra anılabilccck bir besteci değil. Ama tanıtılmıştı... Kalomiris dcrncği adını yaşatıyordu. Yapıtları CD'lerde toplanıyordu... llhan Usmanbaş'a gelince... Hiç yok demeyeccgim. Yapıtlarından bazılarını dağınık bir biçimdc çeşitli kasct, plak ya 1 da CD'lerde bulabiliyoruz..." ' Ama bize llhan Usmanbaş'l tanıtacak dcnli toplu bir albüm yok.'' Ustelik bu konuda bestecimiz yalnız da değil... Başladığım noktaya döneyim. Sanatçılanmızı tanımamıştık ki tanınmalarını bekleyelim... llhan Usmanbaş'ı, Neveser Kökteş'i, Ayhan Baran'ı, Kani Kara2 ca'yı... " şıyor. Sonra ona karşı dövüşmek üzerc Brezilya ordusundan bir tugay vc hava birliklerini II. Dünya Savaşı'nda ttalya cephesine gönderiyor. Bazcn fakirlere babahk yapıyor, bazen kakocuların yanında yer alıyor. Bu kitabı süslcyen çok sayıda güzel resim var. Bunların bir kısmı resim ile müzik sanatları arasındaki ctkilcşimi yansıtıyorlar. Bunların varlıgının kitaba yarı bir tat verdi^ini düşünüyorum. Kuşkusuz bu rcsimlcrc başkaları eklenebilir ya da scçimlcr üzerine de görüşler ilcri sürülcbilir. Benim böyle bir amacım yok. Sadccc bana ilginç gelen bazı rcsimlerden söz etmek istiyorum. Belki gözdcn kaçmıştır diyc... İlk sözünü edcceg'im rcsim Yüksel Arslan'ın, Erik Satie'yi Paris'te yaşadığı bölgcylc özdcşlcştircn tablosu. Bu yapıt bana, daha sonra Satie'nin yaşamöyküsüJ1 nii okudugumda çok daha çarpıcı gelmişti. Ikinci resim de Yüksel Ârslan'dan. Arture dizisinden 237 sayılı olanı... Bela Bartok. ("geniale sıınplicite") adını taşıyor Horon'u izleyen Bartok'un notaya aıma ve bestelemesi üzerine... Son sözünü cdcccğim ise 13 tablodan oluşan bir dizi. Ressam Jack Ox. Ameri kalı bir kadın ressam. Tablo dizisinin adı Bruckner S Scnfoni... Besteci müzig'i tabloya nasıl dönüştürdüğünü, izlediği yöntcmi, 1990 yıhnda Linz'dc yapılan Bruckner sempozyumuna sunduğu bir tcbligdc açıklamış.4'1 Rasim, karikatür ve müzft Hcr üç çalışmaya da dikkatimi Sayın Ali Artun çekmişti... Zaman İçinde Müzik'in 35. sahitcsin de tonların renklcri çağnştırmasından söz ediliyor. Benim aklıma gelmezdi doğrusu.4' Mimaroğlu'nun kitabında şöylc bir not var. "Müzikte bir beyaz renk var. Beyaz gürültu dedıklerı. Müzikte bir pcnıbe renk de var. Pcrrıbc gürültü dcdikleri. Müzikte renk adı almamış başka rcnkler de var. Siyah nedir müzikte? Ya kırmızı? Gerçekte, ne beyaz gürültü dediklen beyaz, ne de pembemsi pembe." [llhan Mimaroğlu: Günsüz Giince, Pan Yayıncıhk, Istanbul, 1989, s. 19.] Bu konuda görüş birliöi olmamasının beni rahatsız ettiğini söyTeyemem. Ama resim ile müzik arasındaki ilişki üzerinde biraz daha bir şcyler öğrcnmek isterdim yine de." Müzikle ilgili karikatür denilince Gerard Hoffnung akla gelir. Ben bu isimle Opus dergisi yoluyla tanıştım. Yaptığı karikatürlerden müzik yaşamını bilen birisi olduğu açıktı. Hcle şefleri iyi incclcmişti anlaşılan... Kendisi tuba çalarmış, CUMHURİYET KİTAP SAYI 3' 1 SAYFA 6