Katalog

Uşun Tükel'den "E. H. Gombrich: Resimde Anlam Sorunu" Uşun Tükel'in hazırladığı "E. H. Gombrich: "Resimde Anlam Sorunu" adını taşıyan çalışma, Gombrich'in yaşamına değinip yapıtlarının ortaya çıkış nedenlerini açıkladıktan sonra kendisinin dört ayrı resim üzerine 19721986 yılları arasında yazdığı makalelerini biraraya getiriyor. FERHAT OZGUR yapıların mantığını ya da gizini veren olgular, ikincisi de, sanat yapıtlarının anlam sorunlarına yönelen ikonografi arayışıdır, Fischer ıçın toplumsal değişımlerin etkisinden, Wölrflin için de, sadece plastik (rcsimsel) özelliklerden yola çıkılarak sanattaki farklılasmalar anlatılabilirdi. Ne var ki Gombrich örneğin 1 lauser'in "Sanatın Toplumsal Tarini" adlı yapıtını, değişimleri sanatsal biçimlerin ortaya çıkışı açısından ele aldığı için de eleştirir. Çünkü sanat tarihi şu yada bu kutuptan genellemeci bir tutumla yazılamazdı. Hatta, çok daha ileri giderek, yöntemlerin belli bir süre sonra araştırmaları tutsak alan şablonlara dönüşebileceği tehlikesiyle kendisinin beli bir yöntemi olmadığını belirtir. Onemli olan yapıtların hangi koşullar altında, hangi başvuru noktalan kullanılarak ve ne tür bir sahne düzeni içinde kurulmuş olduklarıdır. Gombrich için bir yapıttan ya da bir izlekten yola çıkarak bclli bir dönemi ya da biçemi tanımlamak her zaman mümkün değildir. (s. 38 ve 41 arası) Bu kitapta Gombrich'in ele aldığı dört resim (Poussin: Orion, Bosch: Yeryüzü Zevkleri Bahçesi, Raphaello: Başkalaşım ve Michafengelo: Kutsal Aile) çağın felsefi, sanatsal toplumsal koşullanndan ve materyalist kuramlardan soyutlanarak salt ikonografikgöstergesel öğelerdcn yola çıkılarak çözümleniyor vc resimlerde yatan örtük anlamlar bu öğeler sayesinde açımlanıyor. Üstelik bu makalelerin içerdiği tartışma alanları bugün de geçerliliğini koruyor. Kendisi her ne kadar belli bir yöntemi olmadığını belirtse de, ele aldığı resimleri ikonografikgöstergesel bağlamda açımladığı için yine de bir yönteme bağlandığı söylenebilir. Gombrich'in çözümlediği göstergeler "çokanlamlı" olmalarına Karşın elde edilen bulgular, yapıtların dışına taşan, onlara yabancılaşan bulgular değil. Poussin, Bosch, Raphaello ve Michalengelo ^o/ımılemeleri Gombrich, Poussin'in "Orion" adlı resminde kör ve dev avcı Orion ile iri ve hareketli bulutların resimde bir arada bulunuşlarının nedenliliği üzerine analize girişir. Göstergeler belli biçimler aracılığıyla belli içeriklere yöneldiğine göre, Gombrich olası en güçlü biçimiçerik ilişkisine ulaşmaktadır, burada. Bu nedenle Natalis Comes'ın 17. yy'a ait mitolojik metinlerinden de yola çıkarak son derece şaşırtıcı sonuçlar elde eder. Bu sonuçlara nasıl ulaştığını burada detaylarıyla anlatmanın kitabı okuyacakların heyecanına bir müdahale olacağına inandığımdan, asıl olarak GomDrich'in Poussin'in bu resminde bulguladıklarını belirtmek daha doğru gibi geliyor. Gombrich resimdeki iri ve hareketli bulutların da dev avcı Orion'un başka bir görünümü olduğunu savlar. Böylece Poussin, bir öykünün açık ve kapalı görünümünü tek bir resimde toplamaktadır. Yazınsal bir espri yaşayan bir görüye dönüşmektedir. Orion öyküsünden yola çıkarak Poussin, doğanın değisen görüntüsünün örtülü ve gizli bir hiyeroglifini vermektedir. (s. 56) Resim bir öykünün başı ve sonunu eşzamanlı olarak mükemmel bir biçimde denkleştirmektedir. Orta panosu sabit, sağ ve sol kanatları katlanabilir bir altar resmi olan Bosch'un "Yeryüzü Zevkleri Bahçesi" triptiği (üçlü resim) de Gombrich'e göre çift anlamlar içerir. Pano açık naldeyken yeryüzünün tufan öncesi görünümünü, kapalıyken de tufan sonrası görünümünü vermektedir. Bu da o güne kadar söylenenlerin tam tersi bir savdır. Kutsal kitapta tanrının insanları yarattıktan sonra duyduğu pişmanlıktan ve sonuçta insanlığa sunduğu nimetleri bu yüzden yok edeceğinden bahsedilmektedir. Işte açık halde bulunan orta panoda, lcısa bir süre sonra tanrının sunduğu nimctlerden mahrum kalacaklarını bilen insanlar, yiyeceklerin son kırıntılarını da tüketmektedirler. Bu göstereelerden yola çıkarak Gombrich, bu Detimlemenin yeryüzü ve insanlığın tufanöncesi durumuna ait olduğu sonucuna ulaşır. Tam tersi kapalı durumda ortaya çıkan yuvarlak biçim (yine yeryüzüne aittir)in içinde ise kaleler ve belli belirsiz çesitli yapıların bulunuşu, yeryüzünde daha önceden yaşamın bulunmuş olduğuna dair göstergelerdir ve tufan çoktan gerçekleşmiştir. Raphaello'nun "Başkalaşım" adlı resminde de Gombrich, Âziz Petrus'un resimdeki işlevini çözümler. Döpt resim çözümlemesi Sanatın Toplumsal Tarlhl E H Gombrich belki de Türk okurunun sanatın tarihini öğ• rencbileceği tek Türkçe kaynak olan "Sanatın Oyküsü"nün yazarı. Gombrich bu kitabında tarihsel süreç içindc birbirine eklcmlenen sanatsal olguları, değişimleri bulgularken, 1960'da yayımlanan ve dilimize Ahmet Ccmal tarafından 1992'de çevrilcn "Sanat ve Yanılsama'da ise, irdeleme alanını biraz daha daraltarak, ışık, gölge, biçim, boya gıbı bclli anlatım araçlarına bağlanın sanattaki yanılsama ve betimleme psıkolojisinin evrimine dikkat çekiyordu. Uşun Tükel'in hazırladığı "E. H. Gombrich: Resimde Anlam Sorunu" adlı çalışma bu büyiik araştırmacının yaşamına değinip yapıtlarının ortaya çıkış nedenlerini açıkladıktan sonra kendisinin dört ayrı resim üzerine 19721986 yılları arasında yazdığı makalelerini biraraya getiriyor. 18 yaşında ciddi bir sanat tarini etüdüne başlayan Gombrich, Viyana Üniversitesi'nde sanat tarihi üzerine araştırma yaptıktan sonra 193945'de savaşın patlak vermesiyle BBC'de iş buluyor ve Alman radyo yayınlannı dinleyip Ingilizce'ye çeviriyor. Aldığı köklü eğitim sonucunda genel olarak sanata yaklaşımında, kendi araştırma alanını betimleyici sanat ile sınırlandırıyor. Uşun Tükel'in de belirttiği gibi, Gombrich araştırmalarında iki temele dayanır: Biri, "algı, devinim ve jestlcr, anlatım biçimleri, giderek göstcrgeler gibi hem kendi içinde çözümleme olanağı bulunan hem bir araya geldiklerinde sanatsal Kor ve dev avcı Orion EH.Gombrlch. 1930ların amatörceilocusu (Bu resmin ana konusu ya da konuları sinoptik Inciller'deki iki bölümde bulunmaktadır: Isa'nın Tabor Dağı'nda başkalaşım geçirmesi ile cin çarpmış bir çocuğun navarilerce boşa çıkan iyileştirme çabalarından sonra Isa tarafından dağdan dönüşünde iyileştirilmesi (s. 89) Son olarak Gombrich Michalengelo'nun "Kutsal Aile" adlı karton üzerine çalışmasına eğilir. l'reud, Michalengelo'nun "Musa' heykelindc, Musa'nın 10 emri tutan sağ elinin hareketi üzerine geniş bir anlamlama zinciri geliştirmişti. Gombrich de burada Meryem'in YusuPu iteleyen kol hareketinin nedenliliğini sorgular. Kendisine sokulmaya çalışan Yusuf'u istcmsizce iteleyen bu kol hareketi, özünde Meryem'in bakireliğini korumakta olduğunun bir göstergesidir. Epiphanias'ın görüşleri doğrultusunda Gombrich, Meryem'in Yusuf'la evlendikten sonra bakireliğini sürdürdüğünü, Isa'nın kardesleri olan Yakup, Yusuf, Sinun ve Yenuda'nın da Yusuf'un önceki evliliğinden olma üvey kardeşleri olduğu sonucunu çıkarmaktadır. Ayrıca Gombrich'in bu resimde Meryem'in sağındaki figürün kim ve neden orada olduğuna verdiği yanıt da oldukça şaşırtıcıdır. Bu fıgür bir din şehidi olan ve bekareti tanrı tarafından bağışlanan karısı Sanat Basilissa ile evlendikten sonra bile onu korumuş olan Aziz Julian'dır. Böylece Michelangelo Julian'ı Meryem'in yanına getirmekle bakire Merycm kültünün anlamını güçlendirmekte ve bu külte inanmışlığmı söylemektedir. Gombrich bu kitaptaki makalelerinde çeşitli izlekleri kurcalayarak gösterçeleri çözümlüyor. Gösterenle gösterienin nasıl bir birleşme süreci geçirdiğini, başka bir deyişle anlamın nasıl üretildiğini ve eklemlendiğinin, kavrandığını inceliyor. Ele aldığı resimler üzerine yürütülmüş "çokanlamlı" vcrileri, kendi içlerinde topluyor, çıkarıyor ve kalıcı ortak paydalara yönelmeyi hedefliyor. • Kutsal Aile Î E. H.Gombrich, VVarburg Enstltüsünden emekllolmadanazönce. E.H. Gombrich Resimde Anlam Sorunu /Haz Uşun Tükel/ Kabalcı Yayınevı, 1995/ 141 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 331 SAYFA 12