Katalog

Onccleri 'zengin vc nıutlu' biri diyc yanlış tanıdığı Poc'nun hayatının iç yüzünü, ölümündcki trajikliği öğrendikçe, bu 'ironik' karşıtlık Baudelaire'in yüreğinde dayanılmaz bir sızıya dönüşür ve bu sızılı büyülenme hali Poc'nun yapıtlarını Avrupa'ya tanıtmak gibi bir göreve dönüşür.. Baudelaire'in Poe üzerine yaptığı ilk incclemc, Edgar Allan Poe, Sa Vie et Ses Ouvrages (Edgar Allan Poe, Yaşamı ve Eserleri) 1852 yılının Mart ve Nisan aylarında Revue de Paris'de yayimlanır. Bu, Poe üzerine yabancı dilde çıkan ilk yazıdır. FATMA ORAN Unlü bahtsızlar: Baudelaire ve Poe Baudelaire'nin Poe'su ayai, duşüncesizlik, yalnızlık özlemi, şimdiki zamanı küçümseyiş ve yoğun bir gelecek tutkusu; bunlardan başka bir şey değil yaşamım..." Böyle diyor, döneminin edebiyat yapıtları üzerine zekı ve sağlam değerlendirmeleri, şiirlerinde ortaya koyduğu 'nıüzikal' yetenek ve öykülerindeki dramatik anlatım sayesinde dünya edebiyatında cok önemli bir yeri olan 'ünlü bahtsız'Iardan Edgar Allan Poe... Edgar Allan Poe denince aklıma gelen ilk şey, onun korku edebiyatı ya da polisiye türünde yazdıkları değil de şiirleri anıa özellikle altmışlı yılıarda Istanbul Radyosu'nun 'Reklamlar' kuşa ğı için hazırlanan 'Şiir Saati1 programında Nedret Selcııker'in tok ve müthiş duyarlı bir sesle okuduğu Anabell Eee adlı şiiridir. Çok istek alıyor olmahydı ki, Nedret Bey bu şiiri romantik bir fon müziği eşliğinde, neredeyse her hafta okurdu... Baudelaire'in Poe'suna geçmedcn önce Poc'nun edebiyatçı kişiliğinc bakmanın yararlı olacağını sanıyorum... 19 Ocak 1809 Boston7 Ekim 1849 Baltimore, ABD doğumlu Edgar Allan Poc'nun en onemli esin kaynaklarından biri, Romantizmin gizliciliğe ve şeytanî olana duyduğu ilgidir. Poe, düşe ve ideal olana da düşkün bir şairdir. Başta sözünü ettiğim Anabell Lee, Eulalie, To Hclcn, To One in Paradise gibi etkileyici şiirlerinden bazıları kadınların güzelliğine karşı duyarlılığını yansıtır. Poe, karakterlerini gizemli güçlere a da bilinmeyene tutsak etmediğinde ile, okura her an ölümün soluğunu hissettirir, öliim sonrasının tekinsiz atmosferini yaşatır.. Ote yandan öykülerini ve onların geçtiği ortamı anlatan tasvirlerinde görüldüğü gibi, ayrıntıya ve gözleme çok düşkündür. Poe'nun bir başka özelliği dc 'akıl yürütme' gücüdür. Güçlü bir mantığa sahip olmanın yanı sıra, birçok öyküsünde okııru etkifcyebilmek için adeta mantık gösterilerine girişir. Orneğin Morg Sokağındaki Cinayetler'in amatrir polis hafiyesi August Dııpin, başkalarının düşüncelcrini okıınıa ve şifrcya/ım gibi yctencklcrc de sahiptir ayrıca. Çözümleyici yöniin agır bastığı bu tür öyküleriyle, Poe polisiye ve bilimkurgu türlerinin öncüsü kabul edilir. Bir eleştirmen olarak ise Poe dilin, ölçü ve yapmın doğru kullanımına ağırlık vcrmiş. Antik Çağın 'üç birlik' CUMHURİYET KİTAP SAYI 324 a H açan Kötülük Çiçekleri dışmda en çok Poe çuvirnıenligiyle iinleniı. Kendi yapıtlaııyla ünlenniesi ıse, elbetteki cikı münden sonradır. Un, hep oliınulen sonr.ı gelir... Onceleri 'zengin ve ınutlu' biri diye yanlış tanıdığı Poe'nun hayatının iç yü/ünü, ölümündcki trajikliği öğrendikçe bu ironik' karşıtlık Baııdela ire'in yürcğindc dayamlnıa/ bir sı/.ıya dönüijiir ve bu sızılı büyülenme hali Poe'nun yapıtlarını Avrupa'va tanıtmak gibi bir göreve dönüşür.. Baudelaire'in Poe üzerine yaptıgı ilk incclemc, Edgar Allan Poe, Sa Vie et Ses Ouvragcs (Edgar Allan Poe, Yaşamı ve Eserleri) 1852 yılının Mart ve Nisan aylarında Revue de Paris'de yayimlanır. Bu, Poe üzerine yabancı dilde çıkan ilk yazıdır. Baudelaire'in bu incelemesinde, Anıerikan eoğrafyasına bir türlü sığa mayan Poe için bu topraklar bir hapishanedir ve Poe'nun öykülerindeki otobiyografik ögelerde çoeukluğunun izleri vardır: Poe ailesi Baltimore'un en saygın ailclerinden biridir. Edgar'ın babası ve generalin oğlu David Poe, güzelliğiyle iinlü bir Ingiliz aktristi olan Elisabeth Arnold'a tutkuyla vu rulur ve birlikte kaçarak evlenirler. David Poe kaderini karısının kaderiyle sımsıkı birleştirmek için oyuncu olur; birlikte, Amerika'nın büyük şehirlerindeki değişik tiyatrolarında sahncyc çıkarlar. Karı koca, Edgar'ın da aralarında olduğu küçük yastaki üç çocuğu tam bir yoksulluk içinJe yüziıstü bırakarak, Richmond'da, hcmcn hemen aynı zamanda ölürler. Edgar Poc'nun hayatı gerçekten içler acısı bir trajedidir. Baudelaire, çoeuklukta melankoIiyle örülmeye başlayan bu yazgiyı Poe'nun nasıl 'deha'ya dönüştürdüğünü de anlatır incelemesinde. Baudelaire, 1856 yılında Poe'nun Histoire Extraordinaire'ini (Olağandışı Hikâvcler) yayımlarken çevirinin başına bir önsöz koymayı düşünür. Ama bu önsöz 1852 tarihli inceleme olmayacaktır, çünkü Baudelaire bazı düzcltmcler yapmış ve bazı yerleri de çıkarmıştır. Çocukluk yıllarının kişilik oluşumu üzerindcki ctKİlerinin anlatıldığı bölümler; meczuplar üzerine olan bölümler ve hikayelerinin özcti çıkarılan yerler arasındadır. Nisan Yayınlan'nın Işık Ergüdcn'in başarılı Türkçesiyle çcvirip yayımladığı metin de işte bu 1856 tarihli olanıdır... "Hcm karanlık hcm dc ışık dolu, menekşe rengine çalan belirsiz ve gizemli renkteki iri gözler, soylu ve sağlam bıırun, harifçe gülümser olsa da ince ve hüzünlü ağız, kumral ten, genelikle solgun, biraz dalgin vealışılmış melankolinin anlaşılmaz biçimde makyaj yaptığı bir fizyonomisi vardı." Hayatı, yaşam tarzı, davranışları, fiziksel varlığı vc kişiliğini oluşturan her şeyde parıltı ilc karanlığın bir arada olduğunu söylediği Poe'yu böyle tanımlıyor Baudelaire. "Kişiliği eşsiz, baştan çıkarıcı ve eserleri gibi tanımsız bir melan koli mührüyle damgalanmıştı." Edgar Poe, Hayatı ve Eserleri başlıklı metnı sadece Poe'nun yaşamı diye okumamak gcrekir. Çünkü bu biraz da okuru, Poe'nun eserlerini hazırlayışının esrarına sokan incecik boyutlu rakat yoğun bir mctindir. Bakın ne diyor Baudelaire: "Poe'yu bunca sabırla niçin çevirdiğimi biliyor musunuz? Çünkü bana benziyordu." • Poe/ Baudelaire/ Çcvircn • ]şth Ergüden/ Nı\tw Ynytnları/ (Özgiin Adı Edgur Allan Poe, Sa Vie et Ses ()etwre\) "Yazımı hazırlarkcn I$tk ErguJen'ın 'oır\oz'ıinden, Pov'dan vc Brıtdinuca'dan vtirtırlüiıdııtı h O Kişilik oluşumu Edgar Allan Poe Mantık gösteriteri kuralı temclindc her öykünün ııyması gereken kurallan belirlemiştir. Ona göre öykü, bütünlüğü olan bir olayı işlemeli, olaylar aynı gün ve yerde gerçekleşmelidir. Ayrıca öykücii okurda belli bir etki uyandırabilmeli, bir atmosfcr yaratabilmelidir. Kaba olmamak kaydıyla alegori ve mesel de Poe'nun en beğendiği türlcr arasındadır... Poe'nun Avruna'da tanınmasında Fransız şairler ("narles Baudelaire ve Stcphanc Mallarme'nin rolü büyiiktür. Poe hem şair hcm de eleştirmen olarak birçok f'ransız edebiyatçıya örnek olmuş, Fransız simgeci şairleri Philosopny of Composition (Yazma I'elsefesi) adlı ya/ısını temel alarak yapıtlarında onun imgelerini kullanmıijlar ve 'saf şiir' kııramını gelisjtirirken onun yapıtfarından yararlanmışlardır... Baudelaire dcdim de.. Edgar Allan Poe, kırk yaşında 'delirium tremens'e yenik diişüp öldüfiünde, yirmi sekiz yaşındaki Charles Baudelaire Poe'nun eserleriyle tanışmış ve büyülenmişti... Baudelaire: Doğrudan yirmınci yüzyıla seslenen yapıtlarıyla çagdaslarını aşarak modern uygarlığın şairi olarak ünlenen büyük şair. Müstehcenlikten ve Tann'ya hakaretten hakkında onca dava açılan, olümünden çok sonra bile k(Jtülüğe yatkınlıgı ve ahlakdışılıgıyla anılmış olan şair... Komantiklcrin yapmacık tavırlarını reddedcn ve gcnellikle içgözlemlere yer veren şiirlerinde, dinsel inançları olmadan Tann'yı arayan, yaşamının her ânında gerçek anlamı araştıran ^air.. Şiir ve tutku zengini. Unliı bahtsızlartlan biri. Tıpkı Poe gibi... Hem şair hcııı eleştirmen olarak insanın modern dıinyadaki durumıınu sorgulayan Baudelaire, skandala yol Kötülük çiçekleri SAYFA 9