Katalog

PUREN OZGOREN B ;itıh okıırun lııç alışık olnıadığı bir üslupla kaleme alınaıı bu otobiyogralik romanların ilkı Erkeğin Yarısı Kadın, in'de 1985 yılıııda basîldı ve hemen büyiik bir tartısma başlattı. Çahşnıa ıslah kampındaki bir siyasi tutuklunun yaşamım anlatır. cinselliktcn vc cinsel iktidarsızlıktan söz eder. Çin'de hâlâ tabu sayılan bıı tür konııları irdclc ıııekren kaçmmayan yazar, biitiin toplu ıııu pençesine alaıı rııhsal çöküntiiyü betimlcrken kendi yaşammın ayrıntılarına girmekten çekimncz. Dilden cinsclliğc kadar bütiin kişisel işlcvlerin denetimini bütiinüylc yitiren insanı tanımlarken, to taliter yöııctinıin bircve indirdiği o sarsı cı darbeyi lanetler. Erkeğin Yarısı Kadın'da aıılalılaıı 1966 ıle 1976 arasındaki on yıllık dö nemde Çin, yaşamın her ayrıntiMm siyasallaştmnak gibi akılalnıaz bir maskaralık yaşadı. Toplumun dörtte biri şiddet dolıı bir kaosun içindeydi. bu kitap o ka osım kişisel bir düzlemdeki anlatısıdır. Sözciiklerin tam karşıtmı ilade ettiği, so nunda insanların konuşmaktan bütiin bütüne vazgeçtiği, eşlerin siyasal puan kazanmak için kocaiannı ihbar ettiği bir toplunıu, uygarlığm kazınıp almdığı ve gcride yalnızca hayvansı güdülcrin cn temcliııin, cn ilkcliııin kaldığı bir dünyayı tanınılar. Erkeğin Yıııısı Kadın vc Olmeye Alışmak, çildınnış bir dünyada sağ kalmava çalışmanın öyküsü. Biitiin Çinliler gilii Cang Şianlivcn dc bıı çılgınlığm bir parçasıdir vc bu kaostan kaçmanın yolu yoktur öliiın dışında. Ama Cang sağ kalnıayı başardı. 1%0'taki kıtlık sırasmda, bulıındıığu çalışma kampındaki 'ccsct yığmının' altmdan sürüncrek çıktıktan sonra, yivmi yıl süren bir siyasal istcriye katlanmak zorunda kaldı. lnsana özgü csnekliği, sağ kalmanın bedclini dile getirir, sonra sorar: totalitcr bir sistemde kişi ya da ulus hayır dcmcyc hangi aşanıada karar veıir? ltısan hayır deme gücünü hangi noktada yitirirr1 Sağ kalabilen kişinin 'onurıım' diyc koruduğu şey nedir? Vc sağ kalmakla ncyi yitirmiştir? Erkeğin Yarısı Kadın yayımlandıg'ında Çinli yazarlara hcııüz baskı uygulanmıyordu. Ama uygulama başlar başlamaz Cang'ın kitabı nemen yasaklandı. Gerekçc olarak da yapıtın fazlasıyla açık saçık oldıığu göstcrildi. Oysa cserin konusıı yalnızca insan vc siyasetti. Kitabın ana izlcklcrindcn biri Çin'dcn siyasal sistcmin Çin halkını cinsclliktcn nasıl soyutladı ğıydı. Sistcm kcndi halkına, hem lıükümctc hcm de akrabalarına karşı önyargılı bir güvensizlik aşıladığı gibi insanların özgür iradcsini, başkaldırma dürtüsünü dc iğdiş ctti. Halk hcm ıııhsal hcm dc bcdcnscl olarak iktidarsızlaştırıldı. C.ang Erkeğin Yarısı Kadın'da, yoksa Çinli aydınların tamamı hadım nıı cdildi, diyc (^ang Şianliycn 1936'da Nancing'dc doğdu. 1949'cla (,in Halk Cumhuıiycti kuruldu vc (,ang lisc cğilimini komünist bir iilkcdc tamamladı. I9"55'tc, hcnüz on dokuz yaşınılaykcn kuzcybatıdaki Ning !;a cyalctindc, bir dcvlct okulunda öğrctmcnliğc atandı. 1956'da Mao Zcdong 'Yüz Çicck Harckctini' başlattı; bu harckct şimuilcrdc 'yılanları (avdınlan) dcliklcrindcn çıkarmak için sahnclcncn bir oyun' olarak dcğcrlcndiriliyor. Harckcti izlcycn acımasız kampanya sırasmda Mao'nun politikasını clcştirmcyi gö/c alanlar 'sağcılıkla' suçlanarak ya öldürülılü, ya hapscıliltli ya da toplunıclan tlışlandı. Şiir yazmak gibi bir gcıvkçcylc tutııklandığında (iang yirmi bir yaşmdaydı. Çin'in yönlcıulirilmiş topkımundan bir kcz dışlanan kisi biitiin ülkcyi kaçı nılmaz bir biçinulc kasıp kavuracak olaıı bir soııraki haıckctin dogal hcdcH olur. Mao'nun sürckli dcvriın politikası hcr başarılı 'savaijim' icin bir saldırı noktasına gcrcksiniyordu. l;,n biiyiik suçu cgitimli, varsıl bir ailcılc doğmak olan ('ang Erkeğin Yarısı Kadın ve Ölmeye Alışmak C^an Yayınları'nda çıkan "Erkeğin Yarısı Kadın" ve "Olmeye Alışmak" adlı kitapların yazarı ve çağdaş Çin edebiyatının en öncmli adı olan Cang Şianliyen yaşamının yarısını ya hapiste ya da Çin'in kuzeybatısında bulunan devlet çiftliklerincfc, Sibirya'daki kampların benzeri olan çalışma ıslah kamplarında geçirdi Çin'in Cîulag'ını yazdığı söylenebilir. Her iki kitapta da alabilcJiğine şiirsel, olağanüstü bir dille, kısa ve çarpıcı cümlelerle anlattığı şey, kendi yaşamı. vco çittligi anlatır. Roman da calı^nıa kamplanıulakı ötcI966'da başlar, I976'da, Çu ki (linlilcr gibi pck çok kcz bu ııy İM.ıııllun linlay'ın ocaktaki ölümündcn saldırılann odak noktası oldu. Ukir.lN sonra, Mao'nun cylüldcki ölü1965 yılının başlarında Mao VAKISI mündcn öncc bitcr. Mao öldiiZcdong Komünist Parti'nin K\l)l\ ğüiKİe çcşitli hiziplcr giicii clc pck çok eyalet ve kentteki, geçirmek için çatışmaktadır: özclliklc Beijing'deki denetiDörtlii Çetc Mao'nun ölü mini yitirdi vc 1%6'da Kültür mündcn bir ay sonra tutuklaDcvrimi'ni başlattı. Asıl amacı nır, 1978de isc Dcng Şıyapartinin önde gclcnlcrini, öııoping yanlısı rcformcu ckip dcıicri alaşağı ctmek olan bu vönctimi clc gcçirir. iktidar savaşımı gıdcrck Çin'i bir Ülkc yılfardır sürcıı kcndi kcndini yok iç savaşın cşiğinc kadar gctircn, kcndinc ctme politikasından yavaş yavaş sıyrılır; özgü bir ivmc kazandı. (^ang Şianliyen aydınların vc toplumdan dışlanan pck Kültür Dcvrimi'nin on yılını sırasıyla lıaçok kişinin 'saygınlığı iadc cdilir'. Cang pistc, Ningşa'daki bir çalışma ıslah kamda 1979'da cski haklarına kavuşur. Yaşapında vc bir Dcvlct Çiftliğindc geçirdi. mının neredeyse yarısını mahvcden bu lştc Erkeğin Yarısı Kadın'da o kaınpı Çin edebiyatının en önemlı adı Cang Şianliyen 'den iki roman Sağ kalmanın bedeli 'yanlış uygulama' için ya/ardan rcsmcıı ö/iir dilcnir. (.ang, Ningşa'ıla kalır, ycni den vazm.ıya başlar ve başından gcçcnlc ri anlatır. Kitaplarında polıtikayla şiirin böşlcsi nc içiçc geçişi, birliktc dokunuşu Çinlı olmayan bir okııra yapmacık gclebilır, ama kişiscl yaşamlarm vc kararların polı tikaya kaçmılmaz bir biçinıdc bağlandığı Çin'tleki çağdaş okur için oldukça dogal bir üsluptur bu. Çinlilcr, ayııı işlcnulen gcçmiş birinin zilıinlcrin çarpıtılma işlcmindcn söz ederken nc kadar zorlandığını Ijilirlcr: Iştc Cang'm yapıtının (Jin'dc bunc.ı ses gctirmcsinin uedeni. Cang'm oktırları ar.ısında Çinli gcnçlcrin sayı.sı azımsanmayacak kadar çok. Bu gcnçicr için Cang salt yaşadıklanm yazan biriııi ılcğil, ayııı zamanda kcndi kıışağının çoğıından tarklı olarak bu ılcneyiınlcr karşısınıla yıkılmayan biriııi simgcliyor. Erkeğin Yarısı Kadın'ın başkişisi, dünyayı dcğiştirmck istcycn insanın elindcıı niç bir şey gelmesc bile 'cnazmdan lıavkıra bilcccğini' söylüyor: 'Bu, kalın bir batta niycnin boğduğu bir çığlık da olsa zararı yok.' Bu kitap böyle bir çığlık. Cang çığlığını duyanlaıın olduğunu umuyor. Can .Yayınlan'nın yayımladığı ikinci kitap, Olmeye Alışmak ise 1989 yılının başlarmda tamamlandı vc aynı yıl bir dcrgide yayımlandı. Ha/iran 1989'daki I'iananmcn olaylarından sonra deııetım lcrin iyice sıkılaşması escrin Çin'de yasaklanmasına vc Cang'm yapıtları yü/ündcn Çin hükiımctince sorgulamııasına yol açtı. Çince'dc 'intaz alanına gıdcnlcre cşlik ctmek' ya da 'intaz alanına götüriilmck' diyc bir dcyinı vardır. Çince sözlüklere girccck kadar yaygııı olan bu deyim, inraz alanına götürülcn vc kurşuna dizilcceğini sanaıı kişilcr için kullanılır. Bir başka dcyişlc, ölümiin cşiğinden dönmcK, ölümiin soluğunu ensesindc hissctmck. Infaz alanına kadar cşlik ettiği insanlar öldürülür, ama kcndisi sağ kalır. Caıu; .Şianliycn'in dc yaşadığı bu ılcncyim, Ölmeye Alışmak'ın tcmcl izlcğini oluşturuyor. Yazar, yaşadıklarının ctkisini şöyle yorunıluyor: "Silah asla atcşlenmcnıiş olsa da, korku vc yılgı kurşunu beyne işlemiştir. Çin'dcki hcr aydın, bcynindc bu tür bir kurşunla yaşar." Aynı Jjedcni paylaşan, iki ayrı scsin anlattığı Olmeye Alışmak bir Batılıya bir akıl hastasının portresi gibi görünebilir. Çağdaş bir Çinli içinsc sık rastlanan, oluukça doğal bir anlatım. Komünist Çin Batıya açılalı fazla olmadı; yazar yaşamının beşte dördünü dış dünyaya sıkı slkıya kapalı, kcndi kendine yeten bir sistemde geçirdi. Böyle bir çcrçevcdc, bu kitapta anlatılan ner şey, yani Çin'de olup bitenlcr son dcrccc makul ve doğal geliyor. Ancak Paıis, Ne\v York ve San Fransisco'daki sahııelerle üstüstc binince, olaylar ürkütücü bir görünüm alıyor, Batıysa soyut vc gcrçeküstü bir ycrc dönüşüyor. Yazarın 'şiirsel bir diizyazı dcncmcsi' dcdiği Olmeye Alışmak'ı bu kadar güçlü yapan şey dc, iştc bu 'gerçckdışı' ve 'fazlasıyla gcrçck' olma nitcliği. Cang'm 'ölümdcn de kötü olanı' alaya alabilmc yetencği, bu kara ıııi/ah, asla yitirmcdiği yaşanıa istcğinin bir kanıtı. Kişilcrinden biri, "Ağlayabiliyorsan, yaşayabilirsin dc," diyor. (^ıng da ağlarkcn gülmcyi ve sağ kafmayı basardı. 1979'da, itibarı iadc cdildikten sonra yazmaya başladı vc Çiıı cdcbiyat diinyasının en öncmli adlarından biri oldu. 'Bir Çobanın Oyküsü' adlı escri rilme alındı. Romanları 1980'Ii yıllarda pek çok kez Çin'in belli başlı edcbiyat ödüllcrinc değer görüldü, ancak son yıllarda ycniden clcştirildi, bazı yapıtları yasaklandı. Şianliyen, Çin'in kuzey batısında yaşamakta vc yazmayı sürdiirmcktc. Duvaılı, crotik, alaycı vc yürekli bir sesle (jinli ay dınların acılarını ılilc gctirirkcn bilinc nin, göriincnin ardmdaki anormalliğin, telç cdici baskıların .ıkıldan çıkmasi giiç, çarpıcı bir portresini çiziyor. • Erkeğin Yarısı Kadın/ Cang Şianliyen /Can Yavınları / Ölmeye alışmak "YüzÇiçekHapeketf' CUMHURİYET KİTAP SAYI 324 SAYFA 7