Katalog

OmerAsan "Pontus Kiiltürü'nü araştınrkcn amacının bu kültüre yaklaşmak olduğunu söylüyor. Bıı önemli kitahı üzcrine Asan'Ia görüştük. FERİDUN ANDAÇ "Pontus Kültürü" üzerinc, Ömer Asan'Ia söyleştik ınısıııız Oncc bir yanlışı düzeltclim. Bazı isimler .ıit oldıığu dildcn değil de, tclafhı/ edildiği l.ırklı dillcrdcıı ög'renilip literatiirümüze giriyor. Troya'nın Fransızca'dan alınıp 'IVuva olaruk söylenmcsi gıbi. Pontos da aynı şekilde Pon tLIS ı>Iarak dılleııdiriliyor. Pontos'un so/.ciık aıılamı Dcni/'dir. Buşına dost, konuksever anlamına gelcn Euxinos sözcüğü getirilerek Euxinos Pontos diye Karadeniz'imiz isitnlendirilmişiir. Mitolojiyc göre adi dcııiz anlamına gelen Pontos, Hcsiodos'un Theogonia'sına göre Gaia'nın (Toprak Ana) tck başına meydana getirdiği bir tanrısal varlıktır. Tarih, Pontus'n Kiiçük Asya'nın yani Anadolu'nıuzun kuzey kıyıları olarak ele alır. Çünkü Pontos adıvla ilk krallık bu kıyılarda kurulur. Bu da Pont Krallığıdır. Pont Krallığı M.Ö. 364M.S. 63'c kadar varlıgını sürdürcn güçlü bir krallıktı. Son kralları Eupator Mithritades döneminde imparatorluk düzeyine erişmis,, sınırlaıını Kırını stepJcrindcn Ege adalarına kadar genişletmişti. Bu krallık daha başjangıçta çok kültürlü etnik unsurları içinde barındıran ve imparatorluğa kadar gidcn 400 yıllık bir tarihi süreç yaşamıştı. Pontos Kültürü olan çalışmanız bilcbildıpmcc bızde yapılan ilk calışmalardan hirı Sızı böylcsmc bir çalıpnaya yönelten nc oldıı '1 Pontos Kültürü bugüne kadar bilinen ama seslcndirilmeyen bir gerçek. O ncdenle ilk olabilir. Beni böylcsi bir çalışmaya yönelten en büyük etkcn bu sessizliği bozma isteğiydi. Ama bu istek bozgunculuk olarak algılanmamah. Çünkü yok olmak üzere olan bir kültür söz konusu. Bu birinci sfbfbi. ikincisi ailccek Rıımca konuşuyor olmamız ve bu dilin nerederı geldiğini bilmcmcmdi. Köylülerim vc özelfikle yaşıtım olan kuşağa kadar hcrkcs Rumca bilir ve konuşur. Ama bu sadece bir konuşma dilidir. Rumca'yı ne okumıış nc dc yazmıştık. Ayrıca köyümüzde birçok yer isimleri Rumca vc birçok insan kendi isimlerinden çok Rumca lakaplarıyla tanınmakta. Bu bendc başlangıçta mcrak daha sonraysa konunun ir/erinc gitmc istcgi oluşturdu. Bcrabcrimdc birçok soruyla yola çıktıın. Biz kimdik? Nereden gclip, nerevc gidiyorduk? gibi. Kıtabın önsözünü yazan Prof. Ncoklis Sarris tarıh topltım gihı bir bütündiir, parçalamnau mümkiin dcğildtr, diyor. Sizcc bu biitiin ıçınJe Pontos Kültürü'nü ncrcye bağjamak gerckıyor. Bugünkiı ycrı, konumu ncdır? Dogaldır ki her ulusun kendine özgii bir tarihi vc gcrçeği vardır. Bu da gencl tarihin kojmıaz bir parçasıdır. Dcmck ki tarih cvrcnseldir, herkesindir. Pontos Kültürü'ne henüz tamamiyle ulaşabilmiş dcgilim. Tarihi, köklerini ayrıntısıyla tespit cdemcdim. Belki de hiçbir /aman uhüjamayacağım. Ama bııgün l)ir Pontos gerçeği var ve bıınu bi/c kadar ulaştırdığı kültür mirası kanıtlıyor. Yüzyılımı/.ın sonuna gelirken yaygın bir tartı^manm içinc giriyoruz: ÇokSAYFA 6 O J ıuc dılcrscnız sozc Pontos gcrçcğıınlcn haşltiyaltıtı Kı\iUti lıirıhcesindeu \<>z cdcr "Amacım Pontos kültüpüne kültürlülük. Bu taıtı^manın sonu ncrcye varacak kestiremiyorum ama önü alınmaz bir süreç yaşayacağımız kcsin. Çünkü bu tartışnıa bir kimlik sorununıı ortaya çıkardı. Yalmzca uluslara etnik gruplara olsa iyi. Bireyler de bu soruyu yanıtlama zorunluluğu hissediyorlar. Ben kimim sorusunu yanıtlamak oldukça zordur. Çünkü kimlik, kim olduğumuz, "nereden geldiğimiz" anlamına gelir. Biz kimiz sorusunu vanıtlamak biraz daha knlaydır. Çünkü eski ya da eskiyen toplıımlarda, bizim bugün kimlik dediğimiz şey büyük ölçüde toplumsal konuma göre saptanıyordu. Ama bugüne kadar verilen yanıtlar yeterli olsaydı tartışmalara gerek kalmazdı. Işte Pontos Kültürü de bu tartışma sürecinde hak ettigi yeri ve konumu alacaktır. Ayrıca şunu söyleyebilirim, çokkültürlülük tanımlamasını en çok hakeden Türkiye'dir. Hiçbir coğrafi alan Türkiye coörafyası kadar bağ nnda zengin kültürler barındırmamı^tır. Dogaldır ki bin yıllann getirdiği kültürel kalıtlar hem toplumda hem dc bireylerde silinmez izlcr bırakacaktır. Çalı\manızda odak aldığınız yörcnin özclliklcnndcn söz cdcr mistnız birazJ Bu cahynamzda ckscn olan başlıca dzclItklcr nclcrdir'' Yöre Trabzon vc onun dili, kültürü, tarihi. Ozclliklcri saymakla bitmez diyeyim ve bu deyiştcn yalmzca Trabzon'u nc kadar çok scvdiğimi anlayın. Kentli gözlcmlcrine göre Trabzon insanın kültüründc ycrcl özellikler olduğu gibi Kafkas Kültürü vc Anadolu Elcn Kültürü'nün izleri vardır. Bunları kitabımda karşılaştırmalı olarak intele dim. Orne^in kcmençcnin vc horonla rın yerel bir tavır olduğundan hiç kuşkum yok. Çalışmamı da bu eksene ot rutmayı denedim. Yani öny a r g 11 a r d a n ıızak, kendimi k o n u 1 a rda n olabildiğince soyutlayarak bilînen ama seslendirilmeycn gcrçckleri gün ışığına çıkarmayı amaçladım. Pcki, burada konuşulan dılin yapısını inceliyorsunuz. Bunun h u g ü n ü n Rı/matsıyla yakınlık/uzakhk bağı nedır? ilk önce dilbilimci olmadıgımı bclirtcyim. Bcnim yaptıgım iş yalmzca bir köyde (OfErenköy) konuşulan dili Yeni F.lencc (Nca Elenika) kurallarına göre tespit etmekti. Tabii önce bu konuda gramer dersleri aldıın ve yardımcı kaynaklar edindim. Belli bir yöntemi seçtikten sonra kaynak kisiler üzerinde çafıştım. Kitabın sonuna da ikibin kelimeden oluşan bir sözlük ekledim. Bundan sonraki iş, yani dilin yapısıyla ilgili çalışmalar difbilimcilere aittir. iju kadarını söyleycbilirim, bizim vea atalarımızın konuştuğu dille bugünü Yunanlılarla iletişim kuramıyoruz. Sadcce Trabzon kökenli Yunanlılarla iletişim sağlayabiliriz. Bu da pratik bir tespittir. lieıt k.ımım sorusuyla ulaştıgıntz ycr hcceu, nc oldıı? Ben kimim sorıınu do^rusu hâlâ yanıtlayamadım. Bu da çalışmamın yetcrsizliğini ortaya çıkarıyor. Geldigim yerdc sjmdi daha karmaşık sorular var. Ara^tırmama başlamadan önce Türk vc Elen kimliği bcnim için hcdet alanlarıydı. Oysa Pontos'ta onlarca ulus, yüzlercc yıl bir arada yaşamışlar. Örneğin Persler, Khaldlar, Romalılar, (!ürcüler, Ernıeniler, Elenler, Lazlar. Diğcr crli halkları sayınıyorum. Çünkü onar ya Elcnleşmişlcr, ya Romalılasmışjar ya da Türklcşınişler. () ncdenle ben ve benim gibiler için etnik bir kimlik ara l l yışı gibi göı ünıneveıı bir kuyudan Pontos MI eılınme çabası Kültürü gibidir. Işte Pontos Kültürü bura tl,ı yerini alıyor. Şimdilik bir bos,lııgu dolduramıvorsa da, kültürel kimlik araviijimda bir yogunluk nok tası olarak kar^ı nu çıkıyor. Sonuçta Pontos Kulturu nc tek başına bir Elcn kültıirü ne dc Oğuz kültürüdür. "Pontos (trnyıptı) bulaıııadı^nıı hımlıhlı Içındc nc yazıldığtnı hthncdığım bir kitnlık" diyorsuntız. Pckı gcldığinız bu hıyı sizı ncrcye, nclcrc ıda^tırdı' Geldiğim değil dc, yana^tığım bir kıyı Pontos. A/, önce dc söylcdiğim gibi bir soruyla yola çıkıvorsunu/.. Dana sonra katanızıla onlarca soru ürüvor. Bu, insanı heyccanlandırdığı gibi ürkütüyor da. Çünkü soruların yanıtını bu lamadan göçmek var. Ayrıca bu soruların bugüne dek yanıtlanmamı^ olması insanı öfkelondirivor. Kimliğimi/i, kültürümüzü bilmeden yaşamışız ve üstclik gittikçe yok olmakta. Biıtiın bu ctkenler bir araya geldiği için Pontos Kültürü arayıpta bulamadığım bir kimlikti diyorum. İçinde ne yazıldığını gerçekten bilmiyordum. Yalmzca sezgilcrim vardı. Bugün yaklaştığım noktada biraz daha ranatım. En azından kültürel kimlığimin tanımlamasını yapabiliyorum. Bu tanımlama henüz taraflarınca tartışılmatlıöı için kimlik sözcüğünü çoğul anlanıda kullanmıvorum. Hem zatcn kimseyi uyandırmak diye bir derdim de yok. Yola kendi adıma çıkmıştım ve yanaştığım kıyıya da henuz çıkmış dcgilim. KonıtjuluN dılin, ya^ayan kültürün tc.spıttnc yönclirkcn, dünlc bugün arasındakt bag'ı yansıtan vcnlcri nasıl dcrlcyıp toparladınız'' Inumhrın yakla^ımt, bakısı nasıldu Gözlemlerimden yola çıkarak bugünkü Pontos Kültürü'nün Türkçe, Rumca ve Lazca olarak üç dilli bir kültür olduğunu söyleycbitirim. Çünkü bakıyorsunuz eşanlamlı bir türkü üç dilde de söyleniyor. Benzer horonlar üç farklı etnik grup tarafından oynanıyor vc ezgilcr üretiliyor. O zaman bir duygu vc karaktcr benzcrliği ortaya çıkıyor. Biz, Ruslar'ın Balalayka'sını istedigimiz kadar özcnelim bir Rus gibi oynayıp, söyleyemcyiz. Çünkü farklı insanlarız. Peki nasıl oluyor da dilleri ve kökcnleri farklı insanlar benzer duyguları ve karakterleri taşıyor? Bu soru ayrıntılı olarak yanıtlanmayı bekliyor. Dünle bugün arasındaki bağlan ortaya çıkaran iki tcspiti örneklemek istiyorum. Birincisi; Yakın zamana kadar benim dc tanık olduğum kurban töreni gclcneğidir. Biz çocuklar, kurban kesilirken, kurbanın etrafında toplanıjı elimizde Tsihal dedigimiz odundan bir CUMHURİYET KİTAP SAYI 35.