Katalog

"Masalcı"mn diissel gercekleri mmmzMam%M*mumJKKtmm>>mtıfJiiHi:}'!<u.' tıwp<D>n*nvte&» •„»..••. *m •< t Mario Vargas Llosa'dan "Masalcı" ya da... Mario Vargas Llosa'nın dilimize kazandırılan son yapıtı "Masalcı" (El hablador) adını taşıyor. Jorge Luis Borges, Juan Rulfo, Cîeorge Thomson, Maria Antoinctta Maeciocchi, îsmail Kadcrc, Marx, Engcls, Lenin, Stalin, Mao Zcdung çevirilcrinin usta imzası Celâl Üster, ince, titiz, ve 'yaratıcı' Türkçe'siyle Llosa'yı ayrıca taçlandırıyor... FATMA ORAN { { "T 7"azmak, dünyayı, başka dey ' yişle vazarın gördüğü veya jl yaşaaığı dünyayı reddedişin bir biçj/nidir. Peki neden asidir bir yazar? Öyle sanıyorum ki, bunu o da bilmez. Çünkü başkaldırısının ncdenini bilseydi eğer, bu nedenleri kitap yazınaktan daha dolaysız eylemler içerisinde dile getirtrdi; ...Yazarın güçlüğü, diinyanın kendisini tedirgin edişinin kökenlcrini tanımamasından kaynaklanır. Böylccc yazmak, onun için bir araştırma, dünyadan duyduğu bu tcdirginliğin nedenleri ve türü konusunda kendi içinde aydınlığa varma yöntemi olmaktadır." Ahmet Cemal'm 1991) yılında kaleme aldığı "Neden bir asidir yazar?" başlıklı yazısından ahntıhulığım bu düşüncelerin sahibi Mario Vargas Llosa'nın dilimi/e ka/andırılan son yapıtı Masalcı "El hablador" adını ta şıyor. Jorge Luis Borges, Juan Rulfo, George Thomson, Maria Antoinetta Macciocchi, tsmail Kadere, Marx, Engels, Lenin, Stalin, Mao Zedung çevirilerinin usta imzası Celâl Üster, incc, titiz, ve 'yaratıcı' Türkçe'siyle Llosa'vı ayrıca taçlandırıyor... Masalcı'da okurıı yitirdiğimiz bir dünyaya, kökenlerimizin uünyasına götiiren Mario Vargas Llosa 28 Mart 1936'da Peru'nun güneyinde, Misti Yanardağı'nın gölgesinin vurduğu eski bir sömürge kentinde, Arequipa'da dünyaya geldi. Doğduğunda babası ortalıkta yoktıı. Bir süre önce annesiyle babası ayrılmışlardı. Annesi, Bolivya'nın Cochabamba kentinde otuıan ailesinin yanına taşınıncn Vargas Llosa da çocukluğunu o sıralar hiç sezemeyeceği bir 'sürgün'le geçirdi. Ama DeSAYFA 8 ni/ci Sinbad'ların, Tonı Savvycr'ların, Huckleberry Finn'lerin serüvenlerini okumakla geçccek, biraz da tatlı bir sürgündü bu. Anncsiylc babası 1946da yeniden bir araya gclip Peru'nun başkenti Lima'nın orta sınıf banliyösii Magdalena dcl Mar'a yerleştiklerinde Vargas Llosa on yaşındaydı. . Kısa l)ir stırc askeri okulda okuyan Llosa'nın bu ilk anıl.ııı, vıllar sonra Kent ve Köpekler, Yiizbaşı ve Kadınlar Taburu gibi ronıanlarının sayfalarıIIJ düşecek, komünist partisi militanlığıvla başlavıp Castroculuktan geçerek, Thateher havranlığına varan siyasal yaşamın cğıisi ıçitulo askcıicrc duyduğu nclıvt hiç ck'ğişmeyecekti. Llosa, on doku/undavkcn o sıralar otıuuna vaklaşan tov/esi Julia'va vııruldıı. Ailesi, özelliklf dc babası bu ilişkiyı. şiddctlc kars,ı çıktı. Kaçıp cvlcndilor ve Paris'e gittilcr. Birkaç vıl süren bu ilis,kınin izdü^ümleri Lfosa'nın Kahramanın Zamanı vc Julia Teyze adlı romanlarına yansıdı... Vargas Llosa yıllar sonra ikinci evlili£ini yaparkcn yine aile dı^ına çıkmay.ıcak, kardeş çocugu Patricia'yla evlenecekti... Avrııpa ve Kıı/cy Amerıka'nın çeşitli üniversitelerinde ders veren Vargas Llosa 1987 yılında Peru'da politikaya atıldı. Llosa'nın Peru başkanlığına soyunmasını, Latin Amerika'ciaki bir başka geleneğin uzantısı olarak görmek de mümkün. Venezuela'nın en büyiık yazarlarından Romulo Gallegos 1947'de başkan seçilmişti. Şilili ozan Pablo Neruda, Salvador Allı'nde'nin Paris büyükelçisiydi. Nikaragua'claki Sandinista hükümetindc kısa öykü yazarı Sergio Ramirez ve ozan Ernesto Cardenal yer aldılar. Vargas Llosa, çok karşıt bir politikayla da olsa meslektaşjaMASALCI rının yolundaydı. 199()'da başkanlık seçimlerine katıldıysa da olmadı, Kazanamadı. 1995 Kasım'ında lspanyol dilinde yazılmış eserIere ver})en en rinemli ödül olan Cervantes Odiilü'nü kazanan Mario Vargas Llosa, simdi kansı vc üç çocuğuyla Avrupa'ua yaşamaktadır... Kendini Floransa'ya; Dante'nin, Leonardo'nun, Botticelli'nin dünyasına atarak birkaç ay tam bir yalnızlık içinde Dante ve Machiavelli okumayı, Röncsans resimlerini incelemeyi tasarlayan Perulu bir aydının, bir sanat galerisinde "Amazon Ormanı Yerlileri" konulu bir sergidc rastladı^ı bir fotoğraftan yola çıkarak^ski arkadaşı SaMarto Yai)5>.s U o v ı bugıine kadarkilerden tlaha çarpıcı, dana olağandışı bir 'karakter' yaratıyor. Saul Zuratas, bu 'karakter'in adı: Yüziinün sağ yanını tümıivle kaplayan koyu bir dogurn lekesi, dimdik duran kı/.ıl saçları, eğri biigrü bir yıımruyu andıran burnııyla diinyanın en çirkin delikanlısı olmasına karşın açıksözlü, yalın, özverili, iviniyetli bir insan. Perulu bir Yahııdi. ()na 'Mascarita' da divorlar; yani Maske Sıır.ıt. Hukuk ve etnoloji okumıış. Amazon un ormanl.ırla örtülii dağlarına ve ovalarına, cangıldn yaşayan insanlaıa ve el tle^ınenuş doğaya biıyülenınişcesine tutkıın biri... Saul hiçbiı zaman bir ctnolog olmayacagını bile bilc sırt babasının gfinlünü hoş etmek için tez vazmayı ve etnoloii diploması alnıayı tabul eimiijti. 56 yılııula Machiguenga'lar arasında yaptığı çalışnıa, bitirme te/.ini olu^turdu. Ama Saul Zuratas bilimsel incelemeler ve alan ara^tırmalarıntTan kıiijku duyuyordu: Etnolojinin heşcrî bilimleri yok etmek için gringo'ların uydurduğıı sahte bir biliın oldujiunu kavramı^tı. Saul Zuratas'ın Amazon Yerlileri'ne duyduğu ilgi mesleki, tcknık bir ilgi değil, cok daha kişisel bir şeydi; etnoloji böfümünde okuyan bir öğrencinin meslek seçiminde gizliden gizliye var olan düşünscl merak ya da serüven coîjkusundan çok, düpedüz bir aşktı.... Bir akrabasının çağrısı iizerine gittiği Quillabamba'ya yaptığı bir yolculuk sırasında ba^lamıştı Ama/on Yerlileri'ne ve Machiguenga Kabilesi'ne duyduğu derm ilgi Insanoğluyla yeryüzü arasında bir denge düşüntesi, çevrenin s.ınayı kültürü \e günümüz teknolo)isı tarafımlan yıkıma ugratıldığının ayırdına varan; uygar insanların cangılda yol açtıkları yıkımı gözleriyle gö ul'ım i/ini sıiiılıip.iı Masalcı'ıla Llosa, ren ve Machiguenga'ların doğayla nasıl bir uyum içinde yaşadıklarına tanık olan Saul Zuratas, bütün bunlara yoğun bir tepki duyuyordu. Saul, Amazon ormanıyla daha ilk karşılaşmasında, kendisini 'farklı' bir insana dönüştüren ruhsal bir tuzağa düşmüijtü; yerli kültürlerinin çöküntüye uğraması ve o kültürlerin barındığı ormanların can çekişmesi onu müthiş ilgilendiriyordu. Bunun siyasal nedenlerden dolayı olmadığı açıktı. Saul Zuratas'ı değiştiren ve saplantılı bir insana dönüştüren, ornıandaki insanların, ağaçların, hayvanlann ve ırmakların pususuna düştüklcri vicdansızlık, so rumsuzluk ve acımasızlıktı. Bi/im arabalarımız, silahlarımız, uçaklarımız ve CocaColalarımız var, onların yok diye 'onları' ortadan kaldırma hakkına mı sahiptik yani? Peki, Saul neden bu kabilelerin yaşama biçimlerinin olduğu gibi kalmasını o kadar çok istiyordu, bu yanılsamaya bu kadar sımsıkı sarılıyordu? Kimdi bu Machigııenga'laı'1 Machiguenga'larla ılgili hıçbir ciddi etnogralik incelemc yoktu. Kökenleri tam bir sırdı; kimlikleri bulanıktı. Her zaman çok zor bir hayat yaşamışlar, tarihlerinin hemen hiçbir doneıninde gün görmenıişlerdi. \'ar olan hei ^eyiıı yaratıcısı Tanrı Tasurinchi'nin solugundan dünyava gelmişlerdi; belirli bir özel atlları yoktu. (xnnet kavramları alçakgonüllüyılıi: lrnıaklanncla b.ılık. ormanlarında av olan bir yer. I I.ıyatına kendi eliyle son verenlere çok sık rastlanıyordıı. Yavaş yavas ölmekte olan bir uygarlığın son kalıntılarıydılar. Machiguenga'larcla simgceilık çok ge li^kindı. V.n önemlisi de, onl.ırın Masalcı'ları; hablador'ları vardı. Masalcı'lar, topluluğun belleğivcli. Masalcı'ların gezginci, bclki de dest.ınsı kısjlikleri, oradan oraya dolaşarak Machiguenga laıı bir topluma, bırbırlerine bağlı varlıklardan oluşan bir halka dönüştüren bir hayat iksiriydi. Masalcı'lar öykü anlatmamn salt eğlendirmekten farklı bir şey olabileceğinin elle tutulur kanıtlanydı. Ilksel bir şey; bir halkın ayakta kalışmın 'dayanabileceği* bir şeydi Masalcı'lar... Amazon Yerlileri'ni iyi birer Batılı, iyi birer çağdaş insan, iyi birer kanıta list, iyi birer Hnistiyan yapmak; kültür lerini, tanrılarını, kurumlarını yeryüzünden silip atmak ve düşlerini bile yozlaştırmak istcyen dilbilimci, dinbilimci ve hudunbilinicilerin karşısınıla yer alan Saul neden 'masalcı' olmuştu? Peru'nun son Yerli hakları savunucusunun bir Yahudi olması da hiçbiıimizi şaşırtmamalıydı. Azınlık kültürlerinin haklarını herkesten çok, bir \Ahudi'nin savunmasından daha doğal ne olabilirdi? Yahudiler'in üç bin \ıldır vaşadıkları sorunlar değil ıniyıli bun lar? Taş çağı Perulular'ının vaşadıkları hayatı Saul'un inatla savunması, bir öl çüde, evde, okulda, sinagogda ister istcmez bir araya gekliği Yahudi toplulu ğunun öteki üyclerinden dinlediği o\ külerle; daha güçlü kültürlerin, Yalıtı diler'in kimliklerini koruyabilmek ıçın büyük özverilerle sürdürdükleri mançlarını, dillcrini ve törelerini yeryüzün den silmek amacıyla uyguladıkları ağır baskıları, aeımasız kıyımları anlatan 'öykü'lerle açıklanamaz mıydir' Ilke! bir halkı modernleştirmeye ça lışmanın ne kadar büyük bir vahşete yol açtığına tanık olurkcn Saul'un nasıl 'masalcı' oldıığunu da öğreneceksiniz; doğal olarak da, romanın sizi cn çok etkileyen ycri burası olacak... Okuyunuz.... • Masalcı/ Marif) Vargas Llosn/ Çcvırcn Celâl Üster/ Can Yayınlnrı/ 214 v. CUMHURİYET KİTAP SAYI 34t Topluluğun belleği: Masalcı Bir geleneğin uzantısı Marto vargas Llosa'nın dilimize kazandınlan son yapıtı Masalcı adını tasıyor