Katalog

ENİS BATUR D elter kullanma alışkanlığı, kâğıt bclli boyutlarda ürctilip belli biçimdc katlama olanagı dogdııktan sonra, ö/.ellikle yazarlarla görülmüştür. Paııl Valery'nin hayatı bo yıınca, l.ırklı koınılarda larklı delterler kullanaıak tuttuğu notlarm öncc tıpkıbasımı yapılmıştı: Üç bin sayfayı aşkın o bütünlükte yazarın şiir, lelsele, matematik, siyaset üzcıine her sabah ayn delterlere serdiği düşünceleri, düzenli elyazısının da etkisiyle, sonsuz ve coşkun bir akarsuyu çağrıştıran bir akış içinde gidiyormuşcasına ürpertici bir izlenim uyaııdırıyordu. Birkaç yıl önce, Paris'teki bir sergide, Bibliotheque Nationale'in ünlü elyazmaları ycr almıştı: Balzac'ın, Proust'un delterleri, içcrdiklcri karalamalar, ekler, yan notlar ilc ayrıca estctik bir ürün olarak okur karşısma çıktıydı. CJene dc, en ünlü delterler Leonardo da Vinci'ninkilcrdir. İtalya, geçtigimiz yıllarda, bu dahisini Irankfurt Kitap Fuaıı çerçcvcsindc anmak için "Dcl tcrlcr "in sahici'ye yakın bir tıpkıbasımını gerçcklcştirdi: Leonardo'nun kııl landıgı kâğıdın hcmcn hemen aynısını üıetıneyi başardılar, Leonardo, Valery'nin öncüsüydü (şairin ilk önemli kitabı bu Rönesans ada mı üzerineydi): "delterler "de yok yoktur: (ieometri, mühendislik, rcsiııı sanatı, savaş araçlan, düşlcr, köprü tasarımlaıı çi/iınler, taslaklar aracılığıvla peş pcşc ycr alıılar saylalarmda. Daha çok vazmıştır ama: Çizdiklerı, diışun dükleıini tamamlamak içıtidtr. Sanatçı dcltcrlcrinin, rcssamların 'eskiz deftcri' kullanma alışkanlığınm asıl çagımızda yavgmlık ka/.andığı gözc çarpıyor: Picasso'dan, Miro'dan Ki eler'c, Clemcnte'ye uzayan modcrn bir gclenek. Bir kural olnıasa bile, gcncllikle sanatçıl.ııın delter kullanmayı seçmelerindc, bir konu dolayında alıştırmalar vapma gereksinimlerinin yattığı görülüyor. Sözgclimi Picasso, bir dizi tuval çahşmasına girişmezden önce bir dizi dcncmc dcltcri kullanıyor: Kimi zaman karakalem, kimi zaman renkli eskizler lc scçtiği konunun uclarına gitmck istiyor. Bogaadam çalışmaları için bu yönteme başvurmuştur cirneğin: I lcm bağımsız kâğıtlar üzcrinde, hem dc dcftcrlcrdc yan yana gelen bu çalışmaların bazcn bü>iik tuval işlerindcn ya da yontularından daha kalıcı etkilcr taşıdığı bilinir. Deftcr kullanımınm bir başka ncdcni dc işlcvselliğitlir: Pek çok sanatçının, atölyc dışina çıktığında scçtiği yoldıır bu: Yazarların nasıl küçük not delterleri varsa, olduysa, rcssamların da yaıılarında, çantalarında taslak dcfterleri taşıdıklarına ra.silanır, rastlanmıştır. Ozelliklc volculuklartla: Yağhboya, suluboya kullanmanın nratikte gücles tiği, tuvalin ya da büyük boy kâğıt kııllanımının lıcmen hcmcn olanıksızlaştığı koşullarda, rcssam taşınabilirliği açısından oldugu kadar, üzerinde çalışılabiliıliği açısından da elverişli araç görünümündcki deftcri yeğler. Bağımsız kâğıtlarııı kolayca dağılabildiği, güçlüklc kt)iunabildıği cic düşünülürsc, dcfteri doğal çalişma mekânından uzaklaşmış sanatçının seçmesini eşyanııı maniığı saynıak gcrekir. Yolculuk çok kısa dcğilsc; olağan mekândan enikonıı uzaklaşıp kent, ülke tleğıştii'ilmişsc, iyiden iyiyc "seyir delteıi" ııilcliği kazanır delter: Sanatçının ışı kadaı hayatı, gündclik hayatının kimi kcsitlcri dc vansır oraya. (îarip bir ayna, alışılmatlık bir takvinı olıışur dctterin içinde: Sanatçının her türlü i/inc rastlanır, sayladan sayfaya ilcrlc ılikçe. Orhan Peker'in "İspanyol Deftcri", 6 Gönünmez Cin'in İspanya Sef eri Orhan Peker Ayvalıkta. rahatsızlığının başlangıç gunlerinde dcıı mi.'' lıcı bakmıdıiıı sana((,ı dcllcılcı ınin k,ı "Ducndc'dcn söz etmiştir Lorca, caraktcristık o/,clliklcrını tasıyan bir oı nalıcı imem taşıyan bir yazısında: Bir nck ürün Cîenc dc, bizim kıiltiırumıız katlının ses tellcrindc, bir şairin nıısradc sık rastlanmadıgı icin bu tür "is"leı, larında gezinen gcirünmez ein insanın sıradışı bir yan taşıyor. 1963(S4 clönc i(,°iııdc bcklenmcdik, kaynagı belirsiz, mindc tutulmuş bu sanat "giinlüa(,ıklanması olanaksız bir atcş yakar. gü "niin cfsanesi, aradan geyen otuz yıl Orhan Peker'in "Ispanyol Dcttcı\inde kısıtlı bir meraklı kitlesinin sıri"nde, ba^tan ııca bu duende vardır: nırlarından ta^mı^tı Rcssamın ciııi defterin sayfalarından Madrid'den salııı alnıı;; bu bınıık gcçcn gö/ü, bakışı o anda (,arpar. boy delteri ()rhan Pekcı. Bcllı kı scı,ıl mi% bir araç bu: Boyutları incelcnmıs, (iorünme/ cin'in yüziı sevda, hüzün, kâğıdının özclliklcıı g(>z oninulc tııiııf kıvanç ıse, arka yü/.ü, tcrsi olümdür. Is muş, lspanya'da geçjrilecek günlcrın, panya'da hayat bu iki kutbun gcıgin ayların bir tür ajandası olsun ıstetımiş. Açar agnaz bir kapak sayfası'yla karşılaştığımıza göre, rcssam, günü gcldiğindc, "("uaderno Espanol "ıın özerk bir yapıt olarak, tıpkıbasımının yapılmasını zihnindcn, gönliindtn gcçırmiş. Dcfteri vaftiz cdişindcn dc apaçık anlaijilan bir tavır bu: Orhan Peker, 1963 güzündcn 1964 yazına uzanan zaman dilimi içindc Ispan ya'nın "büyük tcına"larıyla yüzlcşmcyc soyunmuş. Bir yanda, boga gürcşlcrinin tören cstetiği içinde arenamatadorboğa üçgcni ycr alıyor dehcrde: Kan kırmızısıyla ölüm siyahını buluşturan scrt, sıcak üslup Peker'in Akdcnizli paletine tınatıp ııvan bir gen,cklik. Bir na^ka yanda, Hndülüs varımadasınııı tarihscl profilindcn gündclık hayata uzanan lotogra lik cııstantcnelcr gö/.e (,arpıyor: Ispanyol kadınları biı aıasokaktan mı iırlavıp kar ^ımıza çıkıyoıiar, yoksa Cioya'nın bir resminden mi, ke sinlcmck güç. l'lamcnkolar da öyle: Cıitar, şapka, dans lavcrnadan mı kopup gclnıiş, I.orca'nın bir ^iirmdcn va da lalla'nın bir czgisin Peker 1970li yıllarda Ayvalıktakedlleriyle. ilışkisinc ayaılıdır, cn belirgin simgesı dc boğa gürc^idir. Hemingwav'i. Lc iris'i, Masson'u; İspanya >a tlışarıtl.ın gclcn pck cok yazarı vc sanatçjyı kuyu suna cekcn Arena'ya Orhan Peker dc dalmı^tır. Torcro'nun koıkusu/.luğu vc korkusu kadar, kurbanın büyülu cdası da deftere yansır. Boga güreşinin yarattığı rcnk olanaklarının, güneşgölgc zıt lığını, dcrin lekclcr haliıulc kâgıt üzc rindc sınar Orhan Pckcr. Arcna dızisini katederken, onun bir yandan da Pi y casso'nıın, Mim'nıın, lapıcs'in ozgun optiklcriylc bo\' cilçüijtÜHÜ farkedılir. "Ispanyol l)el tcri "nin anatemasıdır Arcna, ama başka Ispanyol tcmaları da kurcalamıştır ressamı: "Don Quijote"ye girişme istegi ilc yanıp tutuşur, "Carmen"in etralmda yarımadanın gizemli kadınlarına kapılır, bahçelerden gcterken durıır, dııruvcrir. Başka yan açılımlar, başka sayfalar, Orhan Peker'in tspanyol Rcsim CîelenegTyle içeriden tanışma isteğinin bir an için bile geri plana düşmcdiğinin kanıiıdıılar: Kadınlann içindcn Cîoya'ya, Meninas'ın ı\inden Velâzquez'e, kendi yüzünün girdabından \L\ Cîrcco'ya el uzanır. F,ıı öncmlisi, yaşayan, yaşanıış bir insan getirir "Is panyol Deftcri": Cîünlük tutarcasına gündclik haya tın kıvılcımlarını düşürür saylalarına Orhan Peker: Kclimclcrlc tanı^ıklık kıır maya çalısır, şiirlcri temize (,ekcr, mcktııpla kayıt arası yol alırî masaldan anıya, gö/.lemden projcyc uzanır. "Ispanyol Dcrtcri", bü yük bir belgc." Orhan Peker Ispanyol Defteri / Ydpı Krcdı Yıiyııı CUMHURİYET KİTAP SAYI 34( SAYFA