Katalog

Wolfgang Ruppert'ten "Bisiklet, Otomobil, Televizyon" Gündelik eşyaların kiiltür tarihi "Bisiklet, Otomobil, Televizyon; Gündclik Eşyaların Kültür Tarihi", bu cndüstriyel araçların, toplumların kültürcl biçimlenişindeki rollerini, yinc bu araçların tarihsel gelişimleri bağlamında ele alıyor. W. Ruppert'in hazırladığı kitap 6 yazarın 7 makalesinden oluşuyor. Makalelerin ilk ikisi gündelik eşyaların kültür tarihindeki ycri üzerine gencl açılımlar sağlıyor; ardından, cndüstriyel çiçek üretimi, bisiklet, otomobil, televizyon ve uçak üzerine beş makale yer alıyor. ÜMİT ŞAHİN E nıiüstriycl tükctim toplumunun, içinde yaşayarak öğrendiğimiz en önemli özelliğinin, yani ihtiyaçların yaratılabilirliği ve kendini yeni baştan üretebilirliğinin başlıca birkaç simgesi bulunuyor. Bıınların başında, yer dcgiştirmc, diğer insanlarla iletişim içinde olma, barınma ve beslenme gibi en önemli ilksel gereksinimleri karşılamak için üretilen/yaratılan endüstriyel araçlar yer alıyor. Örneğin otomobil yer değiştirmenin, televizyon isc iletişimin endüstriyel topkımlarda olmazsa olmaz hale getirilmiş araçlandır. Endüstri toplumlarının ortak biı kültür arkaplanından söz edilebilirse, btınu oluşturan ana kategorileri, örneğin sanatsal üretimden çok ve ondan önce, gündelik yaşamda intiyaçların giderilmesi için kııll.ınıliin araçların olıışlıırduğıı öne sürıılebilir. I ler şey bir yana, endüstri toplumunun kendi varoluşunıı sürdürebilmesi, endüstriyel araçların üretimine ve tüketimine sıkı sıkıya bağlıdır ve tüm üretim bieimleri ve ilişkileri nihai olarak bu araçların durmaksızın üretimi lyani endüstri toplumunun idamesi) için kullanılır. Elbette bu iki durum arasındaki öneelik ilişkisini bu yazı kapsamında tartışmak doğru olmaz. Yine de endüstri toplumlarının çözümlemesini yapmaya çalışan yazarların, şaşmaz biçimde otomobil, televizyon, modern tıp gibi endüstriyel araç ve kurumlar üzerine vurgu yapmalan raslantısal değildir Elinizdeki kitapC1), bu endüstriyel araçların, toplumların kültürcl biçimlcnişindeki rotlerini, yine bu araçların tarihsel gelişimleri bağlamında ele alıyor. W. Ruppert'in hazırladığı kitap 6 yazarın 7 makalesinden oluşuyor. Makalelerin ilk ikisi gündelik eşyaların kültür tarihindeki yeri üzerine genel açılımlar sağlıyor; ardından, endüstriyel çiçek üretimi, bisiklet, otomobil, televizyon ve uçak üzerine beş makale yer alıyor. Yazıların ortaklaştığı yakıaşım, sözü edilen araçların tarihsel gelişiminin esas alınmasıysa da, tüm yazılardaki asıl vurgunun, endüstri toplumlarında bu araçların hangi aşamalardan geçerek vazgeçilmez hale geldikleri üzerine olduğu söylenebilir. Aslında tüm endüstriyel araçların tarihi, ayrımsız bir şekilde, aynı süreçleri izlemektedir. Temel bir ihtiyacın giderilmesi, bir önce ki aşamanın aşılmasıyla ve genellikle teknolojik bir sıçramayla, yeni bir şekilde sağlanmaya başlanır. Ardından toplum bu yeni aracın olmazsa olmazIığı konusunda bilinçli bir şekilde ikna edilir. Ama yalnızca rcklamlar ve eğitim yoluyla değil, daha önemlisi toplumsal yaşam bu yeni araç tarafından yeniden biçimlendirilerek sağlanır bu. Bir anlamda endüstri toplumlarının tarihi, bu biçimlendirmclerin ve iknanın tarihidir. Araçların geçtiği aşamalar O/.ollıkle Kuppett'm yazı.sı (Otomobil: Uzama ve Zamana Egemen Olma), otomobilin insanın hareket yeteneğinihı/ını arttırmak adına geliştirilmesinin ardından, yaşam alanlarını nasıl kendi lehine tleğiştirdifiinin, kentsel yapının ve insanlararası ilişkileıin, hatta gıindelik \asam ritminin nasıl otomobile gore biçimlendirildiğinin anlatıldığı önemli saptamaları iceriyor. Cıerçekten de otomobilin gelişim tarihi, insanın mekân içindeki hareketliliğini arttırmaktaki olağanüstü başarısının tarihi olmaktan çok, seri üretimine b a ş 1a n an 1910'lardan bu yana insanın nareket ufkundaki artışın, kentlerin, hatta kırlann otomobilin hareket yeteneğine göre biçimlendirilişinin, hatta kişisel özerkliöin otomobille hareket edilme özgürlüğüne indirgenmesinin tarihidir denebilir. Kuskusuz bu tarin aynı zamanda statülerin oto Bisiklet belki zamanı Için önemli bir teknolojik dönüşumdür ve onun da mobil modelle otomobille aynı ihtiyaç çerçevesinde geli$tlrlldiğl söylenebilir. Ama bisikletin kullanım değeri çok çabuk yok edllmlstir. Otomobilbı gelişim tarihi sinin de tarihidir. Otomobille ortaklaşan vanlar, yalnızca motorlu hareket araçlarında değil, iletişimin, hatta görme yetisinin bir sıçrayışını imleyen televizyonun endüstri toplumlarındaki işlevi incelendiğinde de görülmektedir. Hicketheier'in yazısı (Televizyon: Katılım ile Medya Tüketimi Arasıntla), televizyonun mekân üzerinde, otomobille şaşırtıcı derecede benzcrlik gösteren bir değişikliğe neden olduğunu sergilemektedir. Televizyon, başlangıçta oturma odasındaki mobilyaların arasında, onlarla olası en iyi uyıımu sağlayacak şekilde tasarlanmış, ama giılerek kendi teknolojik tasarımını diger içyapı tasarımlarına benimsetmekle kalmayıp, ev için dü/enlenişin odak noktası durumuna da gelmiştir. Televizyonun "hcr" cvde bulıınuşu. kuşkusuz endüstri toplum riyle (markalarıyla bile değil) anlatılmaya başlanmasının, otomobil sahibi olma düşünde ortaklaşmanın, kitle ruhunun oluşturulmasındaki payının (nazilerin Volks\vagen kampanyasını ya da iki anahtar vaadlerini anımsayın), hızın bir şiddet dışavurıımu haline gelme larının en karakteristik "görüntü'lerinden biridir. Televizyon coğrafyalar, kültürler, sınıflar, yerleşmeler arasındaki farkı silmekte, sadece egemen kültürün dayatılmasını tleğil, egemen görme biçiminin dayatılmasını da sağlamaktadır. Bu görme biçimi, sözcüğün gerçek ve mecazi anlamlarıyla iki boyutludur. Ara renklerin ve üçüneü boyutun, farklılıkların ve değişİK bakış açılarının silindiği standart boyııtlara sahip "cansız" bir görme biçimi. Televizyonun ve otomobilin günlük yaşam ritmini birlikte belirliyor olnıaları yeni bir organik ortaklık da doğur^ muştur. Otomobil hareket sınırlarını çizerken, televizyon görme ve haber alma (ve bilgisayarların da yardımıyla bilme) sınırlarını belirler. Dahası, otomobil "durulmayacak" sınırlarda, televizyonsa "hareketlenilmemesi" gereken sınırlardaki süpaplardır. Endüstri topkımu biraz da bu organik ortaklığı yeni baştan üreterek varoluşunu garantiye alır. Bisiklet ise (radyo ile birlikte) bu endüstriyel ortaklıgın karşısında, belki yenilmiş, bclki de asimile edilmiş/edilmeye çalışılan bir durumda da olsa, durmaya çalışır. Bisiklet belki zamanı için önemli bir teknolojik dönüşümdür ve onun da otomobille aynı ihtiyaç çerçevesinde gelistirildiği söylenebilir. Ama bisikletin kullanım değeri (en azından Batı'nın endüstri toplumlarında) çok çabuk yok edilmiştir. Tam da bu nedenle bugün otomobil hegemonyasına karşı direnişin simgesi bisiklettir. Tıpkı radyoların, televizyonun tek tip iletişiminin karşısında bir seçenek olarak ortaya çıkmaya başlaması gibi. Krausse'nin yazısı (Bisiklet: Çocukça Birlestirmecıen Montaja), bisikletin bir hareket aracı olarak ortaya çıkışını ve gelişimini anlatmakla yetiniyor. Ama verdiği kimi ipuçları (örneğin bisiklet düzeneğinin, insan kaslarının çalışmasının işe dönüştürülmesindeki en verimli araç oluşu gibi) bu direnişin çıkış "noktalarına ışık tutuyor. Hauscn'in anlattığı, çiçeğin bir endüstriyel ürün haline getirilişinin öyküsü ise, diğer doğa nesnelerinin (örneğin gıda ve giysilerin) nasıl "endüstrileştirildiklerinin" bir örneği olarak ilginç yaklaşımlar içeriyor. Çiçeğin endüstriyel bir ürün olarak "bulıınuşu " ile tarımsal ve hayvansal üretimin yapay endüstrivel destckle "bozuluşu" arasındaki yakınhğa da dikkat çekmek gcrekiyor. Enclüstri toplumlarının çözümlenmcsi, dayatılan "modern" intiyaçların ve bu ihtiyaçların karsilanması için sunulan araçların anlaşılmasını ve eleştirilmesini gerektiriyor. Gündelik eşyaların kültür tarihi üzerine incelemelerin, gelcneksel kapitalizm elestirilerinin bıraktığı çok önemli boşlukların doldurulmasında ciddi bilgi dcsteği sağladığı söylenebilir. • (*) Bisiklet, Otomobil, Televizyon; Gündelik Eşyaların Kültür Tarih/ / /«;zırlaycıtı Wolfvcinv Rııppcrt/ Çcvtrcn. Mustafa TiizcÛ Kabala Yaytnevı/ 7996 SAYFA 8 CUMHURİYET KİTAP SAYI 349