Katalog

0 K U R L A R A GÜLTEKİN EMRE 18. yüzyıl gezginlerinden bir liman kentımiz Ahmet Umıt adı ede bıyatseverler ve dcrgımız okmlartınn yakından tanıdıgı bır ısım Dergımızde ozcllıklc polısıye edebıyat uzerıne yazdığı yazılarla one cıkan Umtt'ın yazılan bır haylt ılgt çekmıştı Edebıyatımızın hu genç yeteneğı 1963 yılında Gazıantcp'te doğdu '983 yıltndan bu yana da sureklı yazıyor Şımdıye kadar bırt şıır (Sokatiın Zulası), ıkıu öykü (Çıplak Ayaklıydı Ğece ve Bır Ses Bolcr Geceyı), bırı masal (MasalMasal tçtndc) oltnak üzere dort kıtap yayımlayan Ahmet Umıt, 1992 ytlımia "Çıplak Ayaklıydı Ğece" ıle rerıt Oğuz Baytr Duşun ve Sanat Oaülu'nü aldı Ahmet Umıt Şımdı btr yerlı polmye ıle karşımtzda Sıs ve Gece. Ahmet Ütntt'ıti romanını çeşıtlı yazılarla sıze tanıtmaya çahitık Vedat Gutıyol Hoca'mtz romanı deg'erlendırırken, Serpıl Dttrak romanın ılgınç yonlerım vurguluyor Alı Taygun romanın turu uzennde dururken, Levent Yılrnaz da roman kahramanlanntn ağzıtıdan aktartyor romanı Dergımızde yer alan ıkı ılginç yazı tse Mıchel Tourmer'mn geçtığımiz günlerde yayımlanan romanı "Altın Damla" ıle ılgıli İlkyazıda Tourmer, romanı uzerıne kendmne yoneltılen soruları yamtlarken, dığer yaztmızla da roman delerlendırılıyor Hazal Dehceçaylı, hazırladığı bu Tourmer dotyasma bır de gırış yazdı. Bol kıtaplı günler dıleğımızı bu sayımızda da surduruyoruz S ckt7 gezgının gozlemıııe yer \etildigi Gezginlerin Gozuyle Izmir de kcnrın taııhmc, toplumsjl vaşamına ışık duşu IUCU bılgıkr vcııyoı vazılar Kcnttckı mımarı dc£ışınclerı, çokkultmlu bır kcnt olarak 1/ ınır ın o gunku konumıınu \e onemını dc bclgelıyor gczgınlenn gcvlemlerı Kcntın ku ruluşuna ılışkın bılgılcı dc oldukça genışçc belgclenmış ge/gınkrce Gezginlerin Gozuyle tzmir ı Holdcrlın ın ' Kuçuk Asya'ya Sclam ' gırışıyle okumava başlıyorsuııuz Holdcıhn ın kısa de&erlendır mcsı şoyle "Harıka gu7ellıkkrle dolu 1/nıır ve çevresıncle yaptığıın ge/ılerı dc hoş bırer anı olarak anımsıyoıum En azından yılda bır dcfacık olsun Kuçuk Asya ya uçabılmek ıçın bınletce defa kanatlarım olmasmı ıste mışınıdır " Holdcılın bunları 1797de yaz mış Bıtkıbılımcı (oseph Pıtton de Tournefort'u 8 Aralık 1701 'den 25 Ocak 1702'ye dek Iz mır'de tutan tek neden, "bu şehırde, Istan bul un Karadenız'e açilan bogazının kıyısın da bulduöumuz bıtkılerden çok daha ılaın^ve ender bulunanlarını bulma umududur ' Izmır, "Asya'dakı yedı kılıseye sahıp şehırler arasında en çok unlenmış şehır"lerden bırı dır de "Izmır bu serefı Âzız Yuhanna tara hndan metropolıtfıge getırılen ve Tanrının, 'Olunceye kadar sadık ol1 ü zaman senı ya şam tacı ıle taçlandıraca^ım sozlenyle tak dıs edılen Azız Polıkarp a borçludur ' Boy lesıne onemlı bır kent olan Izmır, "Lcvant'ın en buyuk ve en zengın şehırlerınden bırısı dır, gelen malları yuklemc ve boşaltma ıçın çok gereklı Iıman, depremler yuzunden yı kılmış olsa da hcp yenıden ınşa edılmıştır Lıman, butun tuccarların buluşma yerı oldu gu gibı, dunyanın her yerınden gelen malla rın da toplandıgı bır merke/dır ' Tourne fort un kente ılışkın uozlemlerı %oylc suru yor "Şehırde yakla^ıfc olarak 15 000 Turk 10 000 Rum 1 800 Yahudı 200 Ermcnı \e 200'e yakın Frcnk va^amaktadır lzmır'de Turkler'ın 19 tamısı, Yahudıler'ın 8 sınago gu, Rumlar'ın 2 kılısesı, Ermenıler'ın bır kılı sesı ve Latınlcr'ın 3 manastırı bulunuyor " lzmır'ın yerlciimınt ba>ılır gLZgınkr 'Iz mır'ın konumu nayranlık uyandıracak kadar guzel ^ehır korfez boyunca uzanıyor ve kor feze hakım bır tepenın eteklerı dıbınde yer alıyor lzmır'ın en guzel yerı Frenkler'ın yo uun ya^adıgı ve kıyı boyunca uzanan Frenk Mahallesı dır ınsan hıç çekınmeden, burası nın, dunyanın cn zengın ambarı olduğunu soyleyebılır " O donemde Izmır karadan Is tanbul'a "8 kcrvan gunu" uzaklıktadır Ayrı ca "Halep, 25 kervan gunu, Konya, 6 kervan gunu, Kutahya, 7 kervan gunu u/aklıktadır " 1702 yılında Izmır de "30 saygın Fransız tuctar" vardır, kenttckı Ingılız tuccarların sayısı da bır o kadardır Hollandalılar ın tut car sayısı bıraz daha du^uktur ' 18 20 Kentte ' Fransız koıumasında ıkı de Cenc \ızlı tuccar var'dır tıcarı faalıvetını surdu Gezginlerin Gözüvle İzmir Ilhan Pınar, daha önce, 19. yüzyılda Izmir'e gelen gezginlerin gözüyle Izmir'i ele almıştı (Gezginlerin Gözüyle Izmır, XIX. yüzyıl, Akademi Kıtabevi, Izmır, 1994). Yeni kitabında Ilhan Pınar, bu kez, bir yüzyıl geriye giderek, 18. yüzyıldaki Izmir'e gelen gezginlerin gözüyle Izmir'i gözler önüne seriyor. Fransız tuccarlar kente "çıvıt, saparna, Brezılya odunu bakkam odunu cenger, ba dem, tırtır, karabıber tarçın, turlu baharat lar, 7encefıl ve kuçuk Hındıstancevızı getırı yorlar, ayrıca, Languedoc'un kumaşları, Be auvaıs'nın sof kumaşları, Horansa nın atlas ları ve Never'ın ıyı çelığı ıyı kalayı, kâğıdı ve emayesı de burada çok ıyı alıcı buluyor"dur Kentın tıcaret trarıgını Yahudı tuccarlar ayarlarlar "Neredeyse şehrı boylu boyunca geçen Frenk SokagVnda Turkler pek gorunmuyor Burada sadece Italvanca, Hollandaca, Ingı Ii7ce ve Fransızca konuşuluyor ınsan, şehrın bu mahallcsındeyken kcndını Hırıstıyan ce maatının tam ortasında hıssedıyor' Kentın eglencesı de uçe bolunmuş, "Turk, Rum ve Fransız usulu" Cızvıt Papazın Izmir'e ılışkın (1720 yılın da) go7İemlerı de şoyle Kentın, "Turk, Er menı Yahudı, Fransız ve Rumlar dan oluşan nufusunun yaklaşık 60 000 oldugu tahmın edılıyor Her mıllet kendıne aıt bır mahalle dc oturuyor 1 ransızlar, kıvı bovunca yerleş mışler vc tartışmasız en guzel mahalle onla rınkı lzmır de evler genellıkle ahşap, rakat son buyuk vangından sonıa daha ıyı mal/e mc kullanmava ozcn gosterılmış Camıler o kadar degıl, ama çarşı çok guzel Çarşı dcnı len yerler u/un bu sokagın her ıkı yanına dı 7ilı dukkânlardan oluşuyor Buradakı esnaf, mallarını, Parıs saraylarının sergı salonların dakı sanat şahaserlerı gıbı sergılıyor" 1739 yılında Izmır de bulunan Rıchard Pococke'nın şımdılerde >crınde veller esen I7mır evlerıne ılışkın gozlemlerı şoyle "Şehırdekı evlcrın ıkıncı katları ahşaptan yapıl mış, bolme duvarlarıysa, fırınlanmamıs tuğ ladan orulmus Denız kenarındakı evlerse, denıze bakan bahçe veya avlulara sahıp, bı nalar genellıkle avlunun uç kenarına kurul muş, ustu kapalı gırış bolumu butun odaları bırbırıne baölıyor ve alt katlar genellıkle ar dıye olarak Kullanılıyor oturma odalarıysa ust katlarda ver alıyor Avluların bır kenarın da ustu kapalı ahşaptan bır çeşıt kemerıye bulunuyor Bu evlerın gorunumlerı çok gu 7el dıı Izmır çok deprem gormuş acılıibır kenttır dc 1739 dakı buvuk depremde pek çok ınsan olur ve evler yıkılır Kentte yaşa yanlar, deprem korkusu yuzundcn bahçelerde avlularda vatarlar uzunc.ı bır sure Ayrı ea, kentın veba gıbı, salgın hastalıklarla başı sureklı derde gırmıştır hep M Stephan Schulz'un (1752 1753 de lzmır'de bu lunmuştur) gozlem len arasında kentın korfcvınc demır atan gemılerın bırbırlerını top atışıvla selamla maları oldukça eğ lcndırıcı ve ılgınç Avrıca kentte yaşa yanlarm gıysılerıne ılışkın vazdıkları â<ı hoş ()smanlı <^\A bır ııısanm b.ışlıgın dan pabuıundan vc)«ı ç hangı mıllete aıt ol dııgunu anlamak ç ok kolaydıı I urk lcr v(. r ıcnkler cğer l F ıcıık gıvsılen gıy mışleıst saıı santı \A\\ Ruınl.ıı sıyah I ımuıılcr kırmı/ı vc \ahudıkı ck \ ışnc ren çuruğu sahtıyan kullanırlar başlık ıcın de ay nı şey geçerlıdır, FrenkJer kırmızı beyaz ve ya kırmızı sarı, ama tek renk beyaz kullana ma7İar, çunku beya7 Turkler'ın rengıdır Rumlar, beyaz, çok nadıren de kırmızı çı/gılı mavı başlık, Yahudıler beya/, fakat mavı çız gılı başlık, Rumlar'da mavı çogunlukta Ya nudıler'de beyaz çoğunluktadır Eger beya7 mavı baş denırse Yahudı mavı beyaz baş de nırse Rum anlaşılı'r " Luthercıler ın kılıscsını kurmak ve Protes> tanlara taraftar toplamak ıçın Izmir'e gorevlı olarak gelen Papaz ( hrıstoph Wılhelm Lu dcke (1759 1768) t?mır ın havasını "çok yu muşak ve saglıklı' bulur Kentte sobanın pck kullanılmadıgını şubatta bademlerle bırlıkte pek çok bıtkının çıçek açtıgını yazar notla rında Kentın başına bcla olan unlu veba sal gınlarının 1759, 1760 1762 ve 1765'tegorul dıığunu, salgınlardan sonra kenttekı nufu sun "15 000 20 000 arasında' azaldıgını, ve baya en çok mayıs, hazıran ve temmuz ayla rında rastlandıgını vc bu avlarda bu hastalık tan gunde "60 300 arasında ınsanın oldu gunu de not edıyor Ludeke Johann Hermann Rıcdesel (1768) Izmır e daha eleştırcl bakar ' Izmıı e geldıgımde çok guzel bır şehır ve çevre beklentım hayal kırıklı^ına ugradı şehır sırtını bır da^a yas lamıştı, dafiın zırvesmde |an Ducas tarahn dan yaptırılan kale vardı yhır çevrcsı, \akı cı guneşın kavurdugu yeşıllıkler ve Turkı e'nın şırın ağaçları olan melankolık servıler e çcvrılıvdı ve de ıssızdı Sehrın ıçıysc çok daha berDattı, hele hele, şehrın en guzel ma hallesı olan Frcnk Mahallesı ndekı Frcnk So kaöı pıslık ıçındeydı tnşaat malıyetlerının yuksek olmasının yanı sıra, arsa fıyatlarının da çok yuksek olması nedenıyle yabancıların oturduğu tek katlı ahşap evlcr çok pahalıydı, 50 000 taler deöerınde evler gordum kı, bu kadar yuksek rıyata ev, Fransa da ve Ital ya'da dahı yoktu Bır başka gezgın olan Comte de Fcrrıeres Sauvebocuf (1782 1789) tzmır'den ayrılma nın zor oldugunu şoyle dıle gctırıyor ' Bura dakı ınsanların ncşelılıgı, guzel kadınların se vecenlığı ve karşılaşılan ınsan sıcaklı^ı bura dan ayrılmayı zorlaştıran ncdcnler Bunun ıçındır kı, Izmır, gezgınler ıçın beğenılen ve tercıh edılen bır şchırdır Kıtapta yer alan son gezgın |ames Dalla way (1796), kentın yaşadıgı veba ve depreme ılışkın gozlemlerını ayrıntılı bır bıçımde ele alıyor "Anadolu'da hıçbır şehır Izmır gıbı refah ıçındc ve uzun sure varlıgını koruva madı Fakat şehır yangınların tahrıbatına savaşların yaömalamalarına, depremkrın yı kıcılığına ve nemen her yıl başgosteren veba salgınlanna raömen devamlılı^ını saglayabJ dı ' 18 vuzyıl Izmır ınc ılışkın pek çok ay rıntılı bılgı ıle donanımlı bu hoş ve sevımlı kıtap Izmırseverlerın ve Izmırlıler'ın kıtaplı gı ıçın onemlı bır başvuru cvcllı&nı de taşı yor Kentın tarıhını gunumuze clek ışlemevı amaçlayan boylesı bır serının ılk kıtabı, bun dan sonrakı kıtapları da merak cttırıyor II han Pınar'ın bu tıti7 çalışmasım hcnuz edı ncmemışlcıe ve goremcmışlere onermek ge lıyor ıçımden Gezginlerin Gozuyle Izmir, sı/ı dc hoş bıı Ludsks'nbı tikutttiuri r; TURHAN GUNAY Imtiyaz sahıbi BennNadi > Basan ve Yayan Yenı Cun Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A Ş Cenel Yayın Yönetmenı orhan Erınç Cenel Yayın Koordınatöru Hıkmet çetınkaya Yazıışlerı Mudurlerl Ibrahım Yıldız (Sorumlu) Dinç Tayanç < Yayın Yönetmeni Turhan Gunay Grafik Yonetmen Dilek llkorur Reklam Medya C CUMHURİYET KİTAP SAYI 347 İ7mıı gc/ısıne çıkaıac.ık kentın geçmışı ıçın de clolaşatak kentın t.ırılııyle tanışacak kenttckı ınsanlaıla dost olacaksını/ Kıtapta kı o/gun gıavurkr vc ı t s ı m k ı k ıle 1/mıı ı daha canlı yaşayacaksmu kentın cskı \u/uv Ie dc karşılaşacaksını/ ; nc gu/cl 1 » Gezuinlerin Gozuyle tzmır, XVIII. Yu7yıl/ Ilhan Pınar/ AlıiJııııı hıtahnı Izıı/tı vm, 1271 SAYFA 3