Katalog

Dr. ALEV COŞKUN Cahit Kayra'dan olaylar, insanlar ve anılar C dhıt Kayr.ı gerçek bır bürokrat Sıyasal Bılgılcı Fakultesı'nden mwun olunca Malıye Mufettışlıg'ı ımtıhanmı kazanır Malıye BakanlığYna adımını ataı Yıl 1958 dır Gıdış o gıdış, tam 34 yıl Malıye Bakanlığı'nda kalıı Inonu'nun ( J l P s ı n ı Menderes Bayar ıkıhsının D P s ı n ı , 1960lı yılları, daha sonra kuıulan koalısyonları, Demuel ık tıdarını gorur Gcncl Mudurluk, Malıye Bakanlıgı Musteşaı Yaıdımcılığı, O E C D Nezdınde Furkıye Temsılctlığı, Malıye Tetkık Kuıulu Başkanlıgı yaptı Eylul 1972'de Başkanlıktan aytıldı I 9 7 3 ' t e Ankara Mılletvekılı oldu 1974 te Eccvıt hııkumetınde Eneııı ve Tabıı Kaynaklaı Bakanlıg'ı na getnıldı 1977 seçımleıınden soma koşesınc çc kıldı Anıa bu kez dıırmadan dınlemne deıı ya/dı Bırçok yapıt veıdı luın ya pıtlarmm lıstesı yan taıaftakı çerçcve ıçıncle vcıılmı^rır Bıı kıt.ıplaıın ısımlcıını gorunce tıpık bıı Malıyeu, va i\d rıpık bıı buıokıatl.ı kaışıkarşıya olnıadıg'ınıı/ anlaşılacaktıı Kavıa nm son va/dıgı 1938 Kuşağı 1938 Kusam Cahit Kayra, usta bir yazar. Temiz bir Türkçe ile yazıyor. En karmaşık olaylan bile, yalın bir biçimde anlatıyor Kimi ycrlcrdc 3040 yıl önce alınan bır polıtik kararın günümüze nasıl yansıclığını belirten yargılara varıyor. medı Aıada bır yerde kayboldu Bakanlaı ın ba/ılan ııiı/alaılıkları nı bazıları gormedlkleıını so^le dılcı Sonunda kuçuk bır hafıve lık opeıasyonu duzenlcndı Ye mck saatındc Bakanlaı Kuıulu salonunun boşaldığı sırada bır arastırma vapıldı ve kararname leı lçışleıı Bakanı Oğu/han Asıl turk'ıın yanmdakı çop sepetmde vırtık olarak bulundıı O^uzlıan Asıltııık ılk once bılgım vok gıbı laflaı ettı am.ı sıkıştırılmta ( ; ok kı/ıriıştıın vnttım dıve ıtıraf cttı Zaten Eıbakan kaıarnamelerın yıı tılmavatağına soz vermı^tı, •ınu ım/alanacagma so/ veııııe ıııı^tı Nıtekım Mıllı L^ıtım Ba kanlığı nın kaı aı nameleı ını de ım/alamadılar () /amanlaı, bıı tok şcvleı ı bılmedığımı/ gıbı Mıllı SelaniLt Paıtılılcr ın sımdı kı Relah Paıtılıleı gıbı lakıvye cılık vaptıklarını henu/ ıvıcc anlama mıstık' (s 372 373) L£u o/elhkle 1950 1996 vıllaıı aıasın dakı yakla^ık yarım asıılık ulkemızde ya şanan ekonomık, sıyasal ve toplumsal olayların ayırdına vaımak ıstıyorsanız, bu kıtabı okumalısınız Eğer 1980 oncesı (]HP'nın yaijadığı soııınları ıç dınamık lerı oğrenmtk ıstıyorsanı/ bu kıtabı oku malısını/ L^eı mıllı pctrol polıtıkamız, vergı konuları gumıuk konuları ve malı konularla ılgılı c!ı^ ulkcleıın ulkemız uze rındc nasıl vaptııımlar ııyguladığını oğ renmek ıstıvoısanı/, bu kıtabı okumaliM nı/ Eger tek nartılı ıktıdar ve çok paıtılı demokrası donemının oncmlı bıı bolu munde ıılkemı/m geçırdığı toplumsal a^amalaıa ku^bakışı bakmak ıstı\orsanı/ bıı kıtabı okumalısınız Benı etkıleyen sayfalardan bııısını ozetleyeceğım Kayra O E C D heyetınde gorev yapar ken Liımartesı gunlen ısteyenler ıçın he yette konferanslaı duzenlerler Iler on beş gunde bır, bırısı bu konuyu ınceleyıp getırn bırlıktc tartışırlar Kayra ne dıyor aynen verelım OlaylarInsanlarAnılar, kıt.ılıının arka kapagmda şovlc tanıtılıvoı "Bu kıtap Fuıkıvı. de soıı vu/yıla ya kııı bır donenıın olavlaıı ıçınde vaşayan bııtokıat, polıtıkau bıı vazarın oykusıı dııı Aslııulj kıtap olavlaı ıçmde yaşayan bıı buıokratm Tuık taııhıııın geçııdığı evıeleıı anlatnıasıdıı Mehmct Baydur bu anı kıtabının 'lıselcrde dets kıtabı olarak okutulmasını" oııerdı (Cumhuıı vet Kultur Savlası 1 Lylul 1996) Kayra, anılaıına çoken bır ımparator lugun karanlık ve aeıklı goruntulerıylc başlıyor Bır aenç olarak yaşadıgı Ata tuık un jydınlanma atılımlaıının heyeca ııını vaşıyor Bu heyecanı okuyuuıya da yaşatıyoı Daha sonra, 2'ıncı Dunva Sa vaşı nm ızlenımlerını, demokrasıye geçtş olaylarmı bırbır okuyucuya yaşatıvoı Cahıt Kavıa, usta bır ya/ar Tcnu/ bır I m k ç e ıle y.ı/ıvor Fn karmaşık olaylan bıle, yalın bır bıçımde anl.uıvoı Kımı yerletdc 3ü 40 yıl once alınan bır polıtlk karaıın gunumıi7c nasıl yansıdı £»ını belııten yaıgılara varıyor Kayra'nın vetdıg'ı ılgınç bıı oınck, 1950 seçımlerın den hemen sonra ıkı kı^ınm TBMM'de Arapça e/an okuması olayıdır Ya/ar sonra da bıı yargıya varıyor f 'Bu gırışım bi7İere Dcrnokıat Par tı'nın koruması altında, daha sonrakı do nemlerın koktcndıncılık hareketının baş Iatılması oldu " Kayra devam edıyor "ülaylara bakışımız sorunlara donuk değıl, ınsanlara donuktu Ezanın Arap ça'ya çevrılmesı, Aıap Emperyalı/mının ve bu emperyalızmın yandaşlarının bu vuk başansıydı ve bu tarıhlcıde bunun daha sonra nasıl sorunlar çıkarabılecegı nı tattışmaya gerek gormedık, tartışma dık Daha sonra Halkevlerı'nın kapatıl ması ve 4800 kıtaplıöın daöıtılması gele cek ve toplum olarak bunlara da ses çı karamayacaktır " (s 134) Işte, yazar boy le yalın bır bıçımde olaylan ve gelışmele ıı yaıgılaı 637 savfalık kıtap 23 holııın den oluşııyoı ılk doıt boluni çocukhık, ılk orta ve lısc çaglaıını anlatıyoı 5 ve 6 Bolum Mulkıye vc askeılık vıllaıını, 7 Bolıım Malıve Mulettışlıg'ı vıllaıını kap sar kı, boylece okuyueu Varlık Veıgı sı'nın ıç yu/unu ve dıgeı onenılı olaylan ı/leme olanaj>mı elde edıyoı Kayra, Dış Tıcaıet Daue Başkanlıgı yaptı Dış gorev olarak da GATT Paııs ve OECÛ lemsıleilıklerı'nde bulundıı Kırapta bu konularla ılgılı olaı.ık ılgınç go/lemler, Turkıye'nın ınıllı çıkarları açı sından oncmlı deısler yer almaktadır ( ahıt Kayıa'nın polıtık hayatını anlat tı&ı kısımlaı henıetı yakm tarıhte ver alan olaylaı nedeıııylc çok rLiıklı Kıbrıs olay ları, Erbakan la y.ınılan 1974 koalısyonu, Koalısyonda bıbakan'ın dııetnıeleıı bıı oyku kıt.ılıının çekıcılıgıyle ışlenıyoı Sı yasal analı/leıe de veı verılıvor Ece vıt'lere once çok yakm, sonra da u/ak CUMHURİYET KİTAP SAYI 347 duşcn Kayıa, bu k o n u l a r d a ılgınç ınalı/leı vapmak lan da geıı kalmı voı Bugunlerın Retah Partısı, o gunlerde Mıllı Sc laniet Partısı adını ta^ıvordu ( 11P ıle Lrbakan'ın MSP'sı a ı asın da yap 1 a n 1 1974 koalısvonun da Kavra Eneıjı Bakanı dıı Bu koalıs vonla ılgılı, okuyutu tok ılgınt ve renklı savralaı bulabılıı Kayra va goıe koalısyo nun o^ıettı^ı en onemlı konu MSP'nın hı/lı bıı bıçımde devlet ıçınde oıgutleıı mesıvdı Orne^ın Kaısta çmıento tabrl kasina gencl mudur olarak bır teknık ressam atamışlardı Tavukçuluk enstıtu sune atanan mudur de li; yapmak yerınc Kur'an kursu auiıaktavdı Bu koalısvonla ılgılı tok ılgını, bır or nek "Yıtık Kararname" olayıdır Yd/ar olayı ş^>vle anlatıyor "Aramı/dakı ılı^kıleı gıderek tra]i ko mık ornekleı vermeye ba^ladı Devlet Bakanı Ismaıl Hakkı Bırkı Hukumet Programı'ndakı vaatlere uyaıak bır Per sonel Yasası tasarısı hazırladı, ve bu tasa rıvı Bakanlaı Kurulu'na getırdı Bıı tasa rıya bır de maaşlar, ek odenekler gıbı o/ luk hakları konusunda ha/ırladıgı bır ıkıncı tasaııvı ckledı Bu kararname o gun ımzalanatak ve yururluâe gırecektl Tasarılaı elden ele geçınlerek ımzalandı Anı ı sonıınd ı Dtvk t B ık ını'n ı gc 11 gel YitfK kararname Anlaşması nı ıncelcıneyı du^undum Ma demoıselle Portal'e soıdum i rtcsı sabah gelııken Devlet Basımevı ne u^ıamış Bı ze tngıli7ce bır nushasını alıp getırdı Eı yatı 5 Frank Eransı/ca kopyalaıı kalma mı%, ama Ingıhzce olanlar ıstedığın k.ıdaı varmıi} Arkada^lar şaşııın kaldılaı Anlaijma değıl, kurgu bılını gıbı bıı ^ey Çok gelış, mı^, gelı^mcmı^ ya da egemen devlet so murge ılı^kılerınm hepsını kavıa>an bu doktrın kıtabı gıbı Gorevı Lrhan Beneı aldı ve ılk cumaıteM toplantısında bı/e ayrıntılı açıklamalar yaptı Osmanlı Ban kası ıle baslayan surecın nasıl Dııyun ıı Umumıye Idaresı'ne ve oradan gıdeıek Sevıes Anla^ması'ndakı Malı Komıs yon'a u/andığını anlattı O gunlcıden bu yana yaıdım hcvetlerının \e bu konuda şımdı yapmakta olduklarının bılıncnıe yenı kanıtlaı buldıı£umuz kanısına vaı dık 0 gun herkes buyuk bır ı yapnııs, % onemlı bır gerçeğı ortaya koymuş olma nın heyecanı ıçınde avıılıp evleııne gıttı Ben de oturup duşımdum Şu anla^ma dan bııkaç tanc alavım Ankaıa d.ı Mem dulı a, Zeyyat'a ve daha başka tanıdıkla ııma gonderevını dedım Pa/aıtcsı gunıı Mademoısclle Poıtal'a ısmaıladım Ama ertesı gun Poıtal elı bo1; dondıı Basımevı Dışı^lerı Bakanlıgı'na soımuş, onlaı da anla^manm satı^ını durduınnışlaı 1 raıısı/ nıakamlaıının bı/ım bıı konu dakı ılgımı/ kaı^ısında duvaı lılıklaıımn ne kadar hı/lı gelüjebıleceĞını tabıı tah nıın edenuvdık Yınc de takdır ettık Sevıes Anlaşması nın Ingılı/ce nushası hâlâ bende Arada bu Turkıyc ( uınhıııı yetı'ne ınancımı ve ba^lılıgımı yuıılemek ıçın açıp bakaıım " (s 247 248) Kavra'nın vapıtında bunun gıbı daha nıcc dcrslcr vaı ( ahıt Kayra ıle 1972 1980 yıllaıı ara sında, paıtı nıeclısınde, C H P gıubunda çok yakm çalışma olanagı bııldum Onunla beraber çalışmak hem çok keyıf Iı hem de çok o£retıcıdır Kavra Arapça harHcrle yazmasını bıldığı ıçın gcrek Merke/ Yonetım Kuıulu ncla, gerekse Bakanlaı Kurıılu toplantısında notlar tu tardı Bu notlardan sonralaıı çok gu/el araştırmalaı çıktı Turan Guneş ın Sıya set Şıırleru kıtabı bunlardan bırısıdıı Kayra son kıtabında Tuık polıtıkaulı£ını anlatması bakımından oldukça keyıtlı olan bır Tuıan Guncş şıırını yınelemı^ Jjoyle kı Halkla butünleşmıştık, kendımı/ tam halk olduk Kendı benlıgımızı yıkıp ycnı baştan halk olduk Şıındı sıra esnafta, onunla butunleşıp Sıyaset alemınde hepımı/ esnaf olcluk Okuyucu, sıvasal hayatımı/ın tukencn ufalan, verımlılıkten uzaklaşan sahnelerı nı bu kıtapta geıcckçı olaıak bulabılıı, 1980 darbesıne gıden yolda yapılan hata ları da gerçckçı olaıak gorebılır Kayra'nın kıtabı sadece bıı anı olayla n kurukuru anlatan bır kronolo|i kıtabı da degıldn Yapıtta duygusal bır mhun derınlıklerınden gelen kulturu de yakala ma olanağı vardır Kayra bu duygularla kıtabına şu satır larla son verıyoı "Anıların hazırlanmasmı bugtınlcıde tamamlavacagım Onlaıı Alı Uguı a ve receğım Bı/ aılecek gıdıp Bodıum'dakı evımızın, avlu bahçesındekı a£açların ve çıçekleıın dunvasına kavuşacağı? Mımo zalar ve saıı sınamekı artık açmış olacak Bugenvıllalar kış uykusundan uyanmış tır Datturalaı /ambak beya/ı kocaman ve gu/el kokulu çıçekleıını seıgılemek ıçın tcmmuz sıcajiını beklıyoılar Çetın bır kış gcçırcn ıhtıyar Bceps de bı/ı bek lıyor Esneyen /aman, dans eden çıçekler sevda kedılerı, ınırıldayan gece kuşlaıı vc mevsıının butıın sorunlaıın ustunden akıp giıieceğı avuııtusıı U/aklaıda Mınerva nın Bavkuşu vc onun hu/unler dolu şaıkısı (s 637) • 1938 KuşağıOlaylar, tnsanlar Anılar/ ( ahıt Kayra/ ( cııı Yayııu ı ıl 6 U s SAYFA 13 "Bır kez konu^ma hazırlayanlar soyle dıklerını ba^kalarına dınlctıyorlar Bu ha hfc alınatak bır rııhsal doyuın de^ıldır Ikıncısı bazıları da eleştırılerını boyle bır toplantıda ortaya atmak fırsatını bulu yoılar Bu da onemlı bır durtu Bu çalışmalar repcrtuvarında ılgınç bır maddemı/ var 1966 F^ylul unde oteden bcıı merak ıttığım ş^u ugursıı/ Sevres SevPB8 Anlaşması ve TC'ye olan inanç CAHİT KAYRA'NIN YAYIMLANAN KİTAPLARI Lİ7manlık konusuyla ilgili kitapları: 1 Tuıkıye'de Serbest Pıyasada Altın Tıcaretı 2 Rasyonel Bır Gumıuk Polıtıkası 3 Dış r ınansman Teknıklerı 4 1 ın kıye nın Gerçek ()demeler Den gesı Tahmınlcıı U^eıınc Duşıını.eler 5 Turk Vergı Sıstemı (Ingılı/te) 6 Orta Doğu Petrollerı 7 Malıye Bakanlıgında Yuksek Kade mc Cıorevlılerının I onksıyonlaıı Araştırmalar: 1 Ilyas Ağa nın Anıları, (Osm.ınlı ta dan Tcreume) 2 l'uıaıı Gunes m Sıyaset "jııılerı 3 Buvuk I^tendının Saıavı (Osmanlı Tanhıyle Ilgılı bır Yapıt) tstanbul kitapları: 1 Islanbul 1 ıarıtaları 2 Lskı tstanbul un Lskı Harıtalaıı 3 Istanbul'da Yokuşlaı ve Merdıvenler 4 Istanbul Mekanlaı ve /amanlar 5 Bebek Mekanlar ve Zamanlaı 6 Kandıllı Vanıko), (^engelkoy Mekanlaı ve Zamanlaı 7 Ikıncı Mahınut un Istanbul'u Oyku kitapları 1 Bodııım Uzcııne (, eşıtlemeler 2 1 da 1 l.mımın kcdıkrı 3 Ronıantık Bıı Kaıga 4 Bodrum Masallaıı