Katalog

Trabzon Bölgesi Halk Musikisi "l'rabzon Bölgesi Halk Musikisine Giriş" yoğun emek ürünü, değerli bir çalışma olarak Trabzon yöresi halk musikisini ilk kez böyle kapsamlı bir şekilde ele almakta. Süleyman Şenel'in kitabı ilgili okuyucu yanında Trabzon yöresi halk musikisi konusunda çalışcak olanlara da yararlı olacaktır sanırız. Genç araştırmacı Süleyman ŞenePi bu çalışmasından dolayı kutlamak gerekiyor. , :,, ,, Dr. MUSTAFA DUMAN rulmuştur. Trabzon yöresinde kııllanılan halk musikisi çalgıları da ayrı bir bölümde incelenmcktcdıı Kitabın üçüncü bölümünde Trabzon yöresi halk musikisi, halk oyunları ve halk edcbiyatı ile ilgili yayınların scçmc kaynakçası verilmektcdir. Ikiyüz elli künyenin yeraldığı bu kaynakça Trabzon halk musikisi konusunda çalışacaklara yardımcı olacaktır. Kitabın "Notalar" bölümünde daha önce tarafımızdan derlenmiş ve Süleyman Şenel tarafından notaya alınmış 9 türkü ve destanın notaları verilmektedir. Kitabın ekler bölümünde ise arsivlerdeki yayınlanmamış yazılı materyalden ve eskiden yayınlanmış fakat bugün artık kolayca ulaşamadığınnz 8 inceleme yazısına yer verili yor. Özellikle yazarı bilinmeyetı "Trabzon Rakıslan" ve Murat Tckin tarafından yazılan "Trabzon'da Oyunlar vc A'dat" başlıklı yazılar önemli belgeleri içermektedir vc ilk kez burada yayımlanmaktadır. Kitapta verilen özgün metinlcrdc yerel sözcüklerc sıkça rastlıyoruz. Derlemelerin yapıldığı zamanın Trabzon yöresi halk ağzını yansıtan bu sözcüklerin bazıları yanlış yazılmış. Özgün metinleri göremediğımiz ıçin yazım yanlış,ı olup olmadıklarını bilcmiyoruz. Kitabın 63. sayfasından birkaç örnek verelim: "tcrcndi" sözcügü "kerentı" olacak, "tırpan " dcmektir. "Faruğum" sözcüöü "feri^um" olacak, "piliç" demektir. "Tellcdi" "terledi", "silumleri" "sil onlari" olacak. Ayrıca Süleyman Şenel'in sıkça kullandığı "gayda" sözcüğü Trabzon yöresinde kullanılmaz. "Kayde" sözcüğü olarak kullanılır ve "fıava" anlamındadır. (Irncğin "horon kaydesi" "horon havası" anlamında kullanılır. Süleyman Şenel kitabında Trabzon'a ge len saz ^airlerinden sözederken Erzurumlu Emrah'ın Trabzon'a gelip gelınediği konu sunun ^upheli olduğıınu yazmaktadır. Bu konudaki duşüncclcrimizi ycni bclgclcrle destekleycrek bir yazı hazırladık. Kıyı Kültiir ve Sanat Dergisi'nde yayınlanacak. Kısaca belirtmek gerckirsc elimizdeki belgelcr Erzurumlu Emrah'ın Trabzon'a gcldiğini göstcrmektedir. Süleyman Şenel kitabında "tsmayılımın Destanı" başlıklı ağıtın metnini verirken bizim, Trabzon yöresindeki destan geleneğini anlatırken verdiğimiz "destan" tanı Süleyman Şenel'den ilginç bir araştıma T rabzon Bölgesi Halk Musikisine Giris, I.T.Ü Sosyal Bilimlcr Enstitüsü Etnomüzikoloji bölümü öğrctim görcvlisi Süleyman Şenel'in yayınlanan ilk kitabı.(l) Özellikle Tiirk halk musikisi konusunda bııgüne kadar yapılan derlcmc çalışmalarını değerlendirip ilgili halk kültürü malzemesinin dökümünü veriyor. Özellikle Trabzon şehir halk musikisini in celiyor. Kitabın birinci bölümünde Darü'l Elhan (tstanbul Devlet Konservatuvarı), Ankara Devlet Konservatuvarı, TRT ve HAGEM (Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü) arşivleri ile bazı özcl arşivlerdcki Trabzon yöresi halk musikisi derlcmc malzcmelcrinin listelerini ve bazılarının da metınlerini bulmaktayız. Şenel özellikle en eski derleme metin lerini yavımlamakla ileride bu konuda çalı şacak olan araştırmacılara malzeme temi ninde kolaylık sağlamıs,tır. Bu bölümü okurken Trabzon halk musikisi konusunda bugünc kadar derlcmc çalışmalarının dışında fazlaca bir şey yapılmadığım da anlıyoruz. Arşiv malzemcsi tozlıı raflarda bu konularda çalışacakları beklemektedir. Şenel bu çalışmayı başlntmıştır. Süleyman Şenel kitabının ikinci bölümünde birinci bölümde ortaya koyduğu arşiv malzemesi üzerinden genel değerlen dirmelere gitmis,tir. Bu bölümde konular şıı başlıklar altında incelcnmcktcdir: "Trabzon Şehir Halk Musikisi", "Erkek Meclislerinde Musiki", Zevk (alem)Kadın Saklama Adeli ve Helva Sohbetleri", Kadın Meclislerındf Musiki", "Âs.ık Musikisi", "Şehir Mııhitine Tasınmıs, Tipik Köy Musikisi", "C.ıvar Yörcfcrdcn Trabzon'a Taşınmış Komşıı Tiırküler", "Trabzon Köy Halk Musikisi Hakkında Birkaç Söz". Bu bölümde ayrıca l'rabzon yöresi halk musikisi m.ucryallcrinin edebi yapı vc özclliklcrı incelenmektedir Derlenen mc tinler biçim ve tür bakımından sınıllandı rılmıştır. Orneğin manzum metinler 5, 7, 8, 11 ve 15 heceli olarak ayrılmıştır. Tür küler de "Atına Türkü", "Takma Türkii" ve "Atıs,ma Türküleri" şekilleriyle ineelen miştir. Ayrıca Trabzon yöresi halk musikisindc ycr alan "Dcstan türü üzcrindc du ltabzon halk musMsi mına değinerek yukarıda adl geçen parçaya "destan" den m esin i n nedeninin yalnızca bir olayı anlatması dcğil metnin uzun cümleler ıçermesi ve olayın uzun uzun hikâye edilmesi olarak göstermektedir. (s. 166) Şenel'in belirtliği dü^ünce en azından Trabzon yörcsi dcstanları için gcçerli değildir. Yıllarca Trabzon yöresi türkü ve dcstanlarını inceleyen bir Kİşi olarak daha önce birkaç yazımızda da anlattığımız gibi Trabzon yöresinde "destan" sözcüğü "olay* ve "betim leme" sözcükleri karşılığı olarak kullanıl maktadır. Türküler, ya da iç kafiyeli uzun anlatımlar savaş, hcyelan, ölüm gibi olayları ya da gczilcn yerler, ycmcklcr, insanların yaş ile ilgili düşüncelerini anlatıyorlarsa bunlara Trabzon yöresinde "destan" adı verilmcktcdir.(2) Trabzon yöresinde böyle olayları anlatan fakat yazarı belli ve tek yapraklar halinde bastırılıp belirli bir ezgi ile okunarak satılan "destanlar" da vardır.(3) Kitapta "ekler" bölümünde verilen "Trabzon'da Ovunlar ve A'dat" başlıklı yazının yazarı Murat LTekinJ hakkında da Süleyman Şenel'in yazdığı bilgilere bazı ekler yapmak istiyoruz. Murat Uraz'ın Arslan Pulathaneli'ye yazdığı 8.12.1977 tarihli mektupta anlattığına göre Murat [Te kin] Murat Uraz'ın kayınbiradcridir. Trabzon Sultanisi [Lisesi] orta kısım "başmuallimi" idi. Murat Tekin 1944 yılında îstanbul'da ölmüştür. Süleyman Şenel Trabzon'a gelen saz şairlerinin adlarını da veriyor. Özellikle 19. yüzyılda çok gclışmiş bir kültür ve ticaret kenti olan Traozon'a gelen saz şairleri çok tur. Şenel'in saydıklarına tspartalı Seyrani, Tokatlı Bedri, Urfalı Serdari, Ardanuçlu I''fkâri, Rüşti ve Adli'yi de eklemeliyiz. Trabzon Bölgesi Halk Musikisine Giriş yoğun emek ürünü, değerli bir calı^ma olarak Trabzon yöresi halk musikisini ilk kez böyle kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Süleyman Şenel'in kitabı ilgili okıı yucu yanında Trabzon yöresi halk musikisi konusunda çalijacak olanlara da yararlı olacaktır. Genç araştırmacı Süleyman Şe nel'i bu çalışmasından dolayı kutluyoruz. Kitabı önemrne yaraşır bir şekilde çok güzel bir baskı ile okura ulaştıran Anadolu Sanat Yayınları sahibi I. Gündağ Kayaoğlu'na da bu hizmcti için tcşckkür ediyoruz. ı (1) Süleyman Şenel, Trabzon Bölgesi Halk Musikisine Giriş, Anadolu Sanat Yavınları, lstanbul, 1994, 297 s. (2) Mustafa Duman, "Trabzon Yöresi Türkü ve Destanlan", Trabzon 87Kültiir ve Sanat Yıllığı, tstanbul, 1987, s. 97 122 (3) Mustafa Duman, "Günümüzde Destan Geleneğini Yaşatan Bir Şair: Çaykaralı A^ık Mustafa Bal', IV. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı ve Yunus Emre Semineri Bildirileri, Eskişchir, 1991, s. 1251 34. Ursula K. LeGuin: "Atuan Mezarları'nın konusu tek kelimeyle söylemek gerekirse cinselliktir. Kitapta bir sürü simge var, tabii ki yazarken bunları bilinçli bir şekilde çözümlemedim; bu simgelerin hepsi cinsel simgeler olarak okunabilir. Daha açık söylemek gerekirse kitabı bir kadının büyümesi olarak okuyabilirsiniz. Temalar, doğum, yeniden doğum, yıkım ve özgürlük." Metis Kdehiviit Di/isi'ıulo Yırdeniz Üçlenıcsi II Edebi yan ye özaMktor ATUAN MEZARLARI Ursula K. LeGuin Çeviren: Çiğdem Erkal Ipek Metis Yayınları CUMHURİYET KİTAP SAYI »70