Katalog

Yenilenlerin verdmi karsılık james C Scott'un "Tahakküm ve Dircniş Sanatlan" ilk kc/ vc yüzeysel bir ijckiklc okunduğunda, resmi tarihin tck yanhlığının vc dengcnin yeniden sağlanması ıhtıyaunın bir kez daha yinclenmesi olarak anlaşılabilir. Ama bu yorıım yanli:} olııı, çunkü Profcsör Scott kendısinden öncc pek a/ kişının gitmeye cesarct cttiği ycrlerc ula^mak ıçin daha deıinlerc dalıyor. Ba/ı söylemler hiçbir /aman tarih kitaplarına girme7ken, hatta pirmcye hiç nıyct ctmc/ken, nazı söylemlcrin bu kitaplara nasıl ulaştıklarını anlamaya çalüsiyot ZYGMUNT BAUMAN hı<,bır zaman se naryolar halını al mayan soylcmler halınc getını Hakım olan vc ıbı olan kars,ı I 1 şıva gclılıklc 1 1 ınde nıaskc takar I 1 \L bu maskclc 1 I1 ancak dığcı t.ı lafın ı/leıııcdığın dcıı uııın oldııkla 11/aman çıkaıular Maske soyltmlı ıının duvnlmava vonclık olduğu kanıusal alan laıda kııllandıklan bu kodduı Bovlclıklc nıaskc tanlıın haııımadtlcsı halınc gchr Bacon'un "tıyatro ıdolu" taııhsel bılıntı ıııı/ı denctlcr Kanıusal salıncdc olııp bı tcnleı kavtledılcn şcvlcrdıı, ama salıncdc olııp bıtcnlcr avnı /amanda tm/lıkle va /ılmı^ bıı senaıyovu i/lcılcr Bu bir go runruler ovunuduı lıeıkes bir oyııncıı dııı btıtıın oyunculaı 10I vapaılar \t hcıkesm dc aynı ykıldc ıol yaptıyını bı lııkı Bu ovumııı sahnc arkasındakı bıı gcr«,cğı gı/lcvcn salt bir goruntu okluğu aıılamına gclmc/ Ne "dana a/ geıçck'tır ne de "gcrccklığın caıpıtılması 'ılır val 111/ca taıklı \c kısmulıı bıı gcıçcktn ama geı<,egııı lanı ııııı dı ^ılılıı Tahakküm ve Direniş Sanatlan MNA1L vardıı Ama kanıusal senaıyodakı rol bolu^urnu (Stottun <,ok ycıındc tornıu lııylc, "kılık dcğiştırmc vc anonımlık 00 ! htıkası") oğıcnılmış d cıslerın sıkıcı DH tckrarından cok, bu savaş cephcsıdır Oruell m sovlcdığıııın tcısınc, yıı/ nadı ren "maskfsc ııygun bıı hal alıı " vc /.ı man /aman kcııdını gostcımcmck clmdc dcğıkhr lktitl.ıt ıhskılcnndc gorunustc sakınımsı/ olan anlaı /avit olanların sovlentıletı, folkloru vc ortnıecclcrı altcına tıt bıı scnaıvo olarak kalcıııc ahıımavı bcklcven gı/lı konuşma' dağınm valııız ca goıuncn tcpcsıdıı A\nı /amanda bu anlar hasımlann sıpcıleııne vapılan akın laulıı karşi tarahn kaıaılılıgınm pratık bıı sınaması ve muhtemel kazançlann sı nırlarına ılı^km .u.ıştıı 11 ılaıdır 1 Ikı taıalııı da kanıusal sen ııyoda ovna dıklaıı lolkı \alnuca ınısıl goıunmtk ıs tcdıkkııııı dcgıl avnı /amanda nasıl go ıunna\ı ba^aı ıbıldıkkıınc daıı /oı ka/a nılan bılgılcıını dc gostenı Bu rollcı aı /ıı ıdılcn ık mıımkıııı olan arasındakı bıı u/la^madırlaı Vc bu lulasmanın koşullan sıııekh değışiı, boylclıkk polıtıkanın hammaddesını tahakküm lchınc vc aley hmc vuıutulcıı polıtık ıııucadclcnın dılc gctııılmeycn gundemını sağlarlai Scot nıınların "avnı zamaııda, diıcnış ılışkılcrı" okluklaıını bı?c suıcklı hatnlatıyor \ lakım olanlaı olguları gı/lcme yonunde Direniş ilişkileri T aııhın lıcı /aman kazananlaı taı.ı hıulan ya7ilma eğılımındc oldııgu (ya da daha doğrusu yal nı/ca onlaıııı oykııleıının tarıhe donuşmc şansına sahıp olduğıı) bıından boylc saçma bıı oneıme clıı, ve yemlenlerın vc bastırılanla ıın boğıılan sesleıını ışıtılcbılır lıalc getırmek ıçın u/uıı /amandır gomulu kalmış oykulcıın to/lart ııııı alınması akademık tanhçilenn oclullu başarısı halınt gclmıştır Yalnızca taııhçıleı clc dcğıl, ycnılenlcrın vc bastnJanlann soyıın dan gcknler atalatmm teısıne sessı/ kalmaya nıyctlı değılleı ve şnııdı sesleıını duyurmanın aıaç latına sahıpleı Şımdı atalanntn scssı/lığını kcndı sesleııyle cloldu labılırlcr, bı/c ışçı sıııın tarılıını sıvahlaıın tarıhını, fcmınıst tarılıı, yenı ulıısların eskı tarıhını vcrebı lırler Kıışkusu/ bu tııı yenıdcn ya/malaı başarılı olabılııse, ancak şu tlkeyı tcyıt cdcılcr bastııılanla ıın kendı oykulcrını tanlı duzeyı ne vükseltebılmclerı ıçın, artık oıı ların bastntlmıyor olmaları gcre kır |amcs ( Scott'un Talıakkunı ve Dııenış Sanatları ılk kez ve yuzcy scl bir şekıkle okunduğunda, res ıın taıılıııı tck yanlılığının vc dcngcnın yenıdcn sağlanması ıhtıyacı nın bir kc/ daha ymclenmesı ola ıak aıılaşılabılır Ama bu yorıım yanlış olııı, çunkıı Pıofesor Scott kendısinden once pek .1/ kişının gıtmeye cesarct ettığı yeıkıe ıılas, mak ıçın daha dermlerc dalıyoı Ba/ı soylemleı hıçbır /aman tatıh kıtap larıııa gııme/ken hatta gırmeyc hıç nıyet ctme/ken, ba/ı soylemleı 11 bu kitaplara 1 nasıl uhiijtıklaı 1111 anlamaya çalışiyor Aıaştııdığı mckanı/ma gııçlu olana so7 hakkı veren ve /ayıf olanı susturan bu nıekanızma*leğıl, o taııhı, ortava koydıı öıı olçude gı/lcyen aldatict bir goruntu halme gctırcn, pck a/ aıaştnılmış ve ta nımlanmamış başka bir mekanızmayı an yor Bu dığcı mckanı/ma da scçıcıdır, ama e/ılenltnn soylemleı ınc yonelık ol dııgıı kadaı, gtıclu olanlaı 11 soylemlerı 1 ue yonelık olarak cla seçıcıdıı Talıakkunı vc baskmın 'kanıusal senaryolan'nı 011c çıkarıı ve gcıı kalan heı şeyı 'gızlı senaryolar' ya da sosyoloıı bılgısme salııp {'07 lenıcileıın kavrayısjı vc aıaştumacı go ıusjeıının yardımlanyla açığa çıkmadıkça SAYI 301 Hakını olanlatın rolıı smırsız f»u<, \c lyılıkscvcılıktıı Bıı gcıı adımı bılc nazık Tabi olanların rolü bir lyı nıyct cdınıı olaıak gosteımek vc sapasağlam ayakta durma kapasıtelerın dcn kmısenın kusjkulanmamasııu sağla mak onlar itiıı ıhtıyath vc guvcnll bir lıa rckcttır Tabı olanlaı m rolıı bir rıza vc ıtaat roludur, yalnuca ıtaatkar gorıınmclerı yetmez, aynı /amanda co^kulu bıı se kıide ıtaatlı davranmalan gcıckır, (,unku dık bir bas kolayca c/ılcbılır (buyuk ba bamin dcdığı gıbı "asla yukaıı doğru tu kurnıc, kendı suratına duı ) cı' 1 ') Ama c^ıtbi/ kaısilasnıa ntuclı canlandıı ıldık tan sonıa, ıkı tarar c\.\, /aptcdılmısı olan dlğcr duygulannı ıtadc etnuktc o/gııı ol ıluğu ktndı sığınağma doneı nakım olanlaı ı«,ın horgoru vc kendı ıstcklerınc du^kunluk, tabı olanlar ıcln alay ve kın Kanıusal boylemlcı gıbı bıı "ozcl" soy lemlcrın dc kendı kodl.111 ve uzlaşımlaıı kı çılgınca çabalarında başarılı oldııkla rında bılc bu hep boyledıı Dırcnıs ta hakkııındekı bir catlak değıkhr, tanak kıım de dırcnı^ın ımha.sı degıldır Onlar yapısık ıkı/ler gıbıdırler Scoll te/ıııı u/laşma7 bir şekılde vc amansı/bu gu(,lc savıınuyor ()nunbakış açısından toplunısal bılımın bırtok standart yanılsamasıni gormck kolay aldat ına vc aldatılnıanın toplumsal du/cnın koijiılu olduğunu savunan unlu "hakım ıdcolo|i' tc/i, V'i da hcrkcs hangı dcğeıle ıe salııp olnıanm uygun olduğu konu sııiKİ.ı anl.ıştıgı vc vonctıalı.ıın bu dcğer lcrc ıvı hı/mct cttıklcrım kabııl ctlığı ıgn toplumun bu aıaıia tluıduğunda ısraı cdcn (Wlııggıslı) "ıncsıuıyet" aıgıımanı Standart ama yanlış olaıı lıaşk.ı ınaın,laı da buıada mtelcmcye alınıyor vc oıtme cclcnnc ıliijkın ıııcc tetkıklcnne (kâr vc ışsı/lık artışı aıılamına gcldığı /aman "rasyonalı/sasyon" ya dd yoksul lıam nıadde ıııetıcılerınm daha da yoksullaş tıkları zaman kullanıldığında \lvcnsli tı carct koşulları"), va L\A polıtık kılık de ğıştıınıc aradarına ve bıçımlcımc ılı^kın ıncelemesme veya dırenıs, araclan olaıak ortodoks olmavan altkulturlcıc ılışkın analı/ınc bakınız Scott'un aıgıımanı, bu yutet altına koydıığu bııı,ok dııııımla vc ııslubunun canlılığı vc ıenklılığıvk* son dcıctc ıkna cdici Scott'un kcndı soylc mının sosvolojının 'ıcsmı" soylcmı tara tından normal olaıak gı/lcncn suıaıyo nun bir ırşası vc bu luı gı/lı saı.ııvolaıın hıle retorığıvle kaışılastıı ıldıklaı ınıla ne kadaı /engıtı ve buvulcyıcı olduklaı 111 111 bir orncğı olduğunu sovlcimktcn kcndı ını alamıyoıum Antak veıdığı bııtım zevkleıe karşın ınsan kıtabı clındcn buaktığıuda bıı tat mıns.ızlık dııygusu hıssedıyor Scott "kamusal scnarvolar" ağını tamamen yırtmıyor orneğın tahakkıımıın tek boyutlııkı ğu va da "u/gısellığı" mıtındcn avrılnıı yoı gıbı goıunuvoı Scott'a gorc kamıısal ya da ozcl sovlcmm duvulabıldığı 'soy lcmscl alanlar", yonctcnlcı ve yonctılen ler aıasinda ycr alan ve aıalaııııdakı me sak'vle olcıılen tek bıı çızgı boyunca veı leştırılııkı lalıakkunı ve tlırcnıi; aıtık bırbırknnı dı^lavıa dcgılleulıı ama ta hakkum cdcn vc cdılcıı sınıHaı bırbırlc ııııı dışlavuıdırlaı Scott'un veısıvonuıula oıtulıı kalmaya dcvaın cdcn, ıktıdarın ic sel çoğulluğu vt tahakkıımıın bovutlaıı dır (tekel ar/ulayan tıını guçlcr taıafın dan şıddctlc ıtuaz cdılcıı ama hıc, bir /a man gerçektcn yok cdılcmcveıı bıı ıkı ııım) Kamus.il olarak oynanan lollcı hıı, bıı zaman tek bir lesmı vcrsıyonla vazıl ıııazlctı, pck a/ı bırbırıylc uyusa bıhr olan bır(,ok basınta tabı dırler Kamu onundc, bıı polıtı kacı ov vcrenlerınc ıol vapıııak zonımladir, ama aynı /amanda nartiMiıc paılamentodakı meslcktaşlaıına ııkala va da kultıır suz ınedva mensuplanna hatta yabancı mcslcktaşlarına da ıol yapıııak /oıundadıı, daha da kotusu ı/levıa bolumlenndcn hıçbırı homo|cn vc bırleşık dc ğıldır bırı ıçın vem olabılcn bir şey dığcılcıı ıcın 7chır olabıln Aynı scv Scott ıın aşın nct ,\vtı mının dığcı vanındakıleı ıçın de gcçcrlıdır Ustababi pattona kar gç l kp dk b M ıtaat rolunu çok sadık bu ^e kılde oynarsa isçıler ustundc pek Ai etkıye samp olabılır, ça vuş da otorıtcr subaylara hıç bir zaman baş kaldtıma/sa askerle rının arasında ışlcrı 1yı gıtınez Heı rol bir çatışmalı bcklcntılcr yığınıdıı ve heı gosterı gcncllık lc bırbıılcrıylc arasi açık olan bırcok ı/lcyicı taratıncıan dık katlc i7İenır Ba/ıları rarafından "gcç mo dcın ", ba/ıları tarafından "post modcrn " olaıak ıutelenen, ıkı bolumlıı tahakkıım semasının teorık ve pratık olarak yıkılması sonııcunda otorıtelerın çoğullu ğunun ıstemeye ıstemcvc de ol sa kabııl cdıldığı vc hıçbn oto ııtcnın tek, dışlayıcı bir hakımı yctı ar/ıı ctmcdığı gunumıı/de, Scott'un modclmdc bıı tııı du/eltmcler yapılması ozellıklc geıcklı go goıunuyoı "Cıerçek" ıle "taklıt" arasında ç akı avırım k l l du/enın koıunnıa çı/gısı artık toplumsal d i>ı lçm hayatı oııemdc gorulnıııyor Bu durumda, kanıusal olan ve kanıusal olmayan "scnaıyolar" avnnıı lıâlâ Scott ıın ılerı surduğu kadar geıcklı ını acaba^ Heı şcvden onemlısı, bu ayrıın çı/gısı lıâ la ıkna cdıcı bıı şckıldc çı/ılcbılır m ı J Bunlar Scott'un kayda degeı, kata açıcı kıtabınm ılham ettığı ama geıçekten de vu/leşmedığı sorulaı • Çcı> Mıırat kuıdJıigft Polıtıcs aml Soacil StuJn \/l')')1 Tahakküm ve Dircniş Sanatlan/ / ( Sioll/ Çı v Alcr Turkir/ Avnn/ı \<ı\nı ları SAYFA 9 CUMHURİYET KİTAP