Katalog

mik güçte yatan 'Ben'i, 'Ben'de yatan tanrısal ilkeyi bulmaya çalışır; 'anima/ animus' figürlerinin ve iyiyi de kötüyü de içinde barındıran Tann Abraxas'ın psikoloji ile aydınlanmış gizeminde yol alır; dipsiz düşlerin derinliklerinde 'Özben'le bütünleşir. Mistisizm ve bilimin alışılmadık bir biçimde birlikte varlık sürdürdüğü bu ortamda 'yazgısını gerçekleştirmeyi' öğrenir Hesse. 'Biyolojik' bir yazgı kavramıdır bu; insanın, taşıdığı genlerle biçimlenmiş olan kişiliğini aydınlık olduğu kadar karanlık yönleriyle de 'olduğu gibi' benimseyip, onu yaşamayı öğrenmesi demektir. Hesse'nin bu varoluş anlayışı, bu biyolojik 'yazgı'nın 'özgürce' gerçekleştirilmesine dayanır.İçlerinde "Hermann Lauscher", "Demian", "Siddhartha", "Bozkırkurdu", "Narziss ve Goldmund" ve "Boncuk Oyunu"nun da bulunduğu tüm yapıtlan, Hesse'nin kendini gerçekleştirme yolunda yaptığı iç dünya yolculuklarının kurmaca düzlemdeki yansımalarıdır. Hesse, toplum/birey ve akıl/duygu karşıdıklarının kutupları arasında yaşadığı gitgelde, "sevgi, güzellik ve düzenin egemen olduğu" bir yaşam arayışı içindedir. Bu arayış, "Boncuk Oyunu"ndaki müzik öğretmeninin şu sözleriyle örtüşür: "Benim yaşamım (...) bir aşamadan diğerine yapılan bir Üerleyiştir; ulaşılan her basamak, bir üste geçiş için bir ara basamaktıryalnızca." Hesse'nin otuzlu yılların karanlık ortamında kaleme aldığı "Doğu'ya Yolculuk" adlı anlatısı da, madde egemenliğinin doruklaştığı, barbarlığın/kaba gücün soluk almayı olanaksız kıldığı bir dünyadan kaçan 'birey'in yaptığı soyut yolculuğu öyküler. İç dünyanın derinliklerindeki 'Ben'e ve toplumda bir süredir gündemden kaldırılmış olan tinsel değerlerin soyut ülkesine yapılan bir yolculuktur bu. Bir yandan, o günün kendi deyişiyle bir "akıl hastanesine" dönüşmüş dünyasından kaçıştır "Doğu'ya Yolculuk". Zaman ve uzam sınırlarının yok olduğu bir ortamda, seçkin insanların yarattığı evrensel değerler ve yapıtların birlikte var olduğu bir yere, "Doğu'ya bu ışık ülkesine" (s. 13) doğruyol alırgezginler. Bu ütopik ülke, ibreyi, yozlaşmanın karanhğından, estetize edilmiş bir yaşam biçiminin aydınlığına çevirebilecek güçteki seçkin insanların ülkesidir. Nietzsche'ye göre, hayvandan bir gömlek üstte olan insanın gerçek insana, yani 'üstün insana' dönüştüğü yerdir; ya da Buket Uzuner'in balık izlerinin peşindeki insanlarının ülkesidir burasi; normalliğin yozlukla eşdeğerli olduğu bir dünyada, ancak sıradışında soluk alabilen, özgün ve yaratıcı insanların düşsel ülkesi... Belki de 'îslam C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 203 Tasavvufundak tutumlarından i 'insanı kâbiridir. Onun mil'in ulaştığı yaşam ilkesi ve yerdir orası, ya yazınsal yaklaşıda kozmik felse mının ortak fenin UFO'larla paydasını, tüm dolu uzayında, disiplinlere eşit gelişmiş insanla yaklaşan ironirı barındıran üst nin anlam içeriboyutta bir geğinde bulmak zegen... mümkündür. "Trenler, bu"Doğu'ya Yolharlı gemiler, culuk" aynı zatelgraflar, otomanda, yazarın mobiller, uçakiçinde yaşadığı lar ve bunun gisomut gerçeklik bi daha bir sürü ile yarattığı kurbeylik ulaşım ve maca gerçeklik iletişim aracına düzlemi arasınsırt çevirerek daki sınırları gerçekleştirilen" 'romantik iro(s. 7) bu yolcuni'nin de oyun lukta "para, sayı alanıdır. Anlatıve zamanla aklıda yazma eylenı bozmuş bir mini çok boyutdünyadan kaylu sorgular Hesnaklanıp yaşamı se. Mistik bir içeriğinden soevrende kendiyutlayan hiçbir ni arayan birearaç ve donanımdan yararlanma yoluyin gerçeğini sözcüklere nasıl sığdırana gi(dilmemiştir)" (s. 13). Çeşitli zacaktır, "nasıl yapıp da Doğu yolculumanlar ve uzamlar içinde yol alır kafiğu( nu) bir öykü kisvesine bürüyüp sule. Kimi kez Ortaçağ'da ya da Altınnabilecekti(r) okurlara?" (s. 38) Çünçağ'da konaklar Doğu yolcuları, kimi kü "sözcüklergizli anlamı ele geçirmekez onuncu yüzyılda geceler, İtalya ya ye elverişli değildir, her zaman biraz da İsviçre'de ilerlerler, kilise babalarıdeğişik gösterirler bu anlamı, biraz na, sonra perilere konuk olurlar. Yolçarpıtır, biraz aptalca bir kimlikle doculardan biri Tao adlı hazineyi ele genatırlar" (s. 8). Aşkın bir gerçeği dil çirmeyi amaçlamaktadır, biri Muhamaracılığıyla yansıtmaya çalışan her samed'in tabutunu ^ ^ ^ ^ natçı gibi, Hesse görmek istemektede kuşkucudur didir, bir diğeri ise Anlatı kişilerini, yoz bir dış le yaklaşımında. doğaüstü güçlerle Teke tek yansıtıldünyadan, soyut bir donatılmış Kundaması mümkün ollini adlı yılanın petinselliğe doğru yolculuğa mayan soyut gerşindedir. Gerçek çekliğin en iyi aktaçıkaran Hesse, her şeye ve gerçekdışı, sorımının ise, ancak karşın bir fildişi kule sakini mut yaşam ve kurdüşsel düzlemde maca birbirinin değildir. Kahramanlarının, kurmaca aracılığı içinde yumaklaşkendilerini gerçekleştirme ile olabileceğinin mış, tüm sınırlar büincindedir. yolunda ışığın ülkesine erimiş yok olmuşHermann Hesse'yi tur Hesse'nin anlaen iyi anlatanların doğru sürdürdükleri bu tısında. da, yinc kendisinin yolculuk, özde bireysel yarattığı düşsel Romantik anlatı düzlemde yapılmış bir kahramanlar oldugeleneğinin tüm izğunu bilir. Bunun lerini taşır "Dodevrim özelliği taşır için de, bilge Siddğu'ya Yolculuk". Hesse'ye göre. hartha, "şair dosHesse gerçeğini hiçbir kalıbın için^»««••^ "~~~™~"~~"™" tum" dediği Lade tutsak kılmaz. Simgenin, çok yonlü uscher ve ressam Klingsor ile diğerleri anlam çağrıştırma özelliğinden yararDoğu'ya, "ev(lerine), hep ev(lerine)" lanır; "dar sınırlarla çevrilmiş gerçeğin (s. 13) giden yolcular arasındadırlar; o bunaltıcı yavanlıklarını" (s. 27) bi ellerinde ise bir başka düş gezgininin, çim öğeleri aracılığıyla yok etmeyi deDon Kişot'un, eylemlerinden söz eden ner. İroni, bu yolda kullandığı ana ankitabı kutsal kitap olarak taşırlar. latım aracılığıyla yok etmeyi dener. Anlatının gizemli yolculuğu, "kendi troni, bu yolda kullandığı ana anlatım kendi'ni) arıtıp yüceltmeyi" (s. 62) ya şam amacı yapan kişiler için gizli bir 'cemiyet' tarafından düzenlenmiştir. Hesse'nin başyapıtı "Das Glasperlenspiel"deki (1943) bu yıl "Boncuk Oyunu" adıyla dilimizde yayımlandı, işlevi yalni2ca kültür değerlerini korumak ve geliştirmek olan seçkinler grubunun bir öncüsüdür bu cemiyet. însanlığın tüm varoluşu süresince oluşturduğu süzme değerler bu cemiyetin, henüzbilgisayarınolmadığıbir çağda bilgisayarı anımsatan bir sistemle çalışan arşivinde depolanırlar. Bu gizemli arşiv gerçekdışı öğelerle doludur; belki de titreşimlerle uzayda sonsuzlaşmış bir tür 'akaşa' kayıtlarıdır bunlar. Cemiyetin başkanı Leo, bu ruhsal gelişme yolculuğu sırasında varılması amaçlanan üstün özellikleri benliğinde toplamıştır. Tüm bağımlılıklarından arınmıştır Leo; uşak olup hizmet verirken de, efendi olup buyururken de aynı özü yansıtır, esneklik ve neşeyle doluş taşmaktadır" (s. 52). "Yaşam, güzel ve mutluysa bir oyundur", der Leo. "Elbet oyundan başka akla gelebilecek her şeye dönüştürülebilir, bir görev, bir savaş ya da bir hapishane yapılabilir örneğin, ama bu onu daha sevimli kılmaz." (s. 57) Uzakdoğu'nun bilge öğretileri, tek tanrılı dinler, Jung'un psikanalizi, insanın kendi 'özben'ine yaptığı yolculuk ya da tüm bunların bileşkesi olan Hesse'nin Doğu'ya yolculuğu, hepsi özde tek bir amaca yöneliktir: 'Yaşamı bilgece yaşamayı öğrenmek'. Bu bilge yaşam yolculuğunda amaç, yolculuğun kendisidir. Montesquieu'nün Tao düşüncesinden izler taşıyan özdeyişiyle vurgulayacak olursak, "mutluluk, varılacak bir istasyon değil, bir yolculuk biçimidir"burada. Anlatı kişilerini, yoz bir dış dünyadan, soyut bir tinselliğe doğru yolculuğa çıkaran Hesse, her şeye karşın bir fildişi kule sakini değildir. Kahramanlarının, kendilerini gerçekleştirme yolunda ışığın ülkesine doğru sürdürdükleri bu yolculuk, özde bireysel düzlemde yapılmış bir devrim özelliği taşır Hesse'ye göre. "Marx dünyayı değiştirmek istiyor, bense yalnız başına insanı", der, "Marx kidelere sesleniyor, bense bireye". Belki de, üstün değerlerle biçirnlenmiş Doğu yolcularının sayısı ne denli artarsa, yozluklar da o denli azalacaktır toplumda. Belki de o zaman "ışığın ülkesi"ne dönüşecektir dünya. Kâmuran Şipal'in güzel çevirisiyle dilimize kazandırılan "Doğu'ya Yolculuk", Hesse'nin kendisini en iyi anlatan yapıtlarından, yazın estetiğinin ise süzme ürünlerinden biri. • Doğu'ya Yolculuk /Hermann Hesse I Çev: Kâmuran Şıpal IAFA Yaytnlan I SAYFA 11