Katalog

2EHRA IPSIROGLU "Kim Takar Salatalık Kralım"ya da... ıradan bir aile düşünün. Ctyle bir aile ki, babanın astığı astık, kestiği kestiktir; katıdır, somurtkandır, baskıcıdır, her şeyin buyurduğu gibi olmasını, herkesin kendisine kayıtsız şartsız boyun eğmesini ister; tam anlamıyla ailenin "reis"i olan bir baba. Ama günün birinde babanın bu mutlak otoritesini yerle bir edecek tuhaf bir yaratık çıkagelir: Salatalık kralı... Islak, kaygan, çirkin, garip bir yaratık; ama ışte babadan da baskıcı, babadan da otoriter... Şimdi kimdir aijenin "reis"i baba mı, yoksa salatalık kralı mı? S Otopiter eğitime hayır! Ünlü çocuk yazarı Hse Nöstlinger en iyi çocuk kitabı ödülünü almış bu sevimli kitabında, düşsel bir gerçekçilik yaratarak ataerkil aile düzenine eleştiri getiriyor. Bu bakımdan da yalnız çocukların değil, büyüklerin de seve seve okuyabilecekleri ve çok şey öğrenecekleri bir kitap. sevgisizlik ve iletişimsizlik, evde gizlenen ve giderek büyüyen bir ölü simgesiyle verilir. Oyunun sonunda binbir güçlükle pencereden dışarı atılan ölünün şişip bir balon biçimine girdiğini, oyunun baş kişisi Amedee'nin de ona takılarak gözden yittiğini görürüz. Karabasan, bir masala dönüşür, yeni bir başlama umudu uyandıran bir düşe.. "Kim Takar Salatalık Kralı"nda ise babanın aile içindeki baskısı ve otoritesi, salatalık kralının iğrenç kişiliğinde simgeleşiyor. Aile salatalık kralından kurtulduğu anda, her şey yoluna giriyor.Bir başka koşutluğu ünlü Fransız yazarı Alfred Jarry'nin 18%'da yazdığı ve bizde 1989'da "Üzbik Baba" adı altında Dostlar Tiyatrosu'nda sahnelenen "Kral Übü'sü veriyor. Tıpkı salatalıkkralı gibi Übü de armut biçimi kafası, doymak bilmeyen gözleri, faraş gibi ağızı, koca göbeğiyle kelimenin tam anlamıyla çirkin biri; yeme içme, para ve iktidar tııtkusundan başka bir şey görmeyen ilkel bir yaratık, önüne ne geçerse silip süpüren bir diktatör. Jarry insan varlığının gülünçlüğünü ve çirkinliğini gösteriyor bu tiple. Amacı kara mizah yoluyla eleştiridir. Nöstlinger de bu yapıtında faniezi ve gülmeceye başvurarak otoriter bir anlayışın çirkinliğini, aynı zamanda da kofluğunu gözler önüne seriyor. Böylece bir çocuk kilabının yumuşaklığı, sıcaklığı ve sevecenliği içinde yaşadığımız gerçekleri sorguluyor. Bu açıdan kitabın hem eleştirel, hem de estetik niteliğı nindeyüksek olduğu söylenebilir. "Kim Takar Salatalık Kralı" biçimsel açıdan çağdaş yazın anlayışını dile getirirken, içeriksel açıdan klasik yazına da göndermeler yapıyor. Sözgelimi Moliere'in bizde çok iyi tanınan ünlü komedyası "Tartuffe"de, bir din düzenbazının elinde oyuncak olan, bu nedenle de ailesine inanılmaz baskılar yapan varlıklı ve soylu bir adam, ailenin tepkisi sonucu binbir güçlükle gerçekleri görür ve akıllanır, tıpkı "Kim Takar Salatalık Kralı" gibi, "Tartuffe"de mutlu bir sonla biter. Dolandırıcı Tartuffe de tıpkı salatalık kralı gibi gülünçtür. Tehlikeli olan Tartuffe ya da salatalık kralı değil, Tartuffe'leri ya da salatalık krallarını yaratanlardır. Onlar değişmedikçe, salatalık kralları da varlıklarını sürdüreceklerdir. • Kim Takar Salatalık Kralını / Christine Nöstlinger I Çev Selabattin Dilıduzgün I Düzlem Yaytnlan /136s . C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 8 4 Ünlü çocuk yazarı Ilse Nöstlinger en iyi çocuk kitabı ödülünü almış bu sevimli kitabında, düşsel bir gerçekçilik yaratarak ataerkil aUe düzenine eleştiri getiriyor. Bu bakımdan da yalnız çocukların değil, büyüklerin de seve seveokuyabilecekleri ve çok şey öğrenccekleri bir kitap. Salatalık kralı birden çıkageldiğinde, doğal olan, babanın rakibine bir tepki göstermesidir. Oysa tepkiyi gösteren anne olur, büyük baba olur ve özellikle de çocuklar olur. Baba ise bayılır salatalık kralına, öyle ki onu hep el bebek gül bebek tutar, sever ve besler, dahası geceleyin yatağa bile sarmaş dolaş onunla girer. Ancak çocukların sistemli karşı çıkışları ve salatalık kralına karşı yılmayan savaşımlarının sonucu sa latalık kralı kovulur ve her şey tatlıya bağlanır. Henı de tam anlamıyla tatlıya bağlanır, çünkü baba, birbirini izleyen şaşırtıcı ve tuhaf olaylar sonucu salatalık kralının içyüziinü göriir ve değişir. Bu da tüm aile bireylerinin eşit haklara sahip olduğu demokratik bir düzenin sağlanmasının temel koşuludur. Baba salatalık kralına neden karşı çıkamaz? Onunla özdeşleştiği, onu kendisi gibi gördüğü için mi, yoksa ondan korktuğundan mı? Yoksa her ikisi de mi? Nöstlinger, otoriter yapıda bir insanın, otorite karşısında nasıl kolaylıkla yenik düşebileceğini gösterir bize. Oysa çocuklar salatalık kralının sabun köpüğü gibi olduğunu daha ilk anda bulgularlar, ona karşı çıkmak hiç ama hiç de güç değildir. "Kim Takar Salatalık Kralı"nın fantastik yönü, kitapta güldürü öğelerinin ağırlık kazanmasıSAYFA 16 na yul açıyor. Güldürünün burada otoriteyi ve baskıyı alaya alma olarak, hem uyarıcı ve eleştirel, hem de rahatlatıcı bir işlevi olduğunu görüyoruz. Feodal aile ilişkilerinin ve otoriter ve baskıcı bir eğitim anlayışının geçerli olduğu toplumumuzda, "Kim Takar Salatalık Kralı" neredeyse devrimci bir boyut kazanıyor. Fantastik bir kitap, bu.bakımdan sözgelimi bizde çok sevilerek okunan ve filmi gösterüen "ölü Ozanlar Derneği" gibi kışkırtıcı değil ama en az onun kadar uyarıcı, aydınlatıcı ve düşündürücü. Küçük okuyucuların yalnız eleştirel düşünme yetilerini geliştirmekle kalmıyor, aynı zamanda onların kendilerine güvenmelerini sağhyor. Çünkü çözümü bulan baba değil çocuklar oluyor, başka de yişle çözüm otoriter aile düzeninin yıkılmasıyla bulunuyor. "Kim Takar Salatalık Kralı" eleştirel düşünmeyi geliştirici, rahatlatıcı ve eğlendirici yönleriyle, dokuz yaşın ötesinde her yaş grubuna önerilebilecek önemli bir çocuk başyapıtı. Yazınsal Gönderme Alanları Kitabı yalnız çocukların değil, yetişkinlerin gözünde de çekici kılan, fantastik ve simgesel boyutudur. Bu açıdan "Kim Takar Salatalık Kralı" çağdaş bazı yazın akımlanna göndermeler yapıyor. Söîgelimidüşgücüvekurmacayı eleştiri aracı olarak kullanan uyumsuz tiyatro yazarlarından Eugene Ionesco'nun "Amedee Ya da Nasıl Başa Çıkılır Onunla" adlı yapıtında (Düzlem Yay ınları 1990), aile içindeki