Katalog

Biraz daha Shakespeare AVŞE NİHAL AKBULUT İlk kez Turkçe'ye çevirilen oyunlarıyla yeniâen gündemde. a/ınımı/da Tan/ımattan bu yanalıepsuıegclmış olan Sha kespeaıc ç,cvırısı etkınlığının son gunlerde buvıık olçude hı/ ka/andığmı goruyoru/ Ustelık bıı nıtelık değtsıklıgıne de ugramı^ Kımı (nıınların ı!k ke/ vapılan (,evırılerı su nuluvoı okura 1992 sonu ve 1993 bası tarıhlı yenıden basımlar, orneğın, Ad.ım Yayınlan'ndan Retna Moran (,IAIIINI III Rıchard, >. an Yucel c,evırı sı Bahar Noktası, M 1 B Yayınla ıı rulan Nurcttın Sevın <,evırısı Venedık facın, Rem/ı Kıtabevı'nden Oz denuı Nutku ı,evırısı Kral Lear ıle Yetcr kı Sonu lyı ülsun, Bulent Bo/kuıt sevırısı Venedık lacırı ıle IV Henry bır vana, Adam Yaunları'ndan Can Yucel ç,evırısı Hamlct, Yapı Kredı Ya vınlarf nın onemlı atılımı Kâzım Ta$ kent Klasık Y tpıtl.ıt Dı/ısı kapsamın da yayıııılanan M I laınıt Çalıskan çe vııısi II Rıchard ık vıııc a>nıyayınevı nını yenı dızısı Ya^ayan Drama'da okura sunulan Hamdı koç, c,cvırısı Perıcles, ya/arın bu ovuıılarının dılımı/c ılk ke/ k.vandıt ılan sevırılerı I ıyatro ya da so/u edılen vcnı dızı nın sec,tığı adla sovlersek drama, Cevat (, apan'ın Değışen 1 lyatro'da belırttığı Y Shakespeare çevırı etkınlığının son gunlerde buyuk ölçüde hız kazandığı goruluyor. Bu tür (jevirı girışımlcrinın saptadıkları amaçlara ulaşmasını, bır yandan okuru yoğun bir okuma edımıne ozendirırken, ote yandan, seyırcı ve oyuncu ıçın gösterı olanaklarını da çoğaltmasını dılıyoruz konus,ma vc eyleme dayanan bır gosterı sanaııdır Bu sanat tu nınun gerçeJdeşebılniLsı ı<,ın ya/ılı oy unun bır yonetmenın vorumuy la sahneye konması oyuncuların dcğı^ık kıijilen canlandırması ve va/arın anlanıını cn yttkın bıçım de aktarmak i(,ın dckor, gıysı ve ı^ık gıbı vardımtı ogelerdcn yararl.ınılarak seyircılere sıınıılma&ı gerekır (1992 11 12) Bu luı un çok vonİLiluğu, bırbırınden ı,ok degı^ık auıa bu \ andan da bırbirı nıbııııınlfyıtıolgularııı bır bıre^ımıol masından kaynaklanıvor Ayırdcdıcı ıkı o/ellrğı ıse konıı^ma ve eylem tlk adınıda o\un va/arından beklcnen gundelık evlemı ele alıp voğurma&ı, sL^ııifsı avıklaması sııava koyup ge lı^uımcsı A\ııı ı^lenıler oyun dJı ıçın dc gc(,crlı Bu yıızden, oyundakı ko nıı^maların gundclık konu^malar yerı IIL dramatık konu^ma so/u" olması gtitkı\cır K.ısatası, orneğın Shakespeare oku ru ya da seyırcısı Elı/abeth Devrının ekını, dunsa goruşu, yazını, yazınsal u/laşımları dıl kullanımı ıle yu/ yuze SAYFA 10 Ancak, Shakespeare okuru, bu gıındelık gerçeklık ı^ınden Shakespeare'ın uyun ya/art kımlığıyle seçıp, ayıkladı ğı, vurgulayıp one (,ıkardıklarıyla karşı kar^ıya Ya/arın yoğurduğu, kendınce bıçımledığı dılı (.ozmesı gerekıyor se yırcının O devırde bır geçış donemı ya da olağandışı bır devıngenlık yaşa >an dılı ya/ar yerleşık kalıplaıın otesı ne geçerek kullanıyor Cevat Çapan ^oyledıyor, "Shakespeare'ın çağdaşla rına olan ustunluğu, bır bakıma, koşukla duzyazı arasında sağladığı bu verımlı ışbırlığıne dayanır " (1992^7) Öte yandan, konularını da yazınsal olsun, sıyasal olsun kendı amacı doğrul tusunda sec,ıyor ve bıçımlıyor Orne ğın Mına Urgan'ın Shakespeare adlı yapıtında belırtrığı gıbı "Elı/abeth ça ğında Rıchard Il'ye duyulan merak, oyunun edebıyat olarak değerınden fa/!a, burada ele alınan konunun, Sha kespeare'ın o,ağdaşlarını ayrıca ılgılendırmesınden gelır " (1973 2234) II. Rıchard çevırısının onso/unde ıse Ha mıt Çalı^kan Shakespeare'ın, "Ingıltc re tarıhını kibmen değıştırıp, kısmen de kendı ama(,laıına uygıın bu bi(,ım de yorumlayıp destekle(yen)" ıkı ta rıhçıden Hall ve Holınshed'den varar landığınıbelırtıyor (1992 8) Tıyatro turunun ayırdedıcı o/ellıkle rı veol(,unlerı yanısıra Elızabeth Devrı tıyatro u/laiimları, bu devıın duijunce yapısı, Shakespeare gıbı, bır yandan bu kuralları ve bağlayacı etkenlerı go /etırken ote yandan da bııeysel karar larıyla seyırcının nab/ını elınde lutma yı büen bıryazarın dıl kullanımı sozko nıısu olduğunda, ortaya çıkan ıısta ı^ı urunıı okumak, anlamak, ^evırmek yorumlamak, sahnçye koymak baslı başmabırs>orun Çcvınnenın bu gorunum ıcındekı konumu a> nanın ott > anına g<<,uı oy ku kahramanınkını andırı^or Çcvır men Harıkalar ulkesınde O/gun va pıtın alımlanması ve yansıtılması sıra sinda her a^amada okıııun ovuntu nun, yonetmenın ve seyırcının pavla:; tığı konum ve sorunlar yurr.agı>la aynı çevırmenınkıler Kaynak mttnın yaratıldığı ortanı bu oıtamın koşulları ve kısıtlamalaıı dı^ında ^ahiiı ve uretır (jevıııneıı Ycpycnı bır dunyaya va da dı/gc\c gırmı^tır Bu venı dı/gedekı değerltr debunlararasındakı ılışkıler kar^ılıklı etkıleşımler altust olmustur Yer /a man, geçerlı kurallar gerec,lcr baştan sona kımlık değıştırmıstır Bunun do gal bır sonucu olarak, ^evırmenın ııst Iendığı gorevle yazarın amacı bııe bıı ortu^nıez Çevırmen kendı oyununun kuıalla rını gozetnıek durumuncîa kalır Ken dı amaclarını belırleı vesınıılar Bun lar her zaman bıreysel se(,ıınler degıl dır ustelık Çoğu ke/ <,evırmcnın tlı şında ve ustundedırler Sıyasal, eko nomık ya da yavın çevresırnn, tıvatro dunyasının belırledığı kısıtlamalar gı bı Ulkemızde gunumuze değın yapılan tıyatro çevırılerını, çevırmen amacjarı na gore belkı jıı başlıklar altında topla yabılırız Araştırma, eğıtım ama^larıy la yapılan, orneğın Istanbul Unıversı tesı Ingılız üılı ve Edebıyatı Bolu mu'nde daha 1940'larda başlatılan Shakespeare Çevırısı semıner çalışma larının urunlerı Daha genış bır okur CUMHURİYET KİTAP SAYI 1 t 6